Philips Lightning heeft lampen ontwikkeld met ultraviolet A-licht als remedie tegen verenpikken. Livestock Research heeft ontdekt dat het pas werkt in een rijke omgeving

Binnendijk, G.P.

Gunnink, H.

Reuvekamp, B.F.J.

Ruis, M.A.W.

Dutch

NARCIS 

Natuurlijker kunstlicht

Wageningen Yield 

Van verenpikken is bekend dat het vaak te herleiden is tot een arme omgeving met weinig prikkels en 
weinig mogelijkheden tot het uiten van na-
tuurlijk gedrag. Wageningen UR Livestock 
Research heeft onderzocht of meer ’na-
tuurlijk’ licht in de stal het natuurlijke ge-
drag kan stimuleren. Het principe is dat 
verlichting met alle basiskleuren, inclusief 
ultraviolet (uv) A-licht, voor kippen aller-
lei signalen, details en contrasten beter 
zichtbaar maakt in de leefomgeving. Dit 
stimuleert natuurlijk gedrag zoals bodem-
pikken, bodemkrabben en stofbaden en 
vermindert de intentie om naar elkaar te 
pikken. Speciaal voor dit doel heeft Philips 
Lighting lampen ontwikkeld, waarbij met 
name is gevarieerd met de hoeveelheid en 
exacte golflengte van het uv A-licht. 
Drie dierproeven
In de periode 2006 tot 2008 zijn drie opeen-
volgende dierproeven uitgevoerd. Steeds 
met hennen van de merken Lohmann 
Brown (LB) en Lohmann Selected Leghorn 
(LSL). De snavels bleven intact. De hennen 
werden als eendagskuikens geplaatst in 
grondhokken met hoogfrequente pl-verlich-
ting. Op basis van voortschrijdend inzicht 
werden in elke proef twee nieuw ontwikkel-
de typen lampen getest. Ter vergelijking 
werd in elke proef in een aantal hokken 
standaard witte pl-verlichting aangebracht. 
Proeven 1 en 2 duurden tot het einde 
van de opfokperiode (17 weken). De licht-
sterkte was 20 of 40 lux in proef 1 en 40 lux 
in proef 2 en 3. Lichtsterkte had nauwelijks 
effect op de resultaten in proef 1, al waren 
de hennen bij 20 lux wel wat minder actief.  
In proef 3 zijn de dieren gevolgd tot 50 we-
ken leeftijd. In tegenstelling tot de eerste 
twee proeven is in de derde proef gestart 
met bodems zonder strooisel, om de om-
standigheden minder optimaal te maken. 
Vervolgens kregen LSL-hennen op 6 weken 
leeftijd en LB-hennen op 14 weken leeftijd 
de beschikking over strooisel (houtkrul-
len). Strooisel werd verstrekt op het mo-
ment van uitbraken van verenpikken.
Rijke omgeving vereist
Op verschillende momenten in de opfok-
periode van proef 1 werd met een nieuwe 
lamp tot 9 procent meer bodempikken en 
tot 13 procent minder zacht verenpikken 
waargenomen vergeleken met de stan-
daard lamp. Dit was ook het geval in proef 
2, maar alleen bij de testlamp met de 
hoogste uv A-output (tot 22% meer bo-
dempikken en tot 14% minder zacht veren-
pikken). Verondersteld wordt dat het beter 
is als er minder zacht verenpikken voor-
komt, aangezien dit gedrag over kan gaan 
in beschadigend verenpikken. Genoemde 
positieve effecten waren overigens soms 
alleen bij één merk zichtbaar (zie tabel). 
Beschadigend verenpikken is in de proe-
ven 1 en 2 niet waargenomen. 
In proef 3 was het beeld behoorlijk an-
ders. In de legperiode is onder de testlam-
pen bij LB-hennen tot 48 procent meer 
veren pikken gezien dan bij de standaard-
Proefopstelling voor proeven 1 en 2, beide uitgevoerd in twee 
identieke afdelingen in stal P2 van Praktijkcentrum ’Het Spelderholt’ 
in Lelystad met 24 hokken per afdeling, 10 hennen per hok
Philips Lighting heeft lampen ont-
wikkeld met ultraviolet A-licht als 
 remedie tegen verenpikken. Live-
stock Research heeft ontdekt dat het 
pas werkt in een rijke omgeving.
Natuurlijker 
kunstlicht
Tabel. Effect natuurlijker verlichting
 effect* proef
Pikgedrag
Zacht verenpikken minder 1, 2 (alleen LSL), 
  3 (alleen LSL)
Zacht verenpikken meer 3 (alleen LB)
Beschadig. verenp.** meer 3 (alleen LB)
Veerschade (staart, rug) meer 3 (alleen LB)
Bodempikken meer 1, 2 (alleen LB), 3
Comfortgedrag
Poetsen meer 2, 3
Stofbaden meer 2
Angstgedrag
Mijden persoon minder  1 (alleen LB)
Mijden voorwerp*** minder 2 (alleen LSL), 3
Ontwikkeling
Uniformiteit minder 2, 3 (alleen LB)
Gewicht geen verschil 
Technische resultaten
Legpercentage geen verschil 
Eigewicht geen verschil 
Eimassa geen verschil 
Grondeieren meer 3
Voerconversie hoger 3 (alleen LB)
Uitval geen verschil 
*Aantoonbaar verschil ten opzichte van standaard witte pl-verlichting.
**Beschadigend verenpikken. ***Mijden onbekend voorwerp
VAKTECHNIEKLEGSECTOR
30 Pluimveehouderi j  40e jaargang - 16 apr i l  2010
10plu005_vakleg2   30 08-04-2010   12:00:46
lamp en was de veerschade aan staart en 
rug op 50 weken aantoonbaar groter. Bij 
LSL-hennen is nauwelijks verenpikken ge-
zien in de legperiode, deze hadden al in de 
vroege opfok strooisel gekregen, dit ver-
klaart wellicht het verschil.
Vermoedelijk doorslaggevend in een po-
sitief effect van licht is de tijdige aanwezig-
heid van voldoende prikkels en afleiding. 
Omgekeerd beredeneerd werkt een optimale 
verlichting van een kale omgeving verenpik-
ken eerder in de hand. Dit geeft aan dat een 
goede verlichting alleen niet voldoende is 
om ongewenst pikgedrag tegen te gaan.
Minder angst, meer comfortgedrag
Als reactie op een persoon of op een onbe-
kend voorwerp toonden leghennen van één 
of beide merken in alle proeven minder 
mijdingsgedrag bij een van beide testlam-
pen (zie tabel). Dit is indicatief voor minder 
angst. In de proeven 2 en 3 is ook aantoon-
baar meer comfortgedrag gezien, vergele-
ken met standaardverlichting, zoals stofba-
den en poetsen.
Technische resultaten vrijwel gelijk
Over het algemeen hadden de nieuwe 
lampen geen effect op de technische resul-
taten in de opfok. Bij sommige testlampen 
was de uniformiteit (+ of -10% van het ge-
middelde gewicht) lager. 
Over het algemeen waren er geen effec-
ten van de nieuwe lampen op de resulta-
ten in de legperiode (zie tabel). De voer-
conversie was in proef 3 hoger bij een 
van de testlampen. Een verklaring hier-
voor hebben we niet. Bij de andere test-
lamp werden meer grondeieren gevon-
den. De oorzaak is onduidelijk.
Afleiding in het kwadraat
De resultaten laten zien dat kunstlicht dat 
ook ultraviolet licht uitstraalt kan bijdragen 
aan het stimuleren van het gewenste pikge-
drag: de hennen worden gestimuleerd om 
meer naar de bodem en minder naar elkaar 
te pikken. Er moet dan wel strooisel zijn. Het 
meer natuurlijke kunstlicht werkt alleen po-
sitief in een rijke omgeving met voldoende 
prikkels en mogelijkheden tot natuurlijk ge-
drag. Licht maakt dan de omgeving nóg aan-
trekkelijker en zorgt voor nóg meer aflei-
ding: ’afleiding in het kwadraat’. 
Eenmaal aangeleerd ongewenst pikgedrag 
in de opfok lijkt overigens moeilijk af te le-
ren, ook niet als de omstandigheden in de 
late opfok en legperiode beter zijn.
Het onderzoek is gefinancierd door Philips Lighting en de leg-
pluimveesector via het Productschap Pluimvee en Eieren (PPE)
Marko Ruis, Berry Reuvekamp, Henk Gunnink, 
 Gisabeth Binnendijk  onderzoekers bij Wageningen UR 
Livestock Research
 
A
S
G
Hok met testverlichting proef 3, uitgevoerd in drie identieke 
afdelingen met elk 6 hokken (30 hennen per hok) in een stofwisse-
lings- en klimaataccommodatie van Livestock Research in Lelystad
Het belang van uv A-licht
Kippen kunnen meer kleuren onderschei-
den dan mensen, en ze kunnen, in tegen-
stelling tot mensen, ook ultraviolet A-licht 
(uv A-licht) zien. Dit uv A-licht, aanwezig in 
daglicht, heeft een grote invloed op het na-
tuurlijke gedrag van kippen. Met uv A-licht 
zien ze meer details in de omgeving en her-
kennen ze soortgenoten beter. Ouderdieren 
paren dan beter. Verlichting in pluimvee-
stallen – vaak witte tl-verlichting – heeft als 
nadeel dat het nauwelijks of geen uv A-licht 
bevat. In sommige lichtbronnen, zoals 
pl-Orion, sl-lampen en natriumlampen ont-
breken zelfs nog meer kleuren. 
Het belang van licht voor het natuurlijke 
gedrag en het kunnen zien van kippen is 
nauwelijks bekend in de praktijk. De keuze 
voor een bepaalde lichtbron berust vaak op 
andere – overigens legitieme – motieven zo-
als energieverbruik en dimbaarheid. Dim-
men, bijvoorbeeld, wordt toegepast bij veren-
pikken: contrasten op het verenkleed en de 
huid worden minder zichtbaar en dit nodigt 
de hennen dan minder uit om naar elkaar te 
pikken. Dit is echter geen daadwerkelijke op-
lossing, maar symptoombestrijding. Hiermee 
hangt ook samen dat relatief lage lichtsterk-
tes worden gehanteerd in pluimveestallen, 
meestal tussen 5 en 30 lux. Een minimale 
lichtsterkte van 20 lux op dierniveau wordt 
regelmatig voorgeschreven. Ter vergelijking: 
buiten is de lichtsterkte gemiddeld 5.000 lux, 
in de zon zelfs 100.000 lux.
Al met al zijn de lichtomstandigheden – 
kleur en sterkte – in pluimveestallen niet 
optimaal voor de dieren. Let wel: ook met 
daglichtinval door ramen of lichtplaten is 
de situatie niet optimaal. Glas en kunststof 
filteren namelijk voor een groot deel het 
uv A-licht weg uit het daglicht.
Interesse in de lamp?
Het volledige rapport van het onderzoek is 
binnenkort gratis te downloaden van de site 
van Wageningen UR Livestock Research. 
Naar verwachting zal voor vermarkting van 
de speciale verlichting een totaalpakket aan-
geboden worden: een lamp in combinatie 
met een strooisel- en voeradvies. Voor dit 
pakket is nog vervolgonderzoek nodig. Dit 
zou in de praktijk kunnen. Hangende dit on-
derzoek zal Philips Lighting de nieuwe lamp 
niet op de markt brengen. Bij voldoende in-
teresse voor het uitvoeren van verdere proe-
ven in de praktijk kan Philips Lighting echter 
een partij lampen maken. Als u interesse 
heeft in de lamp kunt u contact opnemen 
met Marko Ruis, e-mail: marko.ruis@wur.nl.
31Pluimveehouderi j  40e jaargang - 16 apr i l  2010
10plu005_vakleg2   31 08-04-2010   12:02:12


Natuurlijker kunstlicht

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available