Met de ‘Klimaat Respons Database’ kunnen niet alleen wetenschappers maar ook beleidsmakers, planologen, natuurbeheerders en andere geïnteresseerden zelf in kaart brengen welke gevolgen klimaatverandering op flora en fauna kan hebben. Zo is te zien dat voor de Cetti’s zanger, een vogeltje uit zuidelijke streken, de geschikte klimaatzone langzaam opschuift naar het noorden, naar Nederland. En de soort wordt inderdaad al regelmatig in Nederland aangetroffen

Nijhof, B.S.J.

Veen, M., van der

Vos, C.C.

Wiesenekker, E.

Dutch

Wageningen Yield 

Klimaat Respons Database 2.0
Wat is de Klimaat Respons Database?
De Klimaat Respons Database geeft inzicht in de effecten 
van klimaatverandering op de ﬂ ora en fauna in Nederland. 
De database richt zich op de gevolgen van het verschuiven 
van geschikte klimaatzones op de verspreiding van soorten 
(klimaatrespons). Een verzameling van onderzoeksresul taten 
op soortniveau vormt de basis voor de database.
Er is gebruik gemaakt van waarnemingen uit het veld 
(terugkijkend naar het verleden), voorspellingen van diverse 
modellen (op basis van de huidige verspreiding en scenario’s 
voor klimaatverandering) en inschattingen van experts over 
populatietrends. 
Door middel van kaarten wordt inzichtelijk gemaakt of en 
zo ja wanneer de geschikte klimaatzones van soorten gaan 
verschuiven. Of ze uit Nederland verdwijnen of zich juist 
(opnieuw) vestigen. 
Daarnaast is de wettelijke bescherming van soorten in beeld 
gebracht. 
Voor een aantal soorten is onderzocht waar versnippering 
van leefgebieden een mogelijk knelpunt oplevert, waardoor 
soorten het opschuiven van de geschikte klimaatzone niet 
kunnen volgen.
Beleidsmakers, wetenschappers, planologen, natuurbeheer-
ders en iedereen die zich bezig houdt met klimaatverande-
ring en het inrichten van het landschap kunnen de database 
gebruiken als hulpmiddel bij het klimaatbestendig maken 
van natuur in Nederland.
Voor wie is de Klimaat Respons 
Database bedoeld?
Geschikte klimaatzone Cetti’s zanger
breidt zich uit naar Nederland
Nieuwe versie
Deze klimaat respons database 2.0 is een update van de 
klimaat respons database 1.0. Een grote verandering is 
dat bijna 1200 soorten zijn toegevoegd aan de database. 
In deze versie zijn 2090 modelresultaten opgenomen 
afkomstig van vijf grote klimaatprojecten. Van vier klimaat-
projecten zijn de kaartbeelden opgenomen. Op basis van de 
model resultaten is een nieuwe indeling in responsgroepen 
gemaakt, die aangeeft wanneer een verschuiving van de 
klimaatzone in Nederland is te verwachten (periodes 
huidig/2020, rond 2050 en 2080/2100).
Onderzoeksvragen van het project 
‘Adaptatie EHS’ zijn:
•  Is het mogelijk om op basis van eigenschappen van 
soorten en ecosystemen bepaalde risicogroepen in 
de respons op klimaatverandering te onderscheiden? 
Geschikte klimaatzone Smaragdhagedis
komt rond 2050 naar Nederland
Achtergrond
De Klimaat Respons Database is een product van het 
BSIK-Programma Klimaat voor Ruimte, project A2: ‘Adap-
tatie EHS’. Andere producten van het project ‘Adaptatie EHS’ 
zijn te vinden op website www.klimaatvoorruimte.nl
•  Waar zijn binnen de EHS bottlenecks te verwachten, 
omdat het geschikte leefgebied uit Nederland dreigt te 
verdwijnen of omdat het geschikte leefgebied onbereik-
baar zal worden?
•  Welke (ruimtelijke) adaptatiestrategieën bieden de beste 
kansen voor het klimaatbestendig maken van de Neder-
landse natuur?
“It’s not the strongest of the species that survives, nor the most intel-
ligent that survives. It is the one that is the most adaptable to change.” 
Charles Darwin
Geschikte klimaatzone Heikikker
trekt zich terug uit Nederland
De database bestaat uit 6 tabbladen:
Hoe werkt de soortendatabase 
klimaatverandering?
(zie Info, CDROM voor een uitgebreidere beschrijving)
Tabblad 1  Soortgegevens
Tabblad 2  Database Analyse
Tabblad 3  Klimaat Envelop model SPECIES
Tabblad 4  Klimaat Envelop model EUROMOVE
Tabblad 5  Klimaat Envelop model ALARM
Tabblad 6  Klimaatbestendige netwerken en 
     ruimtelijke knelpunten
Tabblad 1 Soortgegevens
De klimaatrespons database opent met tabblad soort-
gegevens. Hier kunnen soorten of soortgoepen worden 
geselecteerd. Per soort verschijnt de wettelijke 
beschermingsstatus en een of meerdere referenties. 
Per referentie is aangegeven in welke categorie klimaat-
respons de soort is ingedeeld. Per referenties is het type 
onderzoek aangegeven: empirsch, modelsimulatie of 
beschrijvend. 
Het is mogelijk dat de klimaatrespons van een soort volgens 
verschillende referenties verschilt. Wij hebben hierin geen 
keuze gemaakt omdat dit een duidelijke illustratie is van de 
onzekerheid van de voorspellingen. 
Basis database:
Geschikte klimaatzone Daslook
verdwijnt rond 2080 uit Nederland
Tabblad 2 Database Analyse
Onder tabblad Database Analyse kan door middel van drie 
uitklapmenu’s (soortgroep, soortbeschermingstatus en 
categorie soortbeschermingstatus) een selectie worden 
gemaakt uit de database. De resultaten hiervan worden 
weergeven in tabellen en diagrammen.
Categorieën klimaat respons:
Afwezig: het klimaat blijft ongeschikt in Nederland
Centraal: het klimaat blijft geschikt in Nederland
Terugtrekkend 1, 2 of 3: geschikte klimaatzone verdwijnt nu (1), 
rond 2050 (2) of rond 2080 (3) uit Nederland
Uitbreidend 1, 2 of 3: geschikte klimaatzone komt nu (1), 
rond 2050 (2) of rond 2080 (3) naar Nederland
Geschikte klimaatzone Witstreepblauwtje
komt rond 2080 naar Nederland
Tabblad 3 Klimaat Envelop model SPECIES
De resultaten van het klimaat envelop model SPECIES 
(Berry et al. 2007) zijn in kaartbeelden te zien onder tabblad 
Klimaat Envelop SPECIES. Modelsimulaties van soorten met 
hun verspreiding onder invloed van het veranderend klimaat 
zijn beschikbaar voor de jaren 2020, 2050 en 2080 ten op-
zichte van de huidige verspreiding. Het SPECIES model gaat 
uit van het klimaatscenario HADCM3- A2 (IPCC, 2001), zie 
http://tna.europarchive.org/20081125213014/http:/
www.branchproject.org
Resultaten klimaatmodellen:
Geschikte klimaatzone Bonte vliegenvanger
verdwijnt rond 2050 uit Nederland
Simulatie 2020
Simulatie 2050
Modelsimulatie SPECIES, Bonte vliegenvanger
Tabblad 4 Klimaat Envelop model EUROMOVE
Dit tabblad geeft de kaartbeelden van het klimaat envelop 
model EUROMOVE voor planten (Bakkenes et al. 2002) voor 
de jaren 2020 en 2050 ten opzichte van de huidige ver-
spreiding. Het EUROMOVE model gaat uit van het klimaat-
scenario HADCM-2 (zie www.ipcc.ch/pdf/technical-papers/
ccw/appendix1.pdf).
Het klimaat voor de Muurvaren
in Nederland blijft geschikt
Tabblad 5 Klimaat Envelop model ALARM
Dit tabblad geeft de kaartbeelden van het klimaat envelop 
model ALARM voor amﬁ bieën, reptielen (Araúgo et al. 2006) 
en dagvlinders (Settele et al. 2008) voor de periode 2050 en 
2080 ten opzichte van de huidige verspreiding. Het ALARM 
model voor amﬁ bieën en reptielen gaat uit van klimaat-
scenario HADCM-3, A2, voor dagvlinders is 
het klimaat scenario HADCM-3, BAMBU gebruikt (zie 
www.biochange-lab.eu/projects/former-projects/alarm/
outputs/data). 
Geschikte klimaatzone Koninginnepage
breidt zich uit in Nederland
Modelsimulatie ALARM, Koninginnepage
Huidige verspreiding Simulatie 2050
Simulatie 2080
Tabblad 6 Klimaatbestendige netwerken en 
ruimtelijke knelpunten
Dit tabblad geeft de locaties in Noordwest Europa waar te 
grote onderbrekingen tussen leefgebieden de verschuiving 
van soorten kunnen tegenhouden (ruimtelijke knelpunten). 
De kaartbeelden geven voor 2020 en 2050 aan welk deel van 
het leefgebied ‘klimaatbestendig’ (leefgebied met geschikt 
klimaat en bereikbaar) is en welk deel van het leefgebied 
weliswaar een geschikt klimaat heeft maar te geïsoleerd is 
om gekoloniseerd te kunnen worden. 
Zie Vos et al. 2008 en http://tna.europarchive.org/
20081125213014/http:/www.branchproject.org
© Copyright: Op alle klimaat envelop model kaarten staat een copyright. 
Gebruik van gegevens moet met bronvermelding. 
Geschikte klimaatzone Middelste bonte specht
breidt zich uit in Nederland
Literatuur 
Araújo, Thuiller & Pearson 2006. Climate warming and the decline of 
amphibians and reptiles in Europe. Journal of Biogeography 33: 1677-1688
Bakkenes, M., J.R.M. Alkemade, F. Ihle, R. Leemans, J.B. Latour. 2002.
Assessing effects of forcasted climate change on the diversity and distribution 
of European higher plants for 2050. Global Change Biology 8: 390-407
Berry, P.M., Jones, A.P., Nicholls, R.J. and Vos, C.C. (eds.), 2007. 
Assessment of the vulnerability of terrestrial and coastal habitats and species 
in Europe to climate change, Annex 2 of Planning for biodiversity in a 
changing climate – BRANCH project Final Report. Natural England, UK
Intergovernmental Panel on Climate Change, 2001. Climate Change 2001: 
The Scientiﬁ c Basis. Technical Summary. Intergovernmental Panel on 
Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge
Settele, Josef, Otakar Kudrna, Alexander Harpke, Ingolf Kühn, Chris van 
Swaay, Rudi Verovnik, Martin Warren, Martin Wiemers, Jan Hanspach, 
Thomas Hickler, Elisabeth Kühn, Inge van Halder, Kars Veling, Albert 
Vliegenthart, Irma Wynhoff & Oliver Schweiger. 2008. Climatic Risk Atlas of 
European Butterﬂ ies. Biorisk 1 (Special Issue). ISBN 978-954-642-454-9
Alterra, Wageningen UR:
www.alterra.wur.nl
CML, Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden: 
www.leidenuniv.nl/interfac/cml
Floron:
www.ﬂ oron.nl
Nationaal Herbarium Nederland:
www.nhn.leidenuniv.nl
Klimaat voor Ruimte:
http://klimaatvoorruimte.klimaatonderzoeknederland.nl
SOVON Vogelonderzoek Nederland
www.sovon.nl
Vlinderstichting:
www.vlinderstichting.nl
Samenwerkende organisaties 
Paulusch.nl
Vos, C.C., P. Berry, P. Opdam, H. Baveco, B. Nijhof, J. O’Hanley, C. Bell 
and H. Kuipers 2008. Adapting landscapes to climate change: examples of 
climate-proof ecosystem networks and priority adaptation zones. Journal 
of applied ecology 45: 1722- 1731


Colofon 
Verwijzen naar deze CD-ROM als volgt:
Veen, M. van der, E. Wiesenekker, B.S.J. Nijhof, C.C. Vos, 
2010. Klimaat Respons Database. Ontwikkeld binnen BSIK-
Programma Klimaat voor Ruimte, project Adaptatie EHS.
De makers van deze Klimaat Respons Database aanvaarden geen aansprakelijkheid voor eventuele 
schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de 
adviezen.
Fotoverantwoording: Sjoerd Kaarsemaker (voorkant, blz. 4 en oranje-
tipje blz. 21), Fabrice Ottburg (blz. 6), Hans Gebuis (blz. 2), Ruut Wegman 
(blz. 8, blz. 21 Ronde zonnedauw en blz. 22), Albert Vliegenhart (blz. 10), 
Harvey van Diek (blz. 12, blz. 19 en blz. 21 IJsvogel), Johi (blz. 14) en Kars 
Veling (blz. 16)
Illustratie vissen (blz. 20): Paul Basten, www.paulusch.nl   


Klimaat Respons Database 2.0

van der Veen, M.

NARCIS 

Name not available

Klimaat Respons Database 2.0

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available