Een laag melkvetgehalte, dunne mest, een lage voeropname en klauwproblemen bij melkvee worden te gemakkelijk toegeschreven aan stoornissen in de pens. Ook het advies om dan ‘prik’ bij te voeren is een te eenvoudige voorstelling van zaken bij het ontstaan van fermentatiestoornissen

Vuuren, A.M., van

Dutch

van Vuuren, A.M.

NARCIS 

Een vat vol organismen

Wageningen Yield 

Pensverzuring voorkomen is meer dan alleen toevoegen van extra ‘pensprik’
Een vat vol organismen 
Penswerking is een samenwerking tussen miljarden micro-organismen 
in de pens van koeien. Die organismen 
werken onderling samen, maar ook met 
de koe zelf. Een goede penswerking is 
voor de melkkoe cruciaal voor de voor-
ziening van voedingsstoffen. Voedings-
stoffen zijn nodig als energiebron, en 
voor de aanmaak van vetten, eiwitten, 
koolhydraten en andere nutriënten 
die essentieel zijn voor stofwisseling, 
vruchtbaarheid, gezondheid en produc-
tie. Een groot deel van de voedingsstof-
fen die een koe met het voer opneemt, 
wordt in de pens omgezet door micro-
organismen. Zo worden suikers, zet-
meel, plantenvezels en eiwit omgezet in 
vluchtige vetzuren en worden eiwitten 
en ammoniak (ureum) ingebouwd in mi-
crobieel eiwit.
De omzettingen in de pens vinden plaats 
dankzij die nauwe samenwerking tussen 
micro-organismen in de pens en de koe. 
Veranderingen in het voer, in de micro-
organismen en in de koe leiden tot ver-
anderingen in die samenwerking. De sa-
menwerking kan weliswaar tegen een 
stootje, maar soms ontsporen de fermen-
tatieprocessen in de pens. Dat heeft niet 
alleen gevolgen voor de penswerking, 
maar ook voor de koegezondheid. Dat 
speelt niet alleen bij koeien die de maxi-
male hoeveelheid krachtvoer krijgen, 
maar ook bij koeien rond afkalven die 
dan op hun laagste voeropname zitten.
Subacute pensverzuring 
Een belangrijke voorwaarde voor een 
goede penswerking is de zuurgraad in de 
pens. Door de aanwezigheid van vluch-
tige vetzuren is de pens licht zuur, met 
een pH-waarde tussen 6,0 en 7,0. De pH 
hangt af van het gehalte aan deze vetzu-
ren. 
Het gehalte aan vluchtige vetzuren 
hangt op zijn beurt weer af van de snel-
heid waarmee koolhydraten in de pens 
worden omgezet in vluchtige vetzuren 
en van de snelheid waarmee vluchtige 
vetzuren uit de pens verdwijnen. Vluch-
tige vetzuren verdwijnen via de wand 
van de pens of stromen weg met de pens-
inhoud naar de boek- en lebmaag. Vooral 
bij snel afbreekbare koolhydraten (sui-
ker en zetmeel) kan de pH-waarde snel 
Een laag melkvetgehalte, dunne mest, een lage voeropname en 
klauwproblemen bij melkvee worden te gemakkelijk toegeschre-
ven aan stoornissen in de pens. Ook het advies om dan ‘prik’ 
bij te voeren is een te eenvoudige voorstelling van zaken bij het 
ontstaan van fermentatiestoornissen.
tekst Ad van Vuuren
dalen. Als die pH lange tijd dichter bij 
5,0 dan bij 6,0 blijft, is er sprake van een 
subacute pensverzuring, afgekort tot 
SARA, van het Engelstalige subacute ru-
minal acidosis. SARA komt voor op stal, 
maar ook bij koeien in de wei. Als de pH-
waarde onder 5,0 daalt, omdat er zich 
geen vluchtige vetzuren meer vormen 
maar melkzuur, spreken we van een acu-
te pensverzuring. Een acute pensverzu-
ring is voor de koe levensbedreigend, 
omdat dan ook het bloed verzuurt en de 
koe in coma kan raken.
Correctie pens-pH onvoldoende
De pensinhoud heeft buffers tegen ster-
ke schommelingen in de pH. Bicarbonaat 
is een van die buffers. Bicarbonaat 
stroomt in de pens via het speeksel en 
wordt uitgewisseld tegen vluchtige vet-
zuren bij opname van deze vetzuren 
door de penswand. Het is daarom van be-
lang om zowel de speekselproductie 
door te herkauwen te stimuleren als de 
opname van vluchtige vetzuren via de 
penswand. Voldoende lange voerdeeltjes 
voeren is goed voor het herkauwen, het 
speekselen en het transport van vetzu-
ren door de penswand. Rantsoenen met 
voldoende structuurwaarde zorgen er-
voor dat er voldoende lange voerdeeltjes 
beschikbaar zijn.
Een aantal gezondheidsproblemen bij 
melkvee lijkt gerelateerd aan SARA. Zo 
wordt vaak genoemd dat SARA de be-
langrijkste oorzaak is van niet-infectieu-
ze klauwproblemen zoals klauwbevan-
genheid. Dit zou verband houden met de 
productie van endotoxinen, giftige stof-
fen die sommige bacteriën vormen tij-
dens pensverzuring en die in het bloed 
worden opgenomen. 
Canadese onderzoekers zagen tijdens 
een experimentele pensverzuring – door 
een fijngemalen rantsoen te voeren – 
wel meer endotoxinen in de pens, maar 
ze vonden geen aanwijzingen dat endo-
toxinen vanuit de pens worden opgeno-
men. Experimentele pensverzuring door 
meer zetmeel in het rantsoen te voeren 
leidde juist wel tot een hoger endotoxi-
negehalte in het bloed, mogelijk afkom-
stig uit de dikke darm. 
De conclusie van dit onderzoek is dat het 
niet voldoende is om alleen de pH-waar-
de in de pens te corrigeren. Het is be-
langrijker om het gehele rantsoen nog 
eens goed te bekijken en te kijken naar 
de achterliggende oorzaak van een te 
lage pens-pH.
Integrale aanpak
De samenwerking tussen micro-organis-
men en de koe wordt niet alleen beïn-
vloed door de pH. Een lage pH kan leiden 
tot een lagere verteerbaarheid en als ge-
volg daarvan tot een lagere opname van 
vooral ruwvoer. Dat blijkt echter niet in 
alle proeven waar. Rantsoenen met veel 
pensafbreekbaar zetmeel leiden vaak tot 
een lagere voeropname zonder een da-
ling van de pens-pH. De micro-organis-
men die zetmeel afbreken, maken het de 
micro-organismen die plantenvezels af-
breken dan extra moeilijk.
Een bijzondere situatie in de samenwer-
king tussen micro-organismen en de 
melkkoe treedt op rond het kalven. An-
der voer en meer voer leiden tot een ho-
gere productie van vluchtige vetzuren in 
de pens. De koe moet meer vetzuren op-
nemen en doet dat door de oppervlakte 
van de penswand te vergroten door het 
uitgroeien van de penspapillen, uitstul-
pingen van de penswand. Vluchtige vet-
zuren stimuleren de uitgroei van de pa-
pillen. Door stijging van de krachtvoergift 
neemt de productie van vluchtige vetzu-
ren toe. De veranderingen in het voer 
moeten wel gelijke tred houden met de 
veranderingen van de micro-organismen 
en van de penswand. Oriënterend onder-
zoek wijst uit dat het opvoeren van de 
krachtvoergift na het kalven sneller kan 
dan nu vaak in de praktijk gebeurt.
Ook de samenhang tussen micro-orga-
nismen en de pH verdient aandacht. Ver-
anderingen in de pH leiden tot een an-
dere verdeling van micro-organismen, 
een andere verdeling tussen verschillen-
de vetzuren en een andere verdwijnings-
snelheid van vetzuren via de penswand. 
Dat beïnvloedt weer het aanbod aan voe-
dingsstoffen en de hormonale status van 
het dier. De andere micro-organismen 
vormen soms ook bijzondere transvetzu-
ren in de pens, waardoor het vetgehalte 
in de melk daalt.
In de praktijk passen veehouders ver-
schillende voedingsmaatregelen toe om 
de pensgezondheid en de daarmee sa-
menhangende gezondheid van het dier 
te handhaven. Bekende voorbeelden zijn 
het voeren van buffers, gisten en extra 
structuur in het voer (‘prik’) in de vorm 
van stro of graszaadhooi. Maar deze toe-
passingen alleen lijken onvoldoende. 
Een meer integrale aanpak, waarbij alle 
managementfactoren aan de orde ko-
men, lijkt een meer succesvolle metho-
de. Een voorbeeld is dat het toevoegen 
van ruwvoeders met een lage voeder-
waarde voor de ‘pensprik’ zoals stro wel 
gecompenseerd moet worden met extra 
krachtvoer.
Pensverzuring en de gevolgen daarvan 
zijn minder eenvoudig op te sporen en te 
verhelpen dan het lijkt. Het vermijden 
van pensstoornissen is meer dan het zor-
gen voor voldoende ‘prik’. l
V O E D I N G
Symposium over pensgezondheid
Pensgezondheid en de gevolgen daarvan 
voor koegezondheid en productie zijn be-
langrijke onderwerpen op het tweedaags 
internationaal ‘Dairy Solutions Symposi-
um’, dat plaatsvindt op 1 en 2 juli 2010 in 
Utrecht en dat georganiseerd wordt door 
het Centrum voor Diervoeding en Alltech 
Inc. Het Centrum voor Diervoeding is 
een samenwerkingsverband van de dier-
voedingsonderzoekers van Universiteit 
Utrecht, Wageningen Universiteit en Wa-
geningen UR Livestock Research.
Meer informatie over het symposium op: www.dairycowsolutions.com/dairycowsolutions/
Een groot deel van het voer wordt in de 
pens omgezet door micro-organismen
Dr. A. van Vuuren,
onderzoeker 
diervoeding 
Wageningen UR 
Livestock Research
48 V E E T E E L T  j a N u a r I  1 / 2  2 0 0 9V E E T E E L T  j u N I  1 / 2  0 1 0 49V E E T E E L T  j u N I  1 / 2  2 0 1 0


Een vat vol organismen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield