Veel geitenbedrijven hebben een beperkt huiskavel. Als de lammeren ook op het huiskavel geweid worden, wordt de beweidingruimte voor de melkgevende geiten nog krapper. Een oplossing zou zijn om de lammeren van huis te laten grazen. Sander Koster van Gerbrande State heeft al jarenlang goede ervaringen met het dag en nacht weiden van lammeren op afstand. Afgelopen jaar hebben ook de families Wanders en Tuenter hun lammeren naar tevredenheid op een veldkavel geweid. In dit bioKennisbericht zijn hun ervaringen op een rij gezet

Eekeren, N.J.M., van

Dutch

Wageningen Yield 

Geit 7
Ambitie
Biologische zuivel is onderscheidend
in product, productiewijze en relatie
met consument.
Een aantal speerpunten van de product-
werkgroep Zuivel en Rundveevlees zijn:
•  Producten ontwikkelen met een betere 
voedingswaarde en betere smaak;
•  Bijdragen aan een passende uitbetaal-
prijs voor alle schakels van de keten;
•  Kringloop sluiten en efficiënter werken 
met mineralen uit mest en voer;
•  Robuuste dieren ontwikkelen met 
minder krachtvoer en minimaal anti- 
bioticagebruik;
•  Versterken van de biologische geiten-
sector.
Lopend onderzoek
biologische
geitenhouderij
Kostprijsoptimalisatie
• Kostprijsberekening
•  Voeding (100% biologisch voeren en  
mineralen)
• Weerstand en gezondheid
• Fokkerij
• Arbeidsbehoefte op geitenbedrijven
Onderscheidendheid
• Welzijn en begrazing
• Productkwaliteit geitenmelk
mei 2010
Lammeren grazen op een veldkavel
Veel geitenbedrijven hebben een beperkt huiskavel. Als de lammeren ook op het 
huiskavel geweid worden, wordt de beweidingruimte voor de melkgevende geiten nog 
krapper. Een oplossing zou zijn om de lammeren van huis te laten grazen. Sander 
Koster van Gerbrande State heeft al jarenlang goede ervaringen met het dag en nacht 
weiden van lammeren op afstand. Afgelopen jaar hebben ook de families Wanders en 
Tuenter hun lammeren naar tevredenheid op een veldkavel geweid. In dit bioKennis-
bericht zijn hun ervaringen op een rij gezet.
Leeftijd naar buiten
Op Gerbrande State gaan normaliter de lammeren die in februari geboren worden in juni 
naar het veldkavel. De familie Tuenter weidde in 2009 70 lammeren vanaf juni in een 
natuurgebied. Dit jaar gaan 125 lammeren in april naar het natuurgebied en volgen er in 
de loop van de zomer nog 125. Bij de familie Wanders gaan ze naar buiten als ze mini-
maal vier maanden oud zijn en vanaf half juni, als de nachttemperatuur hoog genoeg is.
Nachtverblijf en schuilplaats
Op Gerbrande State hebben de 60-80 lammeren een veewagen ter beschikking als 
nachtverblijf en schuilplaats. Bij Tuenter hadden de 70 lammeren in 2009 beschikking 
over twee grote kadaverbakken (rundvee € 550,- per stuk). In de loop van de zomer 
werden deze te klein voor het aantal lammeren en stonden er lammeren buiten als het 
regende. Dit leek geen probleem en lokte zelfs andere lammeren naar buiten om ook met 
regen te gaan grazen. In 2009 hadden bij Wanders 35 lammeren een hok van 18 m2 en 
in een andere wei hadden 40 lammeren de beschikking over een veewagen. In hetzelfde 
jaar heeft Jan Wanders ze twee weken in een wei gezet zonder nachtverblijf. Hij over- 
weegt om een deel van de lammeren dag en nacht te laten grazen zonder nachtverblijf.
Een veewagen dient als nachtverblijf en schuilplaats
bioKennisbericht
Afrastering
Als afrastering wordt er op Gerbrande 
State een dubbel elektriciteitsdraadje 
gespannen. Zolang de klok goed functio-
neert zijn er geen problemen met uitbre-
kers. Sander Koster van Gerbrande State 
is er wel scherp op dat de lammeren met 
de veewagen van het ene naar het andere 
perceel worden vervoerd. Zo voorkomt hij 
dat de geiten leren dat het gras achter het 
hek groener is. Bij Tuenter zijn de natuur-
percelen die begraasd worden omgeven 
door sloten. Bij Wanders gebruiken ze een 
afrastering van vijf draden omdat ze langs 
een drukke weg zitten. Op de onderste 
draad staat geen stroom zodat de accu 
langer mee gaat.
Oppervlakte
Op Gerbrande State worden de lammeren, 
afhankelijk van de perceelsgrootte, na
7 tot 14 dagen omgeweid. Bij de familie 
Tuenter hadden de 70 lammeren in 2009 
5 ha natuurgebied ter beschikking. Dit 
konden de lammeren met grazen niet 
bijhouden. In 2009 graasde bij de familie 
Wanders 70 lammeren van een leeftijd 
van 5 maanden op 1,85 ha. Jan Wanders 
schat dat 35-40 lammeren de gras-
groei van 1 ha grasklaver bij kunnen 
houden. Als hij een aansluitend perceel 
van 4 ha had zou hij al de 150 lam-
meren weiden.
Bijvoeding in de wei
Op alle bedrijven worden de lammeren 
éénmaal per dag met brok gevoerd. Bij 
Gerbrande State krijgen de lammeren in 
de wei 150 gr. brok, terwijl lammeren bij 
opfok op stal 500 gr. brok per dag zouden 
krijgen. Tuenter gaf ze in 2009 300 gr. 
brok in de wei terwijl lammeren aan huis 
500-600 gr. brok per dag krijgen. Op 
zowel Gerbrande state als bij Tuenter 
krijgen ze de brokken in een pvc-goot.
Bij Gerbrande State staat deze goot
op een bok en wordt elke keer na het 
voeren op zijn kop gegooid, zo kunnen
de lammeren er niet in staan en de boel 
vervuilen en elkaar met bijvoorbeeld 
coccidioses besmetten. Het is ook belang-
rijk dat de voerplaats lang genoeg is zodat 
alle lammeren kunnen eten. Bij Wanders 
krijgen de lammeren in de wei 225 gr. 
brok per dag, terwijl de lammeren op stal 
600-700 gr. brok krijgen. Mogelijk kan er 
Overgang van stal naar weide
In 2008 liet onderzoek op Gerbrande 
State zien, dat een groep lammeren die 
3 maanden (juni tot en met september) 
dag en nacht geweid werden in decem-
ber hetzelfde wogen dan de groep die 
binnen opgefokt waren. Hierbij werd 
27 kg brok per lam bespaard. Uit het- 
zelfde onderzoek kwam wel naar voren 
dat de overgang van de stal naar de 
weide vrij abrupt verliep waardoor ze 
in de eerste 2 weken een terugval in 
groei doormaakte (zie Figuur 1 en Bio- 
geit rapport nr. 17). Om in 2009 de 
overgang wat beter te laten verlopen 
heeft Sander Koster de lammeren een 
week voordat ze de weide in gingen al 
laten wennen aan vers gras naast het 
hooi en brok. Daarnaast heeft hij met 
de 65 lammeren, 2 oudere, guste 
geiten meegestuurd om ze sneller het 
grazen te leren.
in de overgangsperiode van de stal naar
de wei iets meer brok gevoerd worden
(zie kader hierboven).
Als afrastering wordt er op Gerbrande State een dubbel elektriciteitsdraadje gespannen
Geit
Figuur 1. Gewicht van binnen en buiten opgefokte lammeren van dezelfde leeftijd
Maagdarmwormen en coccidioses
Hoewel lammeren op Gerbrande State 
minimaal elke 2 weken worden om-
geweid, was er in 2008 een maagdarm-
wormbesmetting. Andere jaren (ook afge- 
lopen jaar) waren maagdarmwormen geen 
probleem. Sander Koster denkt dat de 
besmetting overgebracht is door reeën die 
ook intensief op deze percelen grazen. De 
maagdarmwormenbesmetting resulteerde 
in 2008 in een groeidip in vergelijking 
met lammeren op stal (zie Figuur 1).
Bij de familie Tuenter waren er in 2009
geen problemen met maagdarmwormen 
en coccidiosses. Bij de familie Wanders 
waren er in 2008 geen problemen. In 
2009 hebben ze de lammeren moeten 
behandelen tegen coccidioses. Preventief 
werken en controle op parasitaire infecties 
blijft dus zeer belangrijk.
Dekken
Op Gerbrande State worden de 80 lam-
meren door 2 bokken gedekt. Bij Tuenter 
liepen afgelopen jaar 11 bokken bij de
70 lammeren. Dit gaf te veel concurrentie 
tussen de bokken en onrust bij de lamme-
ren. In oktober is er 1 bok bijgezet voor
de nadekking. Eén bok op 50 lammeren
lijkt genoeg. Bij Wanders komen ze half 
september uit de wei en gaan ze half 
oktober bij de bok. Bij de lammeren
lopen altijd minimaal 2 bokken om
het risico van een onvruchtbare bok te 
minimaliseren.
Ontwikkeling en gezondheid 
lammeren
Over het algemeen is de ontwikkeling en 
de gezondheid van de lammeren in de wei 
hetzelfde of beter dan die van lammeren 
op stal. Maagdarmwormen en coccidiose 
blijven aandacht vragen.
Bij de familie Tuenter was er tijdens het 
weideseizoen geen uitval van de lamme-
ren. Ook was de algemene weerstand van 
de lammeren die in het natuurgebied zijn 
beweid hoger vergeleken met de lamme-
ren die op huiskavel zijn beweid. De lam- 
meren in het natuurgebied zijn niet inge-
ent tegen clostridium. De lammeren in
het natuurgebied waren groter en forser 
dan de lammeren die thuis liepen. Ook
bij Wanders hebben de lammeren het in 
beide jaren goed gedaan.
Graasgedrag als jaarling 
Op Gerbrande State en bij de familie 
Wanders zijn in 2009 de lammeren die
in 2008 op stal of in de wei zijn opgefokt 
gevolgd wat betreft hun graasgedrag als 
jaarling. Op beide bedrijven kon geen 
verschil worden gezien in graasgedrag 
tussen de verschillende opfokmethoden. 
Jan Wanders schat dat 35-40 lammeren de grasgroei van één ha grasklaver bij kunnen houden
Gewicht (kg)
0
10
20
30
40
45
132 154 174 189 319
Leeftijd in dagen
50
35
25
15
5
Overgangsdip
Probleem
maagdarmwormen
Wei
Stal
 Het doel van Bioconnect is het verder 
ontwikkelen en versterken van de
biologische landbouwsector door het 
initiëren en uitvoeren van onderzoeks- 
projecten. In Bioconnect werken  
ondernemers (van boer tot winkelvloer) 
samen met onderwijs- en onderzoeks-
instellingen en adviesorganisaties.
Dit leidt tot een vraaggestuurde aanpak 
die uniek is in Europa.
Het Ministerie van Landbouw, Natuur en 
Voedselkwaliteit is financier van de 
onderzoeksprojecten.
Wageningen UR (University & Research 
centre) en het Louis Bolk Instituut zijn
de uitvoerders van het onderzoek. Op dit 
moment zijn dit voor de biologische land-
bouwsector ongeveer 140 onderzoeks- 
projecten.
Contact
Nick van Eekeren, Louis Bolk Instituut
telefoon: 0343 523 860
e-mail: n.vaneekeren@louisbolk.nl
www.biokennis.nlConclusies
Het dag en nacht laten grazen van lammeren op een veldkavel lijkt voor meerdere 
bedrijven kansen te bieden om het huiskavel te ontlasten. Niet alleen levert het een 
goede ontwikkeling op van de lammeren maar ook leren lammeren snel grazen.
Punten van aandacht blijven de overgang van de stal naar de weide en de besmetting 
met maagdarmwormen en coccidioses.
Een mogelijke verklaring hiervoor is dat 
alle geiten op Gerbrande Sate ook vers 
gras op stal krijgen waardoor er al een 
zekere gewenning optreedt. Een andere 
verklaring is dat beide groepen jaarlingen 
in eenzelfde groep volwassen geiten
werden geweid waardoor ook de op stal 
opgefokte lammeren het grazen zeer snel 
hebben aangeleerd. Bij Tuenter lijken de 
jaarlingen die in het natuurgebied hadden 
gegraasd wel beter te gaan grazen dan de 
andere geiten. Ook andere geitenhouders 
geven aan dat lammeren die gegraasd heb- 
ben in de opfok sneller het grazen oppak-
ken als jaarling dan lammeren die binnen 
zijn opgefokt. Dit zou een extra reden zijn 
om lammeren dag en nacht te weiden en 
het grazen in de opfok al aan te leren.
Immuniteit voor maagdarmwormen
Een veel gestelde vraag is of lammeren 
die tijdens het grazen in de opfok ook 
besmet worden met maagdarmwormen 
een immuniteit hiertegen opbouwen. 
Hierbij wordt vaak de vergelijking getrok-
ken met de immuniteitsopbouw van kal- 
veren voor maagdarmwormen. In principe 
bouwen geiten heel moeilijk een immuni-
teit op tegen maagdarmwormen en zijn er 
geen onderzoeksresultaten bekend waar 
dit bij lammeren is aangetoond.
 
Economie en arbeid
Bij de familie Tuenter leverde beweiding 
van lammeren in een natuurgebied in
de periode van mei tot en met oktober 
een besparing op van € 60,- per lam.
De besparingen zitten hem vooral in geen 
mestafzetkosten en het vervallen van een 
lager gebruik van kracht- en ruwvoer. 
Voor de 70 lammeren was dit een totale 
besparing van € 4.200,-. Wat betreft Jan 
Wanders is arbeid een belangrijke factor. 
Als hij al zijn lammeren buiten kan wei-
den levert dat hem een arbeidsbesparing 
op. Als hij de helft buiten heeft en de helft 
binnen kost het hem uiteindelijk meer tijd.
Tekst: Nick van Eekeren, Louis Bolk Instituut
Eindredactie / Vormgeving / Productie:
Communication Services Wageningen UR
e-mail: info@biokennis.nl
telefoon: 0317 486 370


Lammeren grazen op een veldkavel

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS