Onlangs zijn de verordeningen van het Bosschap ter bestrijding van insectenplagen in bos opgeheven. Dit is een historische markering in de grote veranderingen ten aanzien van het omgaan met ziekten en plagen in het bos in nog geen dertig jaar. Van strenge verordeningen naar advies

Moraal, L.G.

Siebel, H.N.

Verbij, E.

Dutch

Name not available

Strijd tegen insectenplagen afgezwakt. Verordeningen Bosschap ter bestrijding van insectenplagen opgeheven

Wageningen Yield 

26
Onlangs zijn de verordeningen 
van het Bosschap ter 
bestrijding van insectenplagen 
in bos opgeheven. Dit is een 
historische markering in de 
grote veranderingen ten aanzien 
van het omgaan met ziekten 
en plagen in het bos in nog 
geen dertig jaar. Van strenge 
verordeningen naar advies.
— Leen Moraal, Henk Siebel en Evelien Verbij 
(Commissie plantenziekten en plagen  
van het Bosschap)
> Tijdens de wederopbouw na de tweede 
wereldoorlog was er veel hout nodig zoals 
constructiehout en stuthout voor de kolenmij-
nen. Elke boom telde en voor de houtproductie 
werden toen zelfs kleine bedreigingen, zoals 
aanwasverliezen door de dennenscheerder, als 
ongewenst beschouwd. In die tijd werd er veel 
onderzoek gestart naar preventie en bestrij-
ding van plagen in bossen. Dat werd verder 
uitgebreid in de jaren zeventig en tachtig. Toen 
beschikte het Rijksinstituut voor Onderzoek 
in de Bos- en Landschapsbouw “De Dorsch-
kamp” in Wageningen over een Hoofdafdeling 
Bosbescherming met een Afdeling Ziekten en 
een Afdeling Plagen met een flinke bezetting 
van onderzoekers, assistenten en studenten. 
Er waren veel verschillende onderzoeksprojec-
ten - van watermerkziekte en bastkanker tot 
dennenscheerder, koperetser en satijnvlinder. 
De resultaten mondden vaak uit in adviezen 
aan de Commissie Schadelijke Dieren van het 
Bosschap. In de vele verslagen van toen, wordt 
eindeloos bericht over waargenomen aantas-
tingen van letterzetter en dennenscheerder en 
het monitoren daarvan door het leggen van 
vangstammen.
Vangstammen voor dennenscheerder
In de jaren zeventig en tachtig werden elk 
jaar bomen geveld als vangstammen voor 
het monitoren van de dennenscheerder. In 
twee boswachterijen op de Veluwe en Noord-
Brabant werden in februari enkele bomen 
geveld. In maart werd door een deel van de 
stam te ontschorsen, de ontwikkeling van de 
dennenscheerder vastgesteld. De beginvlucht 
en ontwikkeling van insecten is sterk tem-
peratuursafhankelijk en daarom werden bij 
de jaarlijkse peilingen van de vangstammen 
het aantal moedergangen en de lengte van de 
larven opgemeten. Daarmee konden dan voor-
spellingen worden gegeven over de kans op 
aantastingen en kon een uiterste datum naar 
de beheerders worden opgegeven waarop vel-
lingshout of stormhout uit het bos moest zijn 
verwijderd. Of zoals indertijd werd verwoord 
“de justitiabelen de verplichting zal worden 
opgelegd vellingshout, kwijnende en aange-
taste bomen voor een bepaalde datum naar een 
veilige plaats af te voeren dan wel te ontschor-
sen”.Vervolgens bezocht de “Werkgroep Peiling 
Ontwikkelingsfasen Schadelijke Bosinsecten” 
deze terreinen, sloot af met een gezellig etentje, 
en gaf de bevindingen door aan de “Commissie 
Schadelijke Dieren van het Bosschap” die ver-
volgens het bestuur adviseerde met betrekking 
tot de verordeningen van dennenscheerder en 
andere bastkevers. Het kwam er op neer dat het 
in bepaalde gemeenten verboden was onont-
schorst pinushout te hebben in de periode van 
(meestal) 15 mei tot 15 augustus. 
Bestrijding lang voortgezet
De stormen begin zeventiger jaren worden 
veelal gezien als een belangrijk omslagpunt in 
het denken over meer natuur in bossen, maar 
de bestrijding van plaaginsecten is lang gecon-
tinueerd. Na de stormen van 1972 en 1973 heeft 
de provincie Gelderland overwogen om het 
leggen van vangstammen te subsidiëren om de 
dennenscheerder te bestrijden. In 1974 werden 
naast veel waarschuwingen nog 43 proces-
sen verbaal opgemaakt van boseigenaren die 
niet tijdig het stormhout van dennen hadden 
geruimd.
Twijfels 
Aan geveld hout werden lange tijd flinke eisen 
gesteld, zoals een tijdige machinale ontschor-
sing, permanente beregening, afdekking met 
nylongaas of het afvoeren naar een veilige 
plaats. Dat alles om te voorkomen dat bastke-
vers zich in het gevelde hout zouden vermenig-
vuldigen en vervolgens de staande bomen zou-
den kunnen aantasten. Dat alles ging gepaard 
met een systeem van ontheffingen.
Begin jaren negentig rezen ook bij de Algemene 
Uit een vijfjarig experiment met uitgelegde broedbomen bleek de dennenscheerder geen schade te 
veroorzaken. 
Strijd tegen insectenplagen afgezwakt
Verordeningen Bosschap ter bestrijding van insectenplagen opgeheven
fo
to
’s 
Le
en
 M
or
aa
l, 
Al
te
rr
a
27december 2010
Vroeger werd bij de jaarlijkse peilingen van dennenscheerder het aantal moedergangen in de 
vangstammen geteld. 
Inspectie Dienst (AID) twijfels over de opspoor-
baarheid en controleerbaarheid, binnen een 
bepaalde termijn, van geveld naaldhout in het 
bos of houtopslagplaatsen
De motivatie om de verordeningen indertijd in 
te stellen was het veilig stellen van de houtpro-
ductie in de Nederlandse bossen. Gedurende de 
laatste decennia zijn de inzichten en meningen 
over de rol van houtproductie in de Neder-
landse bossen echter sterk veranderd. Zo is de 
perceptie ten aanzien van het begrip ‘schade’ en 
de bijdrage van dood hout aan het ecosysteem 
bos veranderd. Tegenwoordig beschouwt men 
het bos als een ecosysteem waarin ook dood 
hout een belangrijke rol speelt. 
Niet effectief
Achteraf bezien blijkt ook dat de effectiviteit 
van de bepalingen in de verordening bij het 
voorkomen en bestrijden van plagen geringer 
was dan gehoopt. De zware maatregel van een 
verordening kon een plaag niet voorkomen. 
Daarnaast belemmert het bosbeheerders een 
vrije bedrijfsvoering. Om de verordeningen in 
het licht van de huidige tijd te toetsen heeft 
het Bosschap een aantal studies laten uitvoe-
ren naar de effectiviteit van de verordeningen. 
Zo werd er een meerjarige praktijkonderzoek 
verricht naar de eventuele negatieve gevolgen 
van dennenscheerder in jonge beplantingen. 
Het resultaat was dat er geen vormverlies 
of andere gevolgen werden vastgesteld. Bij 
bestudering van de literatuur over bestrijding 
van de letterzetter bleek ook dat daar de risico’s 
verwaarloosbaar waren. Voor het toetsen van 
de verordeningen t.a.v. de letterzetter en lariks-
bastkever is daarom een enquête verricht bij 
een aantal Europese landen. Uit deze rapporta-
ge blijkt dat er een gradatie van vrijwillige naar 
verplichte bestrijding is waar te nemen in de 
ons omringende landen. Zowel landen met een 
vrijwillig als landen met een verplicht systeem 
zijn tevreden. De mate van verplichting hangt 
nauw samen met de mate waarin fijnspar een 
economische rol speelt. Verder moet worden 
opgemerkt dat ook in andere landen meestal 
niet meer overal wordt bestreden, maar dat 
gebieden met een natuurstatus vaak worden 
uitgezonderd van de verplichte bestrijding. In 
Nederland speelt de fijnspar economisch geen 
grote rol en het aandeel fijnspar in Nederland 
is laag. De doelstellingen van het bos van de 
verschillende eigenaren lopen ook flink uiteen. 
Daarom is een vrijwillig systeem het meest 
logisch en in overeenstemming met het beleid 
van gelijksoortige landen uit deze studie. 
Van verordeningen naar adviezen
Overigens waren de verordeningen na de re-
cente storm van 18 januari 2007 al niet meer ge-
activeerd. In plaats daarvan is gewerkt met een 
Praktijkadvies Dennenscheerder en Letterzetter 
(zie www.bosschap.nl). Dit praktijkadvies had 
een vrijwillig karakter. Uit een evaluatie van 
het Bosschap bleek dat dit praktijkadvies door 
boseigenaren en bosbeheerders hoog gewaar-
deerd werd. 
Het risico dat een bastkever zoals de letter-
zetter een plaag veroorzaakt is sterk gedaald, 
omdat de Nederlandse bossen een volwassen 
stadium bereiken waardoor ze minder gevoelig 
worden voor extreme weersomstandigheden en 
daarmee ook voor insectenplagen. Daarnaast 
treedt er meer diversiteit op in leeftijdsopbouw 
en wordt naaldhout steeds meer vervangen 
door loofhout. 
Nog steeds aandacht nodig?  
De laatste decennia hebben ook geleerd dat 
in deze tijd van snelle klimaatverandering en 
wereldhandelsstromen vele nieuwe soorten 
Nederland kunnen binnenkomen, waarvan een 
deel zich invasief gedraagt en tot plaagstatus in 
bos en natuur kunnen uitgroeien. De geschiede-
nis van de plaagbestrijding in de Nederlandse 
bossen heeft in ieder geval geleerd dat achteraf 
bestrijden niet of nauwelijks zal werken en dat 
extra aandacht nodig is waar nog voorkomen 
kan worden dat soorten tot plagen kunnen 
uitgroeien. De komende jaren zal het dan ook 
nodig zijn nog steeds de vinger aan de pols 
te houden en de nodige praktijkadviezen te 
maken.<
leen.moraal@wur.nl
Enkele bevindingen uit het AID-
verslag van 1981: in het midden van 
het land werden 14 partijen (1270 
m3) ongeschild pinushout met larven 
van de dennenscheerder aangetrof-
fen. In Noord-Brabant ging het om 31 
partijen (5800 m3). Ook in Friesland, 
Drenthe en Limburg werden aange-
taste partijen door de opsporings-
ambtenaren gevonden. In bijna alle 
gevallen werd door het geven van een 
waarschuwing, onder het aanzeggen 
van een hercontrole, bereikt dat het 
pinushout tijdig onschadelijk ge-
maakt werd voordat de larven van de 
dennenscheerder het verpoppingssta-
dium bereikt hadden. Het geeft wel 
aan hoe druk men was met naleving 
en controles. En dat alles voor een 
bastkever die we in onze tijd totaal 
niet als schadelijk beschouwen.
Strijd tegen insectenplagen afgezwakt


Strijd tegen insectenplagen afgezwakt. Verordeningen Bosschap ter bestrijding van insectenplagen opgeheven

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield