Een Beslissing Ondersteunend Systeem werd succesvol geïntroduceerd om de bestrijding van Botrytis cinerea in aardbeien met de antagonist U. atrum te verbeteren. Optimalisatie van de strategie was nog wel nodig omdat bij het inzetten van alleen de antagonist het niveau van chemische bescherming doorgaans niet gehaald wordt. Door bij een hoge infectiedruk met een fungicide te spuiten en bij een matige infectiedruk de antagonist in te zetten werden goede resultaten verkregen. In het licht van de residuproblematiek zou het wenselijk zijn dat niet-chemische alternatieven commercieel verkrijgbaar zijn. U. atrum heeft op dit moment echter nog geen toelating voor toepassing tegen Botrytis in Nederland

Evenhuis, A.

Köhl, J.

Molhoek, W.M.L.

Wilms, J.A.M.

Dutch

Wageningen Yield 

Pagina 239Gewasbescherming  jaargang 41, nummer 5, oktober 2010
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
[A
R
T
I
K
E
LSamenvatting
Een Beslissing Ondersteunend Systeem (BoWaS 
van Agrovision; voorheen Opticrop BV) werd 
succesvol geïntroduceerd om de bestrijding van 
Botrytis cinerea in aardbeien met de antago-
nist U. atrum te verbeteren. Optimalisatie van 
de strategie was nog wel nodig omdat bij het 
inzetten van alleen de antagonist het niveau 
van chemische bescherming doorgaans niet 
gehaald wordt. Door bij een hoge infectiedruk 
met een fungicide te spuiten en bij een matige 
infectiedruk de antagonist in te zetten werden 
goede resultaten verkregen. 
In het licht van de residuproblematiek zou het 
wenselijk zijn dat niet-chemische alternatieven 
commercieel verkrijgbaar zijn. U. atrum heeft 
op dit moment echter nog geen toelating voor 
toepassing tegen Botrytis in Nederland.
Inleiding
Botrytis cinerea is de belangrijkste veroorzaker 
van vruchtrot in aardbeien. De ziekte openbaart 
zich niet alleen in het veld, maar kan ook in de 
bewaring tevoorschijn komen. Erger nog is aan-
tasting na aankoop door de consument. 
In de praktijk wordt de ziekte bestreden door 
frequente kalendertoepassing van fungiciden 
tijdens de bloei. Soms wordt ook nog tijdens de 
pluk een bestrijding uitgevoerd. Met behulp van 
Beslissing Ondersteunende Systemen (BOS) kan 
het moment van toepassing afgestemd worden 
op infectiekansen van Botrytis. Op deze wijze 
kan het aantal bespuitingen tegen Botrytis ver-
minderd worden, zonder dat dit ten koste gaat 
van de effectiviteit (Evenhuis & Wilms, 2009). 
Consumenten vragen een ziektevrije aardbei, 
maar daarnaast moet deze met zo min mogelijk 
inzet van gewasbeschermingsmiddelen geteeld 
zijn. Milieu-organisaties en supermarkten spe-
len hierop in. Voor residuen op etenswaren zijn 
er wettelijke eisen (Maximum Residu Limie-
ten, MRLs). Deze eisen zijn tot stand gekomen 
op basis van toxicologisch onderzoek. Alleen 
indien de MRL’s overschreden worden, mogen 
de producten niet worden verkocht. Overigens 
betekent een overschrijding niet automatisch 
een gevaar voor de volksgezondheid. Dit hangt 
namelijk samen met de mate van overschrij-
ding van de MRL en de hoeveelheid product 
die daarvan geconsumeerd is. Tegenwoordig 
worden door supermarkten aanvullende eisen 
gesteld met betrekking tot residuen. De eisen 
betreffen zowel het aantal verschillende re-
siduen dat op een product mag zitten en de 
hoeveelheid residu, meestal een veelvoud lager 
dan de wettelijke MRL.
Telers zullen nu en in de toekomst aan deze 
eisen moeten voldoen. In de praktijk zou dit 
een vermindering van het aantal bespuitingen 
kunnen betekenen. Daarnaast is er de moge-
lijkheid om de middelenkeuze hierop aan te 
passen, bijvoorbeeld door middelen die residu-
gevoelig zijn alleen aan het begin van de teelt 
te gebruiken. Naast gebruik van gewasbescher-
mingsmiddelen zou het inzetten van biologi-
sche bestrijders een alternatief kunnen zijn. 
De antagonist Ulocladium atrum is succesvol 
toegepast ter bestrijding van Botrytis spp. in 
druif, ui, cyclaam, potroos en aardbei (Boff et 
al., 2002). Doel van dit onderzoek is het ont-
werpen van een verbeterde bestrijdingstrategie 
voor Botrytis in aardbeien, met inzet van een 
antagonist.
Gebruik van Ulocladium atrum 
in een bestrijdingstrategie 
op basis van een BOS tegen 
vruchtrot in aardbeien
Bert Evenhuis1, Jürgen Köhl2, Wilma Molhoek2 & Jos Wilms1
1 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Postbus 430, 8200 AK Lelystad; e-mail: bert.evenhuis@wur.nl
2 Plant Research International, Postbus 69, 6700 AB Wageningen 
Pagina 240 Gewasbescherming  jaargang 41, nummer 5, oktober 2010
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
[A
R
T
I
K
E
L
U. atrum
Saprofytische schimmels zoals U. atrum koloni-
seren net als B. cinerea afgestorven plantenweef-
sel (Figuur 1). Indien U. atrum het plantweef-
sel kan koloniseren voordat een infectie door 
Botrytis plaatsvindt dan kan de ziektedruk sterk 
worden verminderd. In dit geval gaat het om 
concurrentie om plaats en voedsel. Bij aardbei 
zijn de bloemblaadjes de belangrijkste infec-
tiepoort voor Botrytis. Om infectie en vruchtrot 
(Figuur 2) te voorkomen zal behandeling met 
U. atrum zich moeten richten op de bloemen 
tijdens de bloeiperiode.
In de periode 1996 - 2006 werden veldexperi-
menten uitgevoerd met als doel toepassing van 
U. atrum te integreren in de eenjarige verlate 
teelt van aardbeien. Toepassing van U. atrum 
voor de bloei had geen effect op het optreden 
van vruchtrot in een eenjarige teeltwijze (Boff et 
al., 2001). Tenminste twee ‘kalender’-bespuitin-
gen met U. atrum per week zijn nodig om alle 
net open bloemen te raken. Echter de weersom-
standigheden zijn in de lente en zomer lang niet 
altijd gunstig voor infectie door Botrytis. Net als 
bij fungiciden is timing van de toepassing van 
een antagonist evenzeer van belang. Daarom 
werd tussen 2002 – 2006 een BOS toegepast om 
de timing van de antagonistenapplicaties beter 
af te stemmen op de Botrytis-infectiekans. 
Materiaal en methoden
De veldproeven werden uitgevoerd in Horst-
Meterik of Vredepeel als gewarde blokkenproe-
ven in 3 of 4 parallellen. Gekoelde wachtbed-
planten van het ras Elsanta werden geplant in 
het voorjaar. Tijdens de bloei werden bespui-
tingen uitgevoerd tegen vruchtrot met verschil-
lende chemische middelen en/of een suspensie 
van U. atrum. De vruchten van twintig planten 
werden met de hand geoogst. Weersgegevens 
werden geregistreerd met de weerpaal van 
Agrovision BV. 
Resultaat
In 2002 is begonnen met toepassing van U. atrum 
op basis van een BOS te vergelijken met kalender-
bespuitingen van de antagonist. Toepassing van 
U. atrum leidde tot significant minder vruchtrot 
dan in de onbehandelde controle. Echter de 
resultaten waren onvoldoende in vergelijking met 
chemische bestrijding (Tabel 1). In deze proef 
gaven kalender bespuitingen met U. atrum betere 
resultaten dan bespuitingen op basis van BOS. 
Vanaf 2003 is de vergelijking doorgevoerd met be-
spuitingen met fungiciden op basis van een BOS. 
Gebruik van een BOS gaf betere resultaten dan 
bespuiting op routine. Kalenderbespuiting met U. 
atrum gaven in 2003 geen significante bestrijding 
van vruchtrot in vergelijking met de onbehan-
delde controle. Werd U. atrum op basis van een 
BOS gespoten dan leidde dat wel tot een betere 
bestrijding dan in de onbehandelde controle.
Omdat U. atrum toch wat achterbleef bij de 
chemische bestrijding is vanaf 2004 gekeken naar 
strategieën waarbij zowel biologisch als chemisch 
kon worden ingegrepen. De keuze voor de behan-
deling was gebaseerd op de infectiekans. Hieruit 
bleek dat een combinatie van toepassing van U. 
atrum bij een matige infectiekans en een fungi-
cide bij een hoge infectiekans vruchtrot even goed 
bestreden kon worden dan alleen met fungiciden. 
Werd alleen een fungicide toegepast bij een drem-
pel van 25% dan was de Botrytis-aantasting hoger 
dan in de gecombineerde strategie antagonist / 
fungicide.
Figuur 1. Saprofytische schimmels, zoals Ulocla-
dium (donker) concurreren met Botrytis (grijs) op 
dood uienblad.
Figuur 2. Vruchtrot-aardbei. 
Pagina 241Gewasbescherming  jaargang 41, nummer 5, oktober 2010
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
[A
R
T
I
K
E
LEffectiviteit U. atrum
Onder hoge infectiedruk blijkt U. atrum vrucht-
rot, veroorzaakt door B. cinerea, in vergelijking 
met chemische bestrijding onvoldoende te kun-
nen voorkomen. Dit gegeven beperkt de moge-
lijkheden voor toepassing van de antagonist in 
de praktijk. Voor biologische aardbeitelers kan 
de beschikbaarheid van U. atrum een aanvulling 
zijn op de bestrijdingsstrategie.
Vanwege eisen die door marktpartijen gesteld 
worden aan producten en productiewijzen kan 
het ook voor geïntegreerde telers toch interes-
sant zijn als U. atrum beschikbaar komt voor de 
praktijk. Uit het onderzoek blijkt dat de antago-
nist voldoet bij lage infectiedruk (gebruik BOS), 
zoals in 2004 als in 2006. Toepassing van de 
antagonist in de bestrijdingsstrategie was nodig; 
alleen spuiten bij een drempel van 25% met een 
fungicide volstond niet. Bij een laag tot gemid-
deld infectierisico kan gekozen worden voor de 
antagonist en bij een hoog infectierisico voor 
een fungicide. Bovendien konden, zowel in 2004 
als in 2006, twee bespuiting met een fungicide 
worden uitgespaard. 
In 2005 was het effect van deze gecombineerde 
bestrijdingsstrategie niet goed genoeg. Er wer-
den weliswaar bespuitingen uitgespaard, maar 
het effect was onvoldoende. Het is mogelijk dat 
de infectiedrempel (25%), waarbij gebruik ge-
maakt werd van een fungicide iets verlaagd moet 
worden. Onderzoek moet dit uitwijzen.
Door gebruik van een BOS en de combinatie van 
fungiciden met de inzet van U. atrum werd het 
aantal chemische bespuitingen sterk verlaagd. 
Meestal was het resultaat even goed als een 
intensief chemisch bespuitingsregime. Vermin-
dering van het aantal bespuiting zal uiteinde-
lijk leiden tot lagere residuniveaus. Daarnaast 
worden ook minder verschillende middelen 
gespoten wat er toe zal leiden dat ook het aantal 
verschillende residuen op het geoogste product 
kleiner zal zijn. Al met al kan deze strategie er toe 
leiden dat telers aan de bovenwettelijke eisen 
gesteld door supermarkten kunnen voldoen. Om 
een dergelijke strategie te kunnen hanteren zijn 
het gebruik van een BOS en de beschikbaarheid 
van de antagonist noodzakelijk. 
Commercialisering van U. atrum
Een wateroplosbaar granulaat met sporen van 
U. atrum is door het bedrijfsleven ontwikkeld 
voor grootschalige toepassing. Voordat U. atrum 
als biologisch gewasbeschermingsmiddel voor 
de toepassing in aardbei en andere gewassen 
gebruikt kan worden is registratie als gewasbe-
schermingsmiddel vereist. 
Het onderzoek werd gefinancierd door het Mi-
nisterie van Landbouw, Natuur en Voedselkwa-
liteit en de Europese Commissie (FAIR3 CT96-
1898). 
Literatuur
Boff P, Köhl J, Jansen WAGM, Horsten PJFM, Lombaers-van der Plas 
CH & Gerlagh M (2002) Biological control of grey mould with 
Ulocladium atrum in annual strawberry crops. Plant Disease 86: 
220-224
Boff P, Kastelein P, De Kraker J, Gerlagh M & Köhl J (2001) Epidemiolo-
gy of grey mould in annual waiting-bed production of strawberry. 
European Journal of Plant Pathology 107 (6): 615-624
Evenhuis A & Wilms JAM (2009) Designing strategies to control grey 
mould in strawberry cultivation using Decision Support Systems. 
Acta Horticulturae 842: 247-250
Behandeling 2002 2003 2004 2005 2006
% * # % * # % * # % * # % * #
Onbehandeld 1.6 d 0 7.6 c 0 6.8 c 0 10.1 d 0 4.0 d 0
Chemisch intensief 0.1 a 6 4.0 b 6 2.5 bc 7 - 1.0 b 6
BOS chemisch - 2.6 a 6 3.0 bc 5 2.8 a 4 0.4 a 3
U. atrum 2x / week 0.7 b 8 5.6 bc 7 - -
BOS U. atrum 1.3 c 4 4.1 b 6 4.3 b 8 7.5 bc 5 1.8 c 5
BOS U. atrum + BOS 
fungicide (>25%)
- - 2.3 a 4+3 6.5 b 4+1 1.1 b 4+1
BOS fungicide (>25%) - - - 9.1 cd 1 1.9 c 1
Tabel 1. Percentage vruchtrot van aardbeien, veroorzaakt door B. cinerea bij verschillende bestrijdingsstrategieën.
- : Behandeling lag niet in de proef.
* :  Verschillende letters in kolommen geven significante verschillen aan tussen de behandelingen van dat jaar 
(variantieanalyse).
# : Aantal bespuitingen met fungiciden of antagonist. 


Gebruik van Ulocladium atrum in een bestrijdingstrategie op basis van een BOS tegen vruchtrot in aardbeien

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available