Bodems die planten beschermen tegen bodemziekten en -plagen? Ze bestaan. De kunst is om dit verschijnsel in alle bodems op te roepen. Stap voor stap ontrafelen onderzoekers van Wageningen UR het mechanisme en ontwikkelen ze praktische toepassingen

Dubbeldam, R.

Postma, G.

Wurff, A.W.G., van der

Dutch

Name not available

Bodemweerbaarheid als alternatief voor chemie

Wageningen Yield 

12 < syscope 27 > 13
on
de
rz
oe
k
‘De bodem leeft’, zegt bodembioloog André van der Wurff, ‘en dat is
goed nieuws.’ Meer bodemleven betekent in het algemeen minder
bodemgebonden ziekten en plagen. Tuinders met grondgebonden
teelten kunnen deze kennis binnenkort toepassen tegen aaltjes en
schimmels als Pythium en Fusarium, voorspelt de onderzoeker. Hij is
bezig met het samenstellen van een set maatregelen, waarmee glas -
tuinders de weerbaarheid van de bodem tegen ziekten en plagen kun -
nen versterken. In één à twee jaar wil hij de maatregelen presenteren.
Een ambitieuze opgave? Jazeker, erkent Van der Wurff, maar snel -
heid is geboden. Glastuinders hebben steeds minder chemische
middelen tot hun beschikking en grond stomen wordt door stijgende
energieprijzen steeds duurder. Biologische glastuinders kunnen
sowieso geen chemische middelen gebruiken en hebben een
gezonde, stabiele bodem nodig voor gezonde gewassen en goede
opbrengsten. Redenen genoeg om te werken aan weerbare bodems.
>> Alle aaltjes verdwenen
De set praktische maatregelen maakt Van der Wurff onder meer op
basis van onderzoek bij gangbare chrysantentelers en biologische
tomatentelers. Aan grond van de bedrijven voegde hij wortelknobbel -
aaltjes toe of ziektekiemen van de schimmels Verticillium en Pythium
en wachtte af. ‘Op sommige gronden waren na een tijd vrijwel alle
aaltjes verdwenen en op weer andere gronden kregen de schimmels
geen kans.’
Een opmerkelijk resultaat, maar waarom onderdrukt de ene grond
de ziekte of plaag en de andere niet? ‘In dit onderzoek lijkt dat
vooral te komen door de abiotische eigenschappen, ofwel de niet-
biologische eigenschappen’, aldus Van der Wurff. ‘Maar of dit in z’n
algemeenheid geldt, weten we nog niet. In onze proef was bij
Pythium ruim 50 procent van de bodemweerbaarheid te verklaren
uit abiotische eigenschappen en bij het wortelknobbelaaltje zelfs
75 procent. Van de abiotische eigenschappen was de grondsoort
de belangrijk ste. We weten dat op klei de weerbaarheid van nature
groter is dan op zand. Maar telers kunnen moeilijk van grondsoort
veranderen, dus is het de kunst te sturen op andere abiotische
eigenschappen als zuurgraad, bodemstructuur en voedingsstoffen,
met name micronutriënten.’
>> Bacteriën toevoegen
Biotische factoren krijgen ook een prominente plek in de set maatre -
gelen. Deze zijn gemakkelijker te beïnvloeden, zegt Van der Wurff.
Te denken valt aan een gewasrotatie met groenbemesters en
toevoeging van stoffen die bacteriën stimuleren om chitinases te
produceren. Dit enzym breekt chitine, een bouwstof van diverse
schimmels en aaltjes, af. Een andere veelbelovende mogelijkheid is
niet-schadelijke bacteriën stimuleren die met schimmels om hetzelfde
voedsel concurreren. Bacteriën eten in het algemeen sneller, waar door
trager groeiende schimmels in het nadeel zijn. 
Bodemweerbaarheid als
alternatief voor chemie
Bodems die planten beschermen tegen bodemziekten en -plagen? Ze bestaan. De kunst is om dit
verschijnsel in alle bodems op te roepen. Stap voor stap ontrafelen onderzoekers het mechanisme
en ontwikkelen ze praktische toepassingen.
Toets waarbij grond van gangbare chrysantentelers en  biologische tomatentelers is
getest op weerbaarheid tegen wortelknobbelaaltje, Pythium en Verticillium.
Een toets onder gecontroleerde omstandigheden waarbij de bodemweerbaarheid tegen
Rhizoctonia solani wordt bepaald.
Door compost aan de bodem toe te voegen, neemt de bodem weer -
baarheid ook vaak toe, maar niet altijd.
>> Theelepeltje grond
Terwijl Van der Wurff zich richt op maatregelen voor de korte termijn,
doet collega Joeke Postma met name fundamenteel onderzoek. 
Van der Wurff zoekt uit welke organismen de bodemweerbaarheid
verhogen, maar niet hoe het mechanisme werkt. Postma doet dat
juist wel. Geregeld hebben ze contact met elkaar om te profiteren
van elkaars kennis en om vraagstukken te bespreken. ‘We spreken
elkaar bilateraal maar ook via een landelijke werkgroep bodempatho -
genen, waar plantenziektenkundigen, bodemkundigen en -biologen uit
allerlei productiesectoren en onderzoeksdisciplines bij elkaar komen.’
‘Het verschijnsel bodemweerbaarheid is in de jaren zeventig
ontdekt’, zegt Postma, ‘maar nog steeds zijn er fundamentele
vragen over hoe het werkt. Dat komt onder meer door de interactie
van ontzettend veel organismen. Alleen al in een theelepeltje grond
zitten 10 miljard micro-organismen, meer dan alle mensen op aarde.
En in dat beetje grond zitten ook nog eens ontzettend veel verschil -
lende soorten organismen, waarvan we van velen nog niets weten.
In die grond moet je dan de soorten zien te vinden die voor bodem -
weerbaarheid zorgen. Dat is best ingewikkeld, maar dat wil niet
zeggen dat het niet kan.’
>> Ontdekking
Zo’n weerbaarheidverhogend organisme is Lysobacter, een bacterie
die Postma aantrof in grond van biologische akkerbouwbedrijven.
De bacteriesoort kan op sommige percelen, met name kleigronden
met een neutrale zuurgraad, er zelfs voor zorgen dat gewassen
geen enkele last hebben van Rhizoctonia, terwijl de schimmel toch
echt aanwezig is. Lysobacter is een belangrijke ontdekking, vindt
Postma. ‘Niet eerder was de bacterie gekoppeld aan weerbaarheid.
Nu dit bekend is, kunnen we de bacterie als model gebruiken om
het weerbaarheidsmechanisme beter te gaan begrijpen. Dit schept
vervolgens mogelijkheden om ziektewering gericht te gaan verhogen.
Bijvoorbeeld door Lysobactor extra voeding aan te bieden, zoals
chitine en gistcellen. Ook een voorvrucht als gras/klaver kan
zorgen voor enkele jaren ziektewering tegen Rhizoctonia.’
Telers moeten zich voorbereiden op een complexere gewasbescher -
ming, zegt Van der Wurff. ‘In plaats van middel X tegen een Pythium
praat je dan over een set van teeltmaatregelen, zoals spitten en
specifieke toevoeging van organische stof, waarmee je stuurt op
bodemleven en bodemeigenschappen die natuurlijke vijanden of
concurrenten van Pythium bevorderen. Chrysantentelers zijn wel
geïnteresseerd in sturen via bodemweerbaarheid maar durven 
het nog niet aan. Ze zijn nog erg afhankelijk van grond stomen of
het gebruik van Aaterra, een middel dat slecht afbreekt en waar
waterschappen graag vanaf willen. Eén teler durft het wel aan niet
te stomen. Zijn grond heeft dan ook een hoge bodemweerbaarheid.’
>> Vertaling naar substraat
Postma en Van der Wurff willen hun kennis gaan vertalen naar de
substraatteelt, want ook substraten vertonen weerbaarheid. Van
der Wurff: ‘Weerbaarheid is een hot topic in de glastuinbouw. Het
biedt perspectief voor residuvrij telen, iets waar supermarktketens
steeds meer om vragen.’ Postma: ‘In bodems en substraten zit een
enorme rijkdom aan biodiversiteit die we kunnen gaan benutten.
Nieuwe DNA-technieken en analysemethoden helpen ons inzicht 
te krijgen in die biodiversiteit. We kunnen nu eindelijk veel meer 
te weten komen over weerbaarheid. Met de nieuwe technieken
kunnen we gelijktijdig duizenden soorten bacteriën detecteren die
voorheen niet zichtbaar waren. Ook kunnen we genen voor antibiotica
of bacteriële signaalstoffen gaan opsporen die interacties tussen
soorten geven. De nieuwe kennis die ontstaat zal ertoe bijdragen dat
we veel gerichter op bodemweerbaarheid kunnen gaan sturen.’ (RD)
Meer informatie: Joeke Postma, t 0317 480664, e joeke.postma@wur.nl en André van der Wurff, t 0317 485676, 
e andre.vanderwurff@wur.nl
i www.syscope.wur.nl > dossiers > gewasbescherming
In een theelepel grond zitten 10 miljard mciro-organismen. Verdeling van bacteriën in een zandgrond.


Bodemweerbaarheid als alternatief voor chemie

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield