De Nederlandse Bodemkundige Vereniging hield dit jaar in het kader van haar 75-jarig jubileum een verkiezing binnen haar ledenbestand voor de meest kenmerkende bodem van Nederland. De enkeerdgrond eindigde daarbij met 25% van de stemmen op de eerste plaats. Tweede en derde werden respectievelijk de koopveengrond en de poldervaaggrond

Jongmans, A.G.

Sonneveld, M.P.W.

Dutch

Name not available

De Enkeerdgrond: de meest kenmerkende bodem van Nederland

Wageningen Yield 

24
De Nederlandse Bodemkundige 
Vereniging (NBV) is in 1935 opgericht 
en is er voor iedereen die de bodemkunde 
een warm hart toedraagt. De NBV heeft 
als doel de belangen van de Nederlandse 
Bodemkunde (inter)nationaal te beharti-
gen en is de door de Koninklijke Neder-
landse Academie der Wetenschappen 
(KNAW) erkende officiële Nederlandse 
vertegenwoordiging van de bodemkunde. 
De NBV heeft rond de vierhonderd leden 
uit wetenschap, bedrijfsleven en over-
head. Het brede ledenbestand van de NBV 
maakt dat de organisatie naast genoemde 
kernactiviteiten ook een duidelijke net-
werkfunctie heeft voor bodemkundigen, 
waarbij enerzijds bodemkundigen uit ver-
schillende werkvelden elkaar ontmoeten. 
www.bodems.nl. 
Alle genomineerde gronden met een 
toelichting van het waarom van de nomi-
natie staan in het boek dat ter ere van het 
symposium is uitgekomen: Profiel van de 
Nederlandse Bodemkunde -75 jaar Neder-
landse Bodemkundige Vereniging (1935 - 
2010). Hierin is opgenomen de Canon van 
de Nederlandse Bodemkunde.
Luchtfoto van de omgeving van Veldhoven (N-Br) met de ligging van de Enkeerdgronden (grijze 
vlakken). Ten westen van Veldhoven liggen de Enkeerdgronden nog steeds onder bouwland maar 
ten noordoosten zijn alle Enkeerdgronden verdwenen onder bebouwing en wegen. 
De enkeerdgrond: 
de meest kenmerkende 
bodem van Nederland
De Nederlandse Bodemkundige Vereniging hield dit jaar in het 
kader van haar 75-jarig jubileum een verkiezing binnen haar 
ledenbestand voor de meest kenmerkende bodem van Nederland. 
De enkeerdgrond eindigde daarbij met 25 % van de stemmen 
op de eerste plaats. Tweede en derde werden respectievelijk de 
koopveengrond en de poldervaaggrond.
— Marthijn Sonneveld en Toine Jongmans (Wageningen Universiteit en Researchcentrum)
25november 2010
Een Enkeerdgrond. 
In de ondergrond zijn nog kenmerken van een 
podzol te zien. 
Deze 13de eeuwse akkerrandwal bij Heese 
scheidt de es (niet zichtbaar, achter de 
eiken) van de woeste gronden op de voor-
grond. 
> Enkeerdgronden zijn de oude bouwlanden 
van het Nederlandse cultuurlandschap. Ze zijn 
ontstaan door toepassing van het ‘potstalsys-
teem’. Hierbij werden heideplaggen gestoken 
die dienden als strooisellaag in de stallen. De 
combinatie van mest en plaggen en wat zand, 
werd gefermenteerd en vervolgens op de akkers 
gebracht als bemesting. Dit leidde tot ophoging 
van de akkers. 
Enkeerdgronden kennen een humushoudende 
bovengrond, de eerdlaag, van minimaal 50 cen-
timeter tot meer dan een meter dik. Dit plaggen-
dek is het oudst in Brabant (< 15e eeuw) en het 
jongst in Drenthe (< 17e eeuw). Enkeerdgronden 
hebben hoge organischestofgehalten. Daardoor 
bieden ze uitstekende mogelijkheden voor be-
worteling en een goed vochtleverend vermogen, 
evenals een hoog fosfaatgehalte. Vroeger werden 
de essen, de akkers waarop enkeerdgronden zijn 
gevormd, omgeven door een steilrand waarop 
een houtwal was aangeplant (akker- of eswal) 
om vee en wild uit het akkerland te houden. 
Restanten van steilranden en eswallen zijn nog 
slechts op enkele plaatsen aanwezig. 
Ziekte van de Drenthse essen
Essen en enkeergronden liggen nu voor bijna 
40% in grasland; een kwart is nog bouwland met 
voornamelijk snijmaïs. Inmiddels is 10 procent 
onder nieuwbouw verdwenen. Zo’n 3 procent 
van de escomplexen zijn bebost, vaak (voorma-
lig) eikenhakhout uit eind 19e eeuw, als reactie 
op de ziekte van de Drentse essen. Dit bleek later 
overigens fosfaatgebrek te zijn, veroorzaakt door 
de eenzijdige roggeteelt. 
Straatnamen
Het zou goed zijn als er in de ruimtelijke 
ordening meer rekening werd gehouden met 
deze gronden als kenmerkend onderdeel van 
de cultuurhistorie van Nederland. Niet in de 
laatste plaats vanwege de plaggendekken zelf, 
maar ook omdat de dekken en onderliggende 
‘begraven’ bodems archeologisch waardevol zijn. 
Ook behoud en herstel van de bijbehorende 
landschappelijke elementen zoals de steilranden 
en houtwallen, verdient aandacht van betrokke-
nen: beheerders, landschappers, stedenbouwers. 
Waar ze overbouwd of afgegraven zijn, kunnen 
bijvoorbeeld tenminste straatnamen aan lokale 
oude akkernamen herinneren. Als aardkundig, 
cultuurhistorisch erfgoed en voor het land-
schapsecologisch beheer zouden waar mogelijk 
de enkeerdgronden weer voor roggeteelt – met 
de bijbehorende specifieke akkerkruiden, zoals 
korenbloem en klaproos – gebruikt moeten wor-
den. Ook voor diersoorten die gebruik maken 
van akkers als voedselbron spelen deze essen 
een grote rol.< 
marthijn.sonneveld@wur.nl
Aanwijzen van erfgoed-
bodems
Erfgoedbodems zijn er in Nederland nog 
niet. België, Duitsland, Oostenrijk en Schot-
land zetten in Europa de eerste schreden 
richting bodemerfgoed. Althans, als we 
Rusland buiten beschouwing laten, dat al 
vele jaren geleden beschermde bodempro-
fielen heeft aangewezen. Dat eerdgronden 
en essen een aardkundig, cultuurhistorisch 
en landschappelijk erfgoed zijn, dat groten-
deels tot Nederland beperkt is, staat buiten 
kijf. Maar serieus beleid voor de essen is er 
slechts in de provincie Drenthe en dan nog 
uitsluitend vanuit ruimtelijk perspectief. 
Archeologisch zijn er wel beschermende 
maatregelen getroffen. Maar onderzoek 
naar de veranderingen in bodemfauna, 
structuurverval en andere bodemeigen-
schappen onder moderne landbouw 
ontbreekt. Evenmin is er aandacht voor de 
landschapsecologische waarden van de wei-
nig bemeste varianten van deze bodems. 
Erosie
De teelt van bloembollen, bomen en 
graszoden zorgt voor een bodemerosie op 
enkeerdgronden die tot de hoogste van 
Europa moet worden gerekend.
Deze gronden verdienen bescherming 
gezien hun kwaliteiten voor een meer 
duurzame landbouw door hun uitstekende 
structuur en organische stofgehalte. Maar 
ook uit respect voor de moeizame manier 
waarop ze door onze voorouders tot stand 
zijn gebracht. 
— De gastredactie


De Enkeerdgrond: de meest kenmerkende bodem van Nederland

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield