De inwendige bekkenhoogte van een koe vertoont veel variatie, is sterk erfelijk en hangt nauw samen met de kans op een natuurlijke geboorte van het kalf. Dit maakt selectie voor een grotere inwendige bekkenhoogte een geschikt instrument om bij Verbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw vleesvee te selecteren voor natuurlijke geboorten

Napel, J., ten

Dutch

Wageningen Yield 

R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  oktober  201042
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  oktober  2010 43
8
10
12
14
16
18
20
22
24
8 10 12 14 16 18 20 22 24
Inwendige bekkenbreedte, cm
In
w
en
di
ge
 b
ek
ke
nh
oo
gt
e,
 c
m
Pink
Keizersnede
Natuurlijk
Jan ten Napel
Wageningen UR Livestock Research
Pelvimetrie voor natuurlijke geboorten
Meetprogramma dikbilrassen 
biedt veel perspectief
De inwendige bekkenhoogte van een koe vertoont veel variatie, is sterk erfelijk en hangt nauw samen met 
de kans op een natuurlijke geboorte van het kalf. Dit maakt selectie voor een grotere inwendige bekken-
hoogte een geschikt instrument om bij Verbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw vleesvee te selecteren 
voor natuurlijke geboorten.
V erbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw vee heeft naast een unieke bespiering ook een zeer hoog percentage geboorten via 
keizersnede. In het project 
Natuurlijke Luxe werken beide stamboeken 
samen om 50 procent van de kalveren in 2020 
natuurlijk geboren te laten worden. Deze situatie 
is onbedoeld ontstaan met fokkerij en kan hier-
door ook alleen met fokkerij worden opgelost.
In de fokkerij maken we onderscheid tussen 
afkalfgemak en geboortegemak. Afkalfgemak is 
het gemak waarmee de koe afkalft. Geboorte-
gemak is het gemak waarmee een kalf wordt 
geboren. Een moeilijke geboorte is doorgaans 
het gevolg van een kalf dat te groot is voor de 
benige geboorteweg van de moeder (er zijn ook 
andere oorzaken mogelijk). Onderzoek van Iris 
Kolkman van de Universiteit van Gent heeft aan-
getoond dat moeilijke geboorten bij Belgisch 
Witblauw vooral een probleem van afkalfgemak 
is. Geboortegemak speelt een veel minder grote 
rol, al komen kalveren van 70 kg en zwaarder 
wel voor. Deze conclusie werd nog eens beves-
tigd door de Nederlandse gegevens van Belgisch 
Witblauw en Verbeterd Roodbont vee.
Fokkerij voor afkalfgemak
In vrijwel alle grote rundveerassen wordt een 
fokwaardeschatting voor afkalfgemak en 
geboorte gemak uitgevoerd op basis van de 
geboortemeldingen. Dat is alleen effectief als er 
ten minste 20 procent natuurlijke geboorten 
zijn. Bij Belgisch Witblauw en Verbeterd Rood-
bont is het percentage natuurlijke geboorten 
minder dan 10 procent. Bovendien wordt niet 
VERBETERD ROODBONT
De bekkenbinnenmaat van de koe is 
een geschikte graadmeter om indirect 
te selecteren op afkalfgemak. Inzet: 
pelvimeter voor het bepalen van de 
bekkenbinnenmaat.
Foto: Wageningen UR Livestock Research / 
Iris Kolkman (inzet)
vastgelegd of een keizersnede vrijwillig of nood-
gedwongen was en daarom worden deze rassen 
standaard uit de fokwaardeschatting gelaten. 
Het gevolg is dat alle stieren op elkaar lijken bij 
gebrek aan informatie. Hoe moet je dan selecte-
ren?
Het bleek dat Iris Kolkman al bezig was met 
pelvi metrie bij Belgisch Witblauw. Pelvimetrie is 
het rectaal meten van de inwendige hoogte en 
breedte van de bekkendoorgang. Ze gebruikt 
hiervoor een Rice Pelvimeter. De bekkenbinnen-
maten zouden geschikte kenmerken kunnen 
zijn om indirect op afkalfgemak te selecteren. 
Iris heeft dan ook Will Steenweg opgeleid om de 
metingen in Nederland te doen.
Inwendige bekkenhoogte
In 2007, 2009 en 2010 zijn in totaal ongeveer 
duizend metingen gedaan aan ruim achthonderd 
pinken, vaarzen en koeien. Een kleine 140 dieren 
van Verbeterd Roodbont en zeventig dieren van 
Belgisch Witblauw zijn zowel in 2009 als in 
2010 gemeten om de ontwikkeling van de 
inwendige bekkenmaten te volgen in de tijd. Het 
bleek dat de inwendige bekkenmaten nog toene-
men tot een leeftijd van vier jaar of zelfs langer. 
Gemiddeld groeit de inwendige bekkenhoogte 
nog met 4 cm tussen een leeftijd van vijftien 
maanden en vier jaar.
Zoals uit figuur 1 blijkt, is er veel variatie in 
inwendige bekkenmaten. De blauwe punten zijn 
dieren die nog niet hebben gekalfd met een leef-
tijd van 15 tot 33 maanden. De gele punten zijn 
koeien die – vrijwillig of noodzakelijk – alleen 
met keizersnede verlost zijn. De roze wolk 
bestaat uit koeien die ten minste één keer 
natuurlijk hebben afgekalfd. De kans op een 
natuurlijke geboorte hangt sterker samen met de 
inwendige bekkenhoogte dan met de inwendige 
bekkenbreedte. Hoewel er wel enkele koeien zijn 
met een inwendige bekkenhoogte onder de 20 
cm die toch natuurlijk gekalfd hebben, is het 
advies om een natuurlijke geboorte alleen voor-
zichtig te proberen vanaf 20,5 cm inwendige 
bekkenhoogte.
Fokwaarden voor inwendige bekkenhoogte
Analyse van de inwendige bekkenhoogte voor 
Verbeterd Roodbont liet zien dat het kenmerk 
sterk erfelijk bepaald is. Van de verschillen die 
we zien tussen dieren wordt 61 procent veroor-
zaakt door de erfelijke aanleg. Bij Belgisch Wit-
blauw was het aantal gemeten dochters per vader 
in 2009 nog onvoldoende om een erfelijkheids-
graad te schatten. Er is geen reden om aan te 
nemen dat de erfelijkheidsgraad bij Belgisch 
Witblauw sterk verschilt van die bij Verbeterd 
Roodbont.
Hiermee hebben we voor de vaders van de geme-
ten dieren fokwaarden geschat. Het blijkt dat er 
een zeer grote variatie is in fokwaarde voor 
inwendige bekkenhoogte. Bij Verbeterd Rood-
bont liep de fokwaarde uiteen van –1,8 tot +1,2 
cm. Stieren met een ongunstige fokwaarde 
bleken vooral korte, kleine en gedrongen dieren 
te fokken. Vaders met een gunstige fokwaarde 
bleken vooral grote en lange dochters te hebben. 
Verder bleek achteraf dat Verbeterd Roodbonte 
koeien met een ruime inwendige bekkenhoogte 
relatief vaak met 89 punten of meer zijn inge-
schreven bij het stamboek. Bij Belgisch Wit-
blauw was de spreiding –1,2 tot +0,6 cm.
Verwachte toename van natuurlijke geboorten
De eerste modelberekeningen laten zien dat bij 
serieuze selectie op inwendige bekkenhoogte, de 
doelstelling van 50 procent natuurlijke geboorten 
in 2020 haalbaar is. De aanname is dat een 
belangrijk deel van de pinken en vaarzen wordt 
gemeten. Nog niet meegenomen is dat je vanaf 
20 procent natuurlijke geboorten ook recht-
streeks op afkalfgemak kunt selecteren.
Er is nog een belangrijke aanvulling mogelijk op 
deze aanpak. Inwendige bekkenhoogte kun je 
ook bij stieren meten. Als dit genetisch hetzelfde 
kenmerk is, kan dit de verwachte toename van 
natuurlijke geboorten aanzienlijk versnellen.
Aan de slag
Het is dus mogelijk om het aantal natuurlijke 
geboorten te vergroten met selectie voor een 
grotere inwendige bekkenhoogte. Het is ook 
haalbaar. Of de doelstelling van 50 procent 
natuurlijke geboorten in 2020 gehaald wordt, 
hangt dus vooral af van de inzet van de grote 
groep fokkers achter de kleine groep voor-
trekkers. Zij volgen het project nu met belang-
stelling, maar konden tot nu toe nog niet zelf 
aan de slag. Dat is veranderd nu er informatie is 
over te gebruiken en te vermijden stieren.
Figuur 1 
Inwendige bekkenhoogte en bekkenbreedte voor pinken, koeien die alleen met keizersnede 
verlost zijn en koeien die ten minste één keer natuurlijk hebben gekalfd. De Rice Pelvimeter 
kan niet meer dan 22 cm meten. Een maat groter dan 22 cm is vastgelegd als 22 cm.


Meetprogramma dikbilrassen biedt veel perspectief

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available