De sterke positie van de Nederlandse veredelaars in de wereld is niet uit de lucht komen vallen. In Nederland bestond er al vroeg een scheiding tussen overheid en veredelingsbedrijven. De bedrijven ontwikkelden nieuwe rassen, de overheid ondersteunde dat door onderzoek te financieren. Terwijl in andere landen veredeling van nieuwe rassen lang bij overheidsinstellingen lag

Visser, R.G.F.

Dutch

Name not available

Waarom een varken steeds meer op spinazie lijkt

NARCIS 

Wageningen Yield 

3Waarom een varken steeds meer 
op spinazie lijkt
Hoogleraar Plantenveredeling Richard Visser 
maakte vorig jaar samen met Roel Veerkamp 
van Wageningen UR Livestock Research een 
ronde langs een aantal grote Nederlandse 
bedrijven voor fokkerij en veredeling. Ze 
gingen langs bij veredelaars van sla, aardap-
pelen, spinazie, kippen, koeien en varkens. 
Een opmerkelijk rondje, want spinazie en 
varken kwamen tot voor kort pas op het bord 
bij elkaar. Visser: ‘Wij zijn langsgegaan met 
de vraag: wat kunnen we samen voor jullie 
betekenen?’
Tien jaar geleden was dat niet veel geweest. 
Het veredelen van groente was een heel 
andere tak van sport dan de fokkerij van var-
kens of kippen. Maar de snelle opkomst van 
nieuwe genetische technieken heeft de secto-
ren dichter bij elkaar gebracht. Visser: ‘Ze heb-
ben allebei te maken met een enorme groei 
van beschikbare moleculaire gegevens.’
Nieuwe technieken zorgen ervoor dat ver-
edelaars en fokkers enorme bergen data te 
verwerken krijgen. Via genomics, proteomics, 
metabolomics en andere technieken kunnen
ze van een spinazieplant of varken de aan- 
of afwezigheid van tienduizenden genen, eiwit- 
ten en stofwisselingsproducten bepalen. Een 
onvoorstelbare luxe ten opzichte van een 
paar decennia geleden. Maar ook een luxe 
die zijn eigen problemen met zich meebrengt. 
Want hoe vind je in die brei aan informatie de 
waardevolle gegevens? Bio-informatica zou het 
antwoord moeten geven. Door de databerg in 
de computer te lijf te gaan met slimme reken-
regels zijn snel de genen op te sporen die 
een spinazieplant beter bestand maakt tegen 
droogte of ervoor zorgen dat een varken
veel vlees heeft en weinig spek.
Ook wat betreft aanpak lijken de veefokkerij
en de plantenveredeling steeds meer op 
elkaar. In beide gevallen werken de verede-
laars met zuivere lijnen. Varkensfokkers fokken 
aparte lijnen van zeugen en beren en combine-
ren die, net als plantenveredelaars die al heel 
lang hybriden op de markt brengen van twee 
ouderlijnen. Ze maken zo beide gebruik van 
het heterosiseffect, het verschijnsel dat het 
kruisen van twee ouderlijnen die genetisch flink 
van elkaar verschillen nakomelingen oplevert 
die beter presteren dan elk van de ouders.
‘Er zijn meer overeenkomsten’, zegt Visser. 
‘Plantenveredeling en veefokkerij zijn allebei 
De sterke positie van de Nederlandse veredelaars in de wereld is niet uit de lucht komen vallen. In Nederland bestond er al vroeg 
een scheiding tussen overheid en veredelingsbedrijven. De bedrijven ontwikkelden nieuwe rassen, de overheid ondersteunde dat 
door onderzoek te financieren. Terwijl in andere landen veredeling van nieuwe rassen lang bij overheidsinstellingen lag.
  Richard Visser: ‘Plantenveredeling en veefokkerij zijn allebei zeer gemondialiseerd.’
zeer gemondialiseerd. Bij de varkens- en 
pluimveefokkerij zijn er wereldwijd twee tot 
drie bedrijven die de markt verdelen. Daar is 
er bij beide eentje Nederlands. Bij de planten-
veredeling is de schaalvergroting nog gaande, 
maar ook daar zie je een sterke concentratie.’ 
Die mondialisering werd mogelijk doordat 
de omstandigheden waaronder planten en 
dieren worden gehouden wereldwijd steeds 
meer op elkaar zijn gaan lijken. Of een kas nu 
in Californië staat of in het Westland maakt 
weinig uit. De rassen die in Nederland ontwik-
keld worden zijn daarom ook geschikt voor 
Californische telers en andersom. Hetzelfde 
geldt voor varkens en kippen die wereldwijd 
in steeds uniformere stallen worden groot-
gebracht.
Marshallhulp
Dat Nederland uitgegroeid is tot een groot-
macht op veredelingsgebied is volgens Visser 
te danken aan de keuzes die de Nederlandse 
overheid op verschillende momenten in de 
vorige eeuw heeft gemaakt. 
De plantenveredeling in Nederland begon in 
het begin van de twintigste eeuw. Voor die tijd 
gebruikten tuinders zaad van het jaar ervoor. 
Ze selecteerden langzaam maar zeker door 
steeds zaad te winnen van de betere planten 
uit de oogst, maar van doelgerichte veredeling 
was nog geen sprake. ‘In de jaren twintig en 
dertig zagen een paar tuinders mogelijkheden 
om dat te verbeteren. Zij begonnen met echte 
veredeling en brachten hun rassen ook aan
de man met een beschrijving van de goede 
eigenschappen van hun zaad.’
De veredeling kreeg een impuls toen Neder-
land besloot om een deel van de Marshallhulp 
te gebruiken om een aantal instituten voor 
veredelingsonderzoek op te zetten – waar-
onder het Instituut voor de Veredeling van 
Tuinbouwgewassen (IVT) dat later de Elstar 
ontwikkelde – en de veredelingsbedrijven 
te ondersteunen. Daarnaast probeerde de 
4Jonge spinazie. Nederlandse veredelingsbedrijven zijn marktleiders in groenten, grassen, aardappelen en veel sierteeltgewassen.
5Nederlandse overheid de bedrijven zo min 
mogelijk in de wielen te rijden door de rollen 
van de overheid en de bedrijven te scheiden.
De bedrijven die in de jaren vijftig profiteer-
den van het onderzoek waren nog lang niet 
de grote multinationals die het nu zijn. Het 
waren kleine familiebedrijven die produceerden 
voor een lokale markt. Tot de jaren zestig 
hadden ze daarbij nog concurrentie van de 
universiteit en onderzoeksinstellingen van de 
rijksoverheid. Uiterst succesvolle rassen als 
de Wilhelmina-tarwe van voor de oorlog en
de Elstar-appel (1972) werden bijvoorbeeld 
met overheidssubsidie ontwikkeld.
Dat er ook met overheidssubsidie rassen wer-
den veredeld was een doorn in het oog van 
de toen nog kleine commerciële veredelaars. 
Visser: ‘De overheid heeft daarom in de jaren 
zestig besloten dat dit niet meer mocht. De 
instituten zijn zich toen vooral gaan toeleggen 
op het ontwikkelen van uitgangsmateriaal; op 
lijnen die resistent waren tegen een bepaalde 
ziekte en die veredelaars konden gebruiken 
in hun programma’s voor het maken van de 
rassen.’
Die werkverdeling in Nederland was uniek in 
de wereld. In andere landen bleven overheids-
instituten en universiteiten zich wel bezig hou-
den met het ontwikkelen van nieuwe rassen. 
De keuze van de Nederlandse overheid om de 
ontwikkeling van rassen over te laten aan de 
vrije markt en de veredelaars te ondersteunen 
met gesubsidieerd onderzoek heeft Nederland 
geen windeieren gelegd. Nederlandse bedrij-
ven zijn marktleider bij de veredeling van
groenten, grassen, aardappelen en veel sier-
teeltgewassen.
In de jaren tachtig werkten er bijvoorbeeld 
bij Enza Zaden in Enkhuizen circa honderd 
mensen, nu is dat een multinational met vesti-
gingen in vijftien landen en meer dan duizend 
medewerkers. Die mondialisering heeft ook 
voor de onderzoekers in Wageningen goed uit-
gepakt. Onder andere via het Technologisch 
Topinstituut Groene genetica en het Centre
for Biosystems Genomics werken de onder-
zoekers nu samen met de wereldtop van
het bedrijfsleven.
Behoeftes sector
Die mondialisering heeft echter niet louter 
voordelen voor Wageningen, zegt Visser. ‘Die 
bedrijven zitten niet meer vast aan Nederland 
als vestigingsplaats. Eén van de bedrijven die 
wij hebben bezocht, een familiebedrijf, was 
heel eerlijk. Ze vertelden ons daar dat ze in 
Nederland bleven omdat de eigenaar nu een-
maal hier woonde. Als die zou stoppen dan 
zouden er nieuwe afwegingen gemaakt kunnen 
worden over de vestigingsplaats.’
En als Nederland al niet zeker is als vesti-
gingsplaats, dan is Wageningen al helemaal 
niet meer zeker van de status als prefered 
supplier van kennis. Want waarom zou je het 
onderzoek door dure Nederlanders laten doen 
als het in China veel goedkoper kan. Visser: 
‘Wij zullen dus goed moeten kijken naar de 
behoeftes van de sector, want de bedrijven 
zitten inderdaad niet aan Wageningen gebak-
ken. Wij kunnen niet tien keer goedkoper gaan 
werken om zo met China te concurreren. Op 
prijs gaan we het nooit winnen. We moeten 
het hebben van een slimmere aanpak en beter 
toepasbare resultaten.’
‘De boodschap uit onze ronde langs bedrijven 
was’, zegt Visser, ‘dat zowel de fokkerij-
bedrijven als de plantenveredelaars zitten te 
wachten op nieuwe tools en algoritmes en op 
afgestudeerden die de nieuwe kennis kunnen 
toepassen en vertalen in wat voor de bedrijven 
belangrijk is: nieuwe en betere rassen die snel-
ler op de markt komen en die voldoen aan de 
wensen van de hedendaagse consument wat 
betreft voedingswaarde, gebruiksgemak en
de ecologische voetafdruk.’
Contact:  richard.visser@wur.nl
 0317 - 48 28 57
Nederland is ’s werelds grootste expor-
teur van spinaziezaad en het verst in de 
veredeling van deze bladgroente. Telers 
en zaad- en veredelingsbedrijven willen 
nu ook spinazie die beter geschikt is voor 
de biologische landbouw. Daarom zoekt 
Wageningen UR naar spinazie die toe kan 
met minder mest.
stikstof groeit spinazie normaal minder snel en 
kleurt het blad lichter. Dat maakt de groente 
slechter verkoopbaar’, vertelt Van der Linden.
De wetenschappers onderzoeken nu eerst
24 spinazierassen op gunstige eigenschap- 
pen – nieuw onderzoek voor deze groente.
Eén van de wenselijke eigenschappen is 
snelle groei. Dat is een handige eigenschap 
bij onkruidbestrijding, legt Van der Linden uit: 
‘Wanneer er snel een bladerdek ontstaat, krijgt 
het onkruid weinig licht en dus weinig kans.’ 
Een andere gunstige eigenschap is een uit-
gebreid wortelstelsel, zodat de plant de in de 
bodem aanwezige stikstof goed kan opnemen. 
Verder wordt gekeken naar hoe efficiënt een 
plant met de opgenomen stikstof omgaat.
Voor het onderzoek worden grootschalige
veldproeven en proeven in de kas gedaan.
In de kas worden de plantjes in bakken water 
gekweekt, om de omgevingsinvloed te beper-
‘Bij biologische teelt kun je minder gebruik 
maken van bemesting en gewasbeschermings-
middelen. Maar ook voor de conventionele 
teelt is het verminderen van bemesting een 
hot issue’, vertelt Gerard van der Linden van 
Wageningen UR, Plant Breeding. Samen met 
hoogleraar Biologische plantenveredeling Edith 
Lammerts van Bueren en vier veredelingsbedrij-
ven zoekt Van der Linden naar spinazierassen 
die beter tegen ziekten kunnen en minder mest 
nodig hebben, waaronder stikstof. ‘Met minder 
ken. Van der Linden: ‘Zo kunnen we precies 
bepalen hoeveel stikstof een plant krijgt. Aan 
onder meer de groeisnelheid, de kleur van het 
blad en de ontwikkeling van het wortelstelsel 
kunnen we afleiden hoe de planten het doen. 
Uiteindelijk willen we vaststellen welke genen 
verantwoordelijk zijn voor die eigenschappen.’
Met die ervaring worden volgend jaar nog 
eens 120 rassen getest op stikstofefficiëntie. 
Vervolgens gaan de onderzoekers werken
aan het verbeteren van een goed ras.
Ze gaan dan ook zoeken naar duurzame
resistentie tegen de schimmelziekte wolf 
(Peronospora farinosa) die veel schade
aan het blad veroorzaakt.
Contact:  gerard.vanderlinden@wur.nl
 0317 - 48 08 50
Superspinazie voor de bioteelt


Waarom een varken steeds meer op spinazie lijkt

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield