Op biologische geitenbedrijven zijn er soms twijfels over de mineralenvoorziening van de geiten. Afwijkende vacht, kromme pootjes en een slechte vruchtbaarheid zouden aanwijzingen kunnen zijn voor tekorten aan mineralen. In de stalperiode 2008/2009 is nagegaan of de bloedwaarden bij de geiten en hun lammeren beïnvloed werden door het toedienen van een mineralenbolus. Bij een ruime dekking van de theoretische behoeftenorm met het rantsoen mag van het toedienen van een bolus alleen effect verwacht worden op de bloedwaarden als de norm en/of de referentiewaarden niet goed gekozen zijn

Eekeren, N.J.M., van

Govaerts, W.

Smolders, E.A.A.

Dutch

Wageningen Yield 

R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  augustus  201020
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  augustus  2010 21
Tabel 1 
Tabel 2 
referentiewaarde en voor bedrijf A net erbinnen. 
Het zinkgehalte is bij 19 procent van de geiten 
kleiner dan 9 μmol/l. Selenium, hier uitgedrukt 
in GSH-Px, ligt voor 84 procent van de geiten 
boven de hoogste referentiewaarde van 600 U/g 
hemoglobine (Hb) en geen enkele geit heeft een 
GSH-Px gehalte beneden de referentiewaarde 
van 120. Het gemiddelde vitamine E-gehalte ligt 
op alle bedrijven onder de referentiewaarde voor 
rundvee (> 7.5), slechts 7 procent van de geiten 
heeft een vitamine E-gehalte daarboven. 
Mineralenvoorziening vanuit de bolus 
De mineralen en spoorelementen in de bolus 
komen in een periode van 6 maanden vrij. In 
relatie tot de dagelijkse behoefte van een drachti-
ge geit en een geit met een productie van 3 kg 
melk per dag levert dat heel verschillende dek-
kingspercentage op. De dekking is berekend met 
de behoeftenormen zoals ze door Commissie 
Onderzoek Minerale Voeding van het CVB 
beschreven zijn. Uit figuur 1 blijkt dat de bolus 2 
tot 2,5 keer de behoefte aan kobalt levert. De bolus 
kan de koperbehoefte van een drachtige geit volle-
dig dekken en die van een lacterende geit voor 70 
procent. Voor zink is dat respectievelijk 85 en 35 
procent van de dagelijkse behoefte en voor seleni-
um 130 en 75 procent. Voor vitamine E ligt dat 
veel lager: circa 20 procent voor drachtige geiten 
en 10 procent voor lacterende geiten. Op grond 
hiervan mag een effect op de bloed- en of lever-
waarden voor koper, zink, kobalt en selenium ver-
wacht worden. 
Dekking van behoefte vanuit rantsoen
Voor alle bedrijven is de voorziening van mine-
ralen vanuit het verstrekte rantsoen berekend 
met het mineralenprogramma van het Product-
schap voor Diervoeders. Uit figuur 2 blijkt dat de 
voorziening op de meeste bedrijven en voor de 
meeste elementen ruim tot zeer ruim is. Onba-
lans in het mineralenaanbod kan de benutting 
Gidi Smolders
Wageningen UR Livestock Research
Nick van Eekeren en Wim Govaerts
Louis Bolk Instituut
Mineralenbolus geiten 
alleen bij tekorten
Op biologische geitenbedrijven zijn er soms twijfels over de mineralenvoorziening van de geiten. Afwijken-
de vacht, kromme pootjes en een slechte vruchtbaarheid zouden aanwijzingen kunnen zijn voor tekorten 
aan mineralen. In de stalperiode 2008/2009 is nagegaan of de bloedwaarden bij de geiten en hun lamme-
ren beïnvloed werden door het toedienen van een mineralenbolus. Bij een ruime dekking van de theoreti-
sche behoeftenorm met het rantsoen mag van het toedienen van een bolus alleen effect verwacht worden 
op de bloedwaarden als de norm en/of de referentiewaarden niet goed gekozen zijn.
bolUs of NiET?
Alleen bij tekorten in de voor-
ziening via het rantsoen kan 
effect van een bolus verwacht 
worden. 
Foto: Gertjan Zevenbergen
Gemiddelde gehalten in bloed van geiten aan het begin van de dracht.
Element Koper Zink GsH-Px Vitamine E
Referentie 14-24 9-26 120-600 >7,5
Gemiddeld 16,4 ± 3,4 10,3 ± 1,7 710 ± 110 5,1 ± 1,7
Bedrijf A 18,4 ± 3,0 9,6 ± 1,0 676 ± 108 6,8 ± 1,3
Bedrijf B 15,0 ± 2,5 11,2 ± 1,2 788 ± 95 5,3 ± 1,4
Bedrijf C 16,8 ± 3,8 11,8 ± 1,7 670 ± 102 4,0 ± 1,3
Bedrijf D 16,6 ± 3,3 10,3 ± 1,2 627 ± 66 4,6 ± 1,4
Bedrijf E 15,5 ± 3,0 8,4 ± 1,1 774 ± 56 4,4 ± 0,9
b ij tekorten aan mineralen zijn de verschijnselen niet altijd speci-fiek (toe te schrijven aan één mineraal) en worden er in bloed-
monsters geen aanwijzingen 
voor een tekort gevonden omdat de gehalten vol-
doen aan de streefwaarde. Voor sommige mine-
ralen is er voor geiten geen streefwaarde of is de 
streefwaarde van rundvee overgenomen. Minera-
len moeten met het rantsoen opgenomen wor-
den en worden dan door de geit meer of minder 
goed benut. Bij tekorten in het ruwvoer kunnen 
toevoegingen aan het krachtvoer gedaan worden, 
kunnen mineralenmengsels gevoerd worden, 
kunnen mineralen via likblokken of drinkwater 
verstrekt worden of kan een mineralenbolus 
ingegeven worden. 
onderzoek bloed en lever
Voor het onderzoek zijn vijf biologische geiten-
bedrijven (bedrijf A tot en met E) geselecteerd 
zonder grote problemen met de gezondheid van 
de geiten maar met mogelijk wel een tekort aan 
mineralen in het ruwvoer. Van twintig geiten op 
die bedrijven is drie keer bloed getapt: 2 maand 
voor het aflammeren (periode 1), net na het 
aflammeren (periode 2) en 3 maanden na het 
aflammeren (periode 4). Bovendien is van tien 
lammeren vlak na de geboorte bloed getapt (peri-
ode 3) en zijn van die lammeren levermonsters 
onderzocht. In het bloed werden koper, zink, 
GSH-Px (als maat voor selenium) en vitamine E 
bepaald. De leverbiopten werden onderzocht op 
koper, zink, ijzer en kobalt. Na de eerste keer 
bloedtappen zijn op elk bedrijf 10 geiten van een 
Sheep bullet mineralenbolus voorzien (+bolus) 
en bleef de andere helft van de geiten onbehan-
deld (-bolus). De geiten waren op de vijf bedrij-
ven in een groep gehuisvest en kregen hetzelfde 
rantsoen. 
bloedwaarden onder norm aan begin dracht
De gemiddelde gehalten in het bloed (en de 
standaardafwijking) van de geiten per bedrijf 
voor het ingeven van de bolus zijn in het alge-
meen goed (zie tabel 1). Ze liggen gemiddeld 
binnen of zelfs boven de referentietrajecten voor 
geiten.  
De gemiddelde kopergehalten liggen op alle 
bedrijven binnen het referentietraject. Van de 
geiten heeft echter 23 procent een kopergehalte 
beneden de 14 μmol/l. De gemiddelde zinkgehal-
ten liggen bij de geiten van bedrijf E onder de 
Gemiddelde bloedwaarden lammeren direct na de geboorte.
Groep Bloed (μmol/l) Lever (mg/kg ds)
Zink Koper Selenium VitE Zink Koper IJzer Kobalt
Referentie 9-26 14-24 120-600 >7,5 100-400 100-
600
150-
1.500
0,2-7,0
+bolus 12,3 6,7 455 1,05 96 189 1.567 0,35
-bolus 9,9 6,2 370 0,93 76 154 1.074 0,35
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  augustus  201022
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  augustus  2010 23
CoNClUsiE 
figuur 1 figuur 2 figuur 3
De gehalten in het bloed van geiten 
aan zink en koper liggen ondanks 
een ruime dekking in het rantsoen 
onderin het referentietraject voor 
die elementen. Echter slechts bij 
een van de vijf bedrijven was er 
zowel voor zink als koper een effect 
van de toediening van de bolus wat 
vragen oproept over de gebruikte 
streefwaarden. De GSH-Px waarden 
liggen boven het referentietraject 
en zelfs bij een seleniumarm rant-
soen zijn de bloedwaarden goed. 
Dit suggereert dat de benutting van 
selenium door geiten uit het rant-
soen hoger is dan nu wordt veron-
derstelt. In het rantsoen kan met 
minder selenium toe om gevaar van 
overdosering te voorkomen. Voor 
vitamine E wordt de (rundvee) refe-
rentie niet gehaald. Bij de lammeren 
net na de geboorte zijn de bloed-
waarden voor koper, maar vooral 
die voor vitamine E, erg laag. Alleen 
bij tekorten in de voorziening via 
het rantsoen kan effect van de bolus 
verwacht worden. In dit onderzoek, 
met een ruime mineralenvoorzie-
ning via het rantsoen, was het effect 
van de bolus bij de moeder op de 
gehalten in bloed en lever van de 
lammeren gering.
Dekking dagelijkse behoefte met bolus (in %). Dekking vanuit rantsoen. Gemiddelde gehalten in bloed van geiten, 2 mnd voor aflammeren (periode 1), bij aflammeren (periode 2) en 3 mnd na aflammeren (periode 4), 
zonder (-) en met (+) bolus.
van mineralen verstoren. Zo werkt ijzerovermaat 
negatief op koper en zink en heeft een overmaat 
aan zwavel en zink een negatief effect op de 
kopervoorziening. Een overmaat kobalt heeft 
geen negatieve invloed op de benutting van 
andere mineralen.
Resultaten bij de geiten
De gemiddelde gehalten in het bloed van de gei-
ten zijn weergegeven in figuur 3. Per mineraal is 
per periode het gehalte in de controlegroep (-) 
vergeleken met dat in de bolusgroep (+). Periode 
1 is twee maand voor aflammeren, periode 2 is 
bij aflammeren en periode 4 is drie maanden na 
het aflammeren. De spreiding binnen de groe-
pen wordt aangeven met de lijnen: hoe langer de 
lijnen, hoe groter de variatie binnen de groep.
Gehalten zink geiten niet hoger door bolus
Het gemiddelde zinkgehalte in het bloed voldoet 
net aan de norm. De geiten op bedrijf E halen de 
norm niet tot aan het aflammeren en op bedrijf 
D zakken ze onder die norm op 3 maand na 
aflammeren. Het effect van de bolus op de zink-
voorziening is in de bloedwaarden niet terug te 
vinden, alleen op bedrijf E is het zinkgehalte in 
het bloed van geiten met een bolus bij het aflam-
meren hoger dan in de groep zonder bolus. Er is 
geen duidelijke tendens dat het zinkgehalte bij 
aflammeren lager is dan in de droogstand of in 
lactatie. Ondanks de ruime dekking met het 
rantsoen en de toevoeging vanuit de bolus blij-
ven de bloedwaarden voor zink onderin het refe-
rentietraject.
Gehalten koper geiten steeds goed
Gemiddeld liggen alle koperwaarden binnen het 
referentietraject. Op alle bedrijven stijgt het 
kopergehalte in de loop van het onderzoek 
(behalve op bedrijf D), al zijn de verschillen niet 
significant gezien de grote standaardafwijking. 
Bij het aflammeren is het kopergehalte het 
hoogst. De bolus heeft bij een voldoende koper-
voorziening geen invloed op het kopergehalte in 
het bloed: alleen op bedrijf D, met lagere gehal-
ten, lijkt er bij het aflammeren enig effect. 
GsH-Px (selenium) bij geiten hoog
Het gemiddelde GSH-Px-gehalte ligt aanzienlijk 
boven de hoogste grens (van 600 U/g Hb). Al bij 
het begin van het onderzoek is er op geen van de 
bedrijven een seleniumgebrek. Bedrijf D is het 
enige bedrijf met een GSH-Px- gehalte binnen 
het referentietraject: in het rantsoen heeft dat 
bedrijf theoretisch een aanzienlijk seleniumte-
kort. Op alle bedrijven is de gemiddelde waarde 
in de bolusgroep hoger dan in de controlegroep: 
door de grote variatie binnen de groepen is het 
echter geen wezenlijk verschil. Bij deze hoge 
gehalten mag je dat ook niet verwachten. Boven-
dien dragen andere seleniumbronnen (minera-
len in krachtvoer) meer bij aan de seleniumvoor-
ziening dan het selenium uit de bolus. 
Referentie voor vitamine E niet gehaald
In eerder onderzoek is voorgesteld de referentie 
voor vitamine E voor geiten te stellen op > 2,5 
μmol/l in plaats van de nu (ook voor rundvee) 
gehanteerde norm van > 7,5. Uitgaande van een 
referentiewaarde van > 2,5 is het gemiddelde 
vitamine E-gehalte steeds goed, behalve bij het 
aflammeren. Bij het aflammeren is op alle 
bedrijven het vitamine E-gehalte het laagst. Het 
toedienen van een bolus heeft daarop gemiddeld 
geen effect. Mogelijk wordt er vanwege een 
beperkte voeropname minder vitamine E opge-
nomen en/of neemt de behoefte aan vitamine E 
toe naarmate de dracht vordert. Op bedrijf C en 
in mindere mate bedrijf E heeft de bolusgroep 
na aflammeren een hoger vitamine E-gehalte 
dan de controlegroep. Op 3 maanden na aflam-
meren is het gehalte aan vitamine E weer onge-
veer terug op het niveau van begin dracht. 
Gehalten in bloed en lever lammeren
In tabel 2 staan de gemiddelde bloedwaarden 
van de lammeren in de proef- en controlegroep. 
De mineralen in het bloed en de lever van de 
lammeren vlak na de geboorte moeten door de 
moeder geleverd zijn. 
Zinkgehalte lammeren laag
Het gemiddelde zinkgehalte in het bloed van 
lammeren ligt binnen het referentietraject maar 
wordt sterk positief beïnvloed door de lammeren 
van bedrijven C en B. Op de andere bedrijven 
zijn de zinkgehalten zowel in het bloed als in de 
lever van de lammeren te laag. De bolus heeft 
een positief effect op het zinkgehalte van de lam-
meren. Er is een sterk verband tussen de gemid-
delde zinkgehalten in het bloed en die in de 
lever. 
Kopergehalte lammeren in bloed laag
Het kopergehalte in het bloed van de lammeren 
op alle bedrijven en in alle groepen ligt beneden 
het referentietraject. De ondergrens van het refe-
rentietraject voor koper in de lever (100 – 600 
mg/kg ds) wordt wel door meerdere groepen 
gehaald. Op bedrijf C, met relatief hoge gehalten 
in het bloed, is het gehalte in de lever erg laag. Op 
de andere bedrijven is er een redelijk verband tus-
sen het gehalte in het bloed en dat in de lever. Het 
kopergehalte bij de geiten op bedrijf C na aflam-
meren was niet opvallend in vergelijking met dat 
op andere bedrijven. Ook zijn er geen extreme 
gehalten van molybdeen of zwavel in het voer 
gevonden, waardoor verstoring van de benutting 
op zou kunnen treden. Er is geen voorraad koper 
in de lever opgeslagen tijdens de dracht hoewel de 
kopergehalten in het bloed van de geiten hoog 
genoeg waren. 
seleniumgehalte ook bij lammeren hoog
In alle groepen ligt het seleniumgehalte in het 
bloed binnen het referentietraject. Er zijn wel gro-
te verschillen tussen de bedrijven die enigszins 
gerelateerd zijn aan de gehalten in het bloed van 
de moeders: hoge gehalten bij de geiten geeft 
hoge gehalten bij de lammeren. Op bedrijf D is 
het gehalte zowel bij de lammeren als bij de gei-
ten opvallend laag in vergelijking met de andere 
bedrijven. Uit de rantsoenberekening blijkt dat 
circa 50 procent van de seleniumbehoefte gedekt 
wordt. Het grote aandeel voedermiddelen met 
lage seleniumgehalten (snijmaïs, voederbieten, 
CCM, tarwe, soja) wordt niet met aanvullingen 
goedgemaakt.
Het gemiddelde GSH-Px-gehalte in de groep 
zonder en met bolus is met respectievelijk 348 
en 436 U/g Hb nog mooi binnen het referentie-
traject.
Vitamine E gehalte lammeren laag
Het vitamine E-gehalte in het bloed van de lam-
meren is erg laag en haalt in geen enkele groep 
de referentiewaarde. Drie groepen lammeren 
(bolusgroep op bedrijf B en beide groepen op 
bedrijf C) hebben relatief hoge gehalten. Er is 
geen relatie tussen het vitamine E-gehalte van de 
lammeren en dat van de moeders. De bolus bij 
de moeders heeft geen invloed op het vitamine 
E-gehalte in het bloed bij de lammeren. 
Kobaltgehalte lammeren haalt norm
Het gemiddelde kobaltgehalte in de lever van de 
lammeren ligt voor alle groepen, behalve die op 
bedrijf D, binnen het referentietraject. Er is geen 
verschil in kobaltgehalte tussen de groep zonder 
en met bolus. De bedrijven C en D hebben een 
overschot aan kobalt in de graskuil, de andere 
bedrijven hebben daar een tekort. De hoge 
kobaltgehalten in het gras zorgen niet voor een 
hoog kobaltgehalte in de lever van de lammeren.
iJzergehalte lammeren goed
Het gemiddelde ijzergehalte ligt voor alle groe-
pen in het goede traject. De ijzergehalten in de 
bolusgroep op bedrijf B en de controlegroep bij 
E zijn te hoog (>2000 mg/kg ds). Op vier van de 
bedrijven heeft de groep met bolus het hoogste 
ijzergehalte (ondanks dat de bolus geen ijzer 
bevat), alleen bedrijf E wijkt daarvan af. Mogelijk 
hebben andere elementen invloed op een betere 
opslag van ijzer in de lever.
0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
Koper Zink Selenium Vit E Kobalt
%
 D
ek
ki
ng
 (/
10
0)
Dracht
3 kg melk
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Koper Zink Selenium vitE IJzer*10 Kobalt
%
 D
ek
ki
ng
 (*
10
0)
A
B
C
D
E
G
em
id
de
ld
e 
ge
ha
lte
n
– + – + – + – + – + – + – + – + – + – + – + – +
1 2 4 1 2 4 1 2 4 1 2 4
Zink Koper GSH-Px (*100) Vitamine E
0
2,5
5
7,5
10
12,5
15
17,5
20
22,5
25
27,5
30


Mineralenbolus geiten alleen bij tekorten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS