Europa, waar de belangrijke kweeksoorten zalm, zeebaars, zeebrasem en tonijn vooral in kooien op zee gekweekt worden, is een buitenbeentje in de mondiale aquacultuur scene. Op wereldschaal wordt het leeuwendeel van vis en schaaldieren gekweekt in vijvers. Van de op gewichtsbasis 20 belangrijkste gekweekte vissoorten worden alleen zalm en regenboogforel niet hoofdzakelijk in vijvers gekweekt. Van de mondiale productie van gekweekte garnalen wordt meer dan 95% in vijvers gekweekt. Hoe duurzaam is de teelt in vijvers, en biedt vijverteelt de oplossing om te voldoen aan de groeiende vraag naar vis en schaaldieren in de wereld

Bosma, R.H.

Verdegem, M.C.J.

Dutch

NARCIS 

Perspectieven voor vijverteelt

Name not available

Wageningen Yield 

 13 ❘ AquAcultuur
2010 - nr. 4
OnderzOek & Onderwijs
Duurzame en niet duurzame vijverteelt
Over de duurzaamheid van vijverteelt zijn 
de meningen verdeeld. Polycultuur van Chi-
nese karpersoorten wordt vaak geprezen als 
toonbeeld van duurzaamheid en integratie. 
Een klassiek en geroemd voorbeeld van 
geïntegreerde teelt is de combinatie van ka-
perteelt in vijvers met witte moerbeibomen 
en zijderups op de dijken. Oorspronkelijk 
was de belangrijkste bron van nutriënten 
voor de karpervijvers groenafval en dierlijke 
mest. Bij goed beheer werden vijverproduc-
ties gehaald van 2 - 4 ton per ha per jaar. 
Het afstemmen van nutriëntstromen tussen 
akkerbouw, veeteelt en visteelt is lastig en 
ook zeer arbeidsintensief. Daarom wordt 
er in de vijverteelt steeds meer compleet 
voer gebruikt. De integratie tussen teelten 
vermindert, maar de vijverproductie gaat 
aanzienlijk omhoog. Met bijvoeren produ-
ceren Chinese karperboeren tegenwoordig 
van 6 tot 10 ton per ha per jaar. 
De teelt van garnalen in brakwatervijvers 
langs tropische en subtropische kusten 
wordt vaak als voorbeeld gebruikt voor 
Perspectieven voor vijverteelt
Door Marc Verdegem & Roel Bosma, Aquacultuur & Visserij, Wageningen Universiteit
Europa, waar de belangrijke kweeksoorten zalm, zeebaars, zeebrasem en tonijn vooral in 
kooien op zee gekweekt worden, is een buitenbeentje in de mondiale aquacultuur scene. 
Op wereldschaal wordt het leeuwendeel van vis en schaaldieren gekweekt in vijvers. Van 
de op gewichtsbasis 20 belangrijkste gekweekte vissoorten worden alleen zalm en regen-
boogforel niet hoofdzakelijk in vijvers gekweekt (www.fao.org). Van de mondiale productie 
van gekweekte garnalen wordt meer dan 95% in vijvers gekweekt. Hoe duurzaam is de 
teelt in vijvers, en biedt vijverteelt de oplossing om te voldoen aan de groeiende vraag 
naar vis en schaaldieren in de wereld?
niet duurzame aquacultuur (Foto 1). Deze 
teelt ontwikkelde zich explosief in de ja-
ren 80 en 90 van de vorige eeuw. Al snel 
mislukten oogsten door het optreden van 
zowel bacteriële als virale ziekten. Zodra 
een gebied geteisterd werd door ziekten, 
kon het telen economisch moeilijk uit en 
waren boeren genoodzaakt te stoppen. 
Vaak ging de industrie op zoek naar nieuwe 
nog ongeschonden kustgebieden waar ze 
de teelt stimuleerde, tot ook daar na 3-5 
jaar ziekten opdoken. Zolang men nieuwe 
gebieden kon vinden, ging men door. Deze 
praktijk had tot gevolg dat grote kustgebie-
den, vaak mangrovebossen, veranderden 
in vijvers, vissersdorpen toegang verloren 
tot traditionele visgronden (of de productie 
van de visgronden zagen teruglopen), en 
landbouwgronden verziltten. Na enkele 
jaren van succesvolle teelt bleven de boeren 
arm achter, terwijl de investeerders verder 
trokken. Terug omschakelen naar bijvoor-
beeld rijstteelt was niet mogelijk, omdat de 
gronden verzilt waren.
Deze vorm van ganalenteelt werd terecht 
AquAcultuur ❘ 14
2010 - nr. 4
als niet duurzaam bestempeld. Vooral 
het vernietigen van mangrovebossen en 
het braak liggen van grote gebieden met 
garnalenvijvers werden gelaakt. De kern 
van het probleem was echter het onver-
mogen snel een oplossing te vinden voor 
het ziekteprobleem. Bij succesvolle teelt, 
zonder ziekteproblemen, is garnalenteelt 
gemiddeld niet meer vervuilend dan karper 
polycultuur. Zo wordt in semi-intensieve 
garnalenteelt 22-24% van stikstof and 13% 
van fosfor in het voer vastgelegd door de 
garnaal. Bij karper polycultuur is dit 21% 
voor zowel stikstof als fosfor. In garnalen-
vijvers hoopt 11-31% van de stikstofgift op 
in het sediment, waar dit in karpervijvers 
50-70% is. Van de hoeveelheid fosfor in het 
voer hoopt 15 – 84% op in het sediment in 
zowel karper- als garnalenvijvers.
De overgrote meerderheid van vijvers in de 
wereld worden extensief beheerd, met pro-
ducties schommelend tussen de 500 – 3000 
kg/ha/jaar. Bij extensieve garnalenteelt ligt 
de productie vaak nog lager. Zo schommelt 
de productie in bijvoorbeeld Kalimantan, 
Indonesië van garnalen gemiddeld tussen 
de 80 – 300 kg per ha per productiecyclus 
(Foto 2). Dit komt overeen met het oogsten 
van 2 tot 8 g droge stof per m2 per jaar. 
Deze geoogste biomassa is 1.5 – 2% van de 
totale biomassa aanwezig in de vijver (Tabel 
1), en minder dan 0.5% van de primaire 
productie. In deze vijvers is de ophoping 
van organische stof op de bodem groter 
dan de hoeveelheid garnalen die geoogst 
wordt. De ophoping van organische stof 
op de bodem creëert zuurstofgebrek en 
bijgevolg zuurstofarme bodems waarin 
Foto 1: Brakwatervijvers voor de productie van garnalen in Indonesië. 
 15 ❘ AquAcultuur
2010 - nr. 4
de garnalen, die bodembewoners zijn, 
in moeilijke omstandigheden overleven. 
Hierdoor neemt de weerstand af en wor-
den ze vatbaar voor ziekten. Met het oog 
op het voorkomen van ziekten is bijgevolg 
extensieve garnalenteelt niet noodzakelijk 
beter dan semi-intensieve of intensieve 
teelt. Het beheer in semi-intensieve teelt is 
vaak gericht op het zuurstofrijk houden van 
de bodem, waardoor de weerbaarheid van 
de dieren toeneemt en de kans op ziekte 
vermindert.
Ecologische duurzaamheid
Ecologische duurzaamheid kan worden 
geschat op basis van (a) het effect op bio-
diversiteit, (b) de impact van effluenten, (c) 
de hoeveelheid water dat verbruikt wordt, 
(d) de veranderingen in de samenstelling 
van de bodem en het grondwater, (e) het 
gebruikte landoppervlak en (f) de hoeveel-
heid vis verwerkt in het voeder van de vis.
Elke vorm van voedselproductie beïnvloedt 
de biodiversiteit. Vooreerst worden succes-
volle kweeksoorten geïntroduceerd buiten 
hun natuurlijke verspreidingsgebied, waar 
ze in contact en concurrentie komen met 
andere soorten. Domesticatie leidt tot ver-
anderingen in de genetische samenstelling 
van soorten. Vijvereffluenten beïnvloeden 
de waterkwaliteit in grote gebieden en bij 
grootschalige teelt wordt ook de waterhuis-
houding veranderd. Het veranderen van 
moerassen in visvijvers leidt in de meeste 
gevallen tot een vermindering van de bio-
diversiteit. Echter, door het aanleggen van 
permanente vijvers in voorheen seizoens-
gebonden overstromingsgebieden neemt 
de biodiversiteit toe. 
Vijvereffluenten bevatten vooral nutriënten 
afkomstig van meststoffen en voer, maar 
ook kalk, verdelgingsmiddelen (pesticiden, 
algiciden), flocculanten en medicijnen in 
het geval dat de boer deze gebruikt. Efflu-
enten van vijvers kunnen op verschillende 
manieren behandeld worden: afbraak in 
(kunstmatige) moerassen, opname van 
anorganische afvalstoffen door micro- of 
macroalgen, of het gebruik van sediment en 
water voor het kweken van groenten op de 
dijk. De algen kunnen op hun beurt geoogst 
worden door herbivore soorten als tilapia.
Soms is de kwaliteit van het effluent 
van vijvers beter dan van het influent. 
In enkele Oost-Europese landen hebben 
traditionele telers van karpers op vijvers 
daarom ontheffing van verontreinigings-
rechten gekregen. In bijvoorbeeld Egypte, 
waar boeren verplicht worden secondair of 
tertiair afvalwater te gebruiken voor visteelt, 
vermindert de hoeveelheid organische 
stof in het water. Daarnaast echter hopen 
moeilijk afbreekbare stoffen, waaronder 
ook toxische stoffen, zich op in het sediment 
en, helaas ook in de vis. Dus de ecologische 
duurzaamheid verbetert. Echter, mogelijke 
(lange termijn) effecten op de weerbaarheid 
van het vijverecosysteem en de gezondheid 
van arbeiders en consumenten werd nog 
onvoldoende onderzocht. 
Op wereldschaal wordt er momenteel in de 
vijverteelt gemiddeld 16,9 m3 water gebruikt 
voor de productie van 1 kg vis. Daarvan sij-
pelt 6,9 m3 weg in de bodem, verdampt er 
5,1 m3 en wordt 3,1 m3 geloosd tijdens het 
Type organismen Biomassa
g droge stof per m2
Fytoplankton 29 - 121
Zooplankton 2 - 13
Bodem organismen 9 - 70
Detritus 83 - 130
Garnaal 2 - 8
Tabel 1: Biomassa (droge stof per m2) van 
natuurlijk organismen in vijvers
AquAcultuur ❘ 16
2010 - nr. 4
oogsten. Zowel het water dat wegsijpelt als 
het geloosde water kan worden hergebruikt 
en is strikt gesproken niet te beschouwen 
als verlies. Niettemin verbruikt vijverteelt 
grote hoeveelheden water. Zou men op we-
reldschaal de visproductie willen verhogen 
van 16 naar 30 kg per persoon, dan is met 
de huidige vijverteelt technologie 245 m3 
extra water nodig per jaar per persoon. Zo-
veel extra water is meestal niet beschikbaar. 
Ter vergelijking: de hoeveelheid duurzaam 
beschikbaar water in de meeste landen 
in Noord Afrika en het Midden Oosten is 
minder dan 245 m3 per jaar per inwoner. 
Voor de meeste gewassen is landbouw niet 
mogelijk op zilte of zoute gronden. Echter 
in de aquacultuur is omschakeling van 
zoetwater soorten naar brak- of zoutwater 
soorten mogelijk. Voorlopig zijn de meeste 
gekweekte brak- en zoutwater soorten car-
nivoor. Een verschuiving naar en het op 
grote schaal ontwikkelen van mariene teelt 
zal alleen dan mogelijk zijn als men goede 
vervangers vindt voor vismeel en –olie in 
het voer, of als men erin slaagt markten en 
economisch haalbare kweeksystemen te 
ontwikkelen voor omnivore en herbivore 
mariene soorten.
Economische en sociale duurzaamheid
De economische haalbaarheid van visteelt 
is afhankelijk van marktprijzen voor grond-
stoffen en producten, en van de efficiëntie 
en schaal van de productie. De vraag van 
consumenten naar vis en schaaldieren 
groeit, terwijl de visserij productie stag-
neert, de wereldbevolking groeit en we zijn 
Foto 2: Braakliggend vijvercomplex in Kalimantan. Visser op zoek naar vis, krab en garnaal.
 17 ❘ AquAcultuur
2010 - nr. 4
met zijn allen gemiddeld rijker worden. Om-
dat bovendien de vraag naar dierlijk eiwit 
met lage concentraties aan verzadigde vet-
ten toeneemt is de verwachting dat de prijs 
van vis en schaaldieren gelijk zal blijven, 
terwijl de prijs van vlees zal dalen.
In zuidoost Azië heeft kleinschalige visteelt 
een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de 
ontwikkeling van het platteland. Boeren in 
het bezit van een vijver slaagden er in het 
gezin te verzekeren van gezond voedsel. 
Echter, een minimum productieareaal was 
nodig om voldoende kapitaal te genereren 
om te investeren in intensievere productie-
methoden en scholing. Hele kleine boeren 
moesten bijklussen als dagloner of zich 
specialiseren in bijvoorbeeld pootvisvoor-
ziening om extra inkomen te genereren.  
Aan het ontwikkelen van aquacultuur zijn 
ook risico’s verbonden. Als door massale 
sterfte als gevolg van ziekte of door te lage 
prijzen garnalenvijvers uit productie wor-
den genomen dan moeten arbeidskrachten 
elders een baan vinden, of als dat niet 
kan, nieuwe activiteiten ontwikkelen. Zo 
schakelden boeren in Kalimantan om naar 
het vangen en kweken van krab in combi-
natie met het verzamelen en oogsten van 
natuurlijk producten. De draagkracht van 
de braakliggende vijvers is echter laag in 
vergelijking met het oorspronkelijk biotoop. 
Men overleeft, meer niet. Velen zoeken dan 
ook een baan elders.
Kleine boeren zijn afhankelijk van tus-
senpersonen om toegang te krijgen tot 
internationale markten. De distributie via 
internationaal opererende distributiebe-
drijven naar super- en hypermarkten sti-
muleert schaalvergroting en specialisatie 
van de boeren, vooral als men toegang 
beoogt tot gecertificeerde markten. Kleine 
producenten vallen af. De uitdaging is 
kleine boeren blijvend toegang te geven 
tot gecertificeerde internationale markten 
via een fair trade benadering. Het is aange-
toond dat geïntegreerde familieboerderijen 
een hogere biodiversiteit in stand houden 
dan grootschalige, op één product gerichte, 
verticaal geïntegreerde productie & verwer-
kingsbedrijven, en op het platteland een 
sterkere sociale samenhang creëren.
Toekomst van vijverteelt
Met de huidige vijverproductietechnieken 
wordt het moeilijk de productie op termijn 
voldoende te verhogen om aan de stijgende 
vraag te voldoen. De maximale draagkracht 
van de huidige systemen is daarvoor te 
laag. Mogelijkheden tot uitbreiding van 
het productieareaal zijn ook beperkt. Vooral 
beschikbaarheid van water is hier de beper-
kende factor.
De draagkracht van vijvers kan verhoogd 
worden door de waterzuivering binnen het 
bedrijf te verbeteren. Op termijn moeten 
we toe naar bij voorkeur ‘low tech outdoor’ 
recirculatie systemen. Deze ontwikkeling 
staat in de kinderschoenen. De Nederlandse 
kennis op het gebied van recirculatieteelt 
biedt kansen om aan deze ontwikkeling een 
belangrijke bijdrage te leveren.
Correctie
Door het bestuur van Aquarius 
Aan het eind van het verslag van 
de Aqurius alumnidag (Aquacultuur 
2010, nr 3, blz 14) stond een fout: Cop-
pens Diervoeding dient vervangen te 
worden door Coppens Intenational 
bv, en het correctie webstekadres is 
www.coppens.eu. 


Perspectieven voor vijverteelt

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield