Nieuwe landgoederen kunnen een impuls betekenen voor het landschap en de leefbaarheid. Veel gemeenten zijn echter huiverig met het verlenen van een aanlegvergunning omdat ze niet goed weten hoe nieuwe landgoederen in het landschap ingepast moeten worden. In dit artikel wordt een beslisboom gepresenteerd die gemeenten en vergunningaanvragers hierbij kan helpen

Marcus, P.

Stobbelaar, D.J.

Zwart, H.

Dutch

Wageningen Yield 

28
Nieuwe landgoederen; hoe 
passen ze in het landschap?
Een beslisboom ter ondersteuning van het afwegingsproces
> Het Rijk wil graag dat er nieuwe landgoe-
deren aangelegd worden. In het structuur-
schema Groene Ruimte I (1995) is dit voor het 
eerst voorgesteld. Als belangrijkste reden werd 
genoemd dat nieuwe landgoederen bijdragen 
aan het realiseren van meer bosgebieden. 
Later, in het Structuurschema Groene Ruimte 
II (2003), wordt de doelstelling verruimd tot 
de aanleg van natuurgebieden en parkachtige 
terreinen. Ook is hierin aangegeven dat niet 
overal nieuwe landgoederen aangelegd kunnen 
worden. Een aantal kwetsbare landschappen 
en belangrijke ganzen- en weidevogelgebieden 
zijn uitgezonderd. In de Nota Ruimte (2004) 
verschuift de aandacht vervolgens naar de 
mogelijkheid om te bouwen in het buitenge-
bied gekoppeld aan een kwaliteitsverbetering 
voor natuur, water, landschap en/of recreatie. 
Aan de provincies wordt gevraagd hiervoor een 
planologisch kader op te stellen.
Gemeenten, op hun beurt, worden geacht het 
rijksbeleid door te vertalen naar structuurvisies 
en bestemmingsplannen. Veel van hen hebben 
echter enige huiver voor de consequenties van 
het aanleggen van nieuwe landgoederen blijkt 
uit de gesprekken die we gevoerd hebben. Wat 
betekent dat voor de ruimtelijke kwaliteit van 
het buitengebied; kun je bijvoorbeeld voorko-
men dat open gebieden verdichten? Zit een 
nieuw landgoed de ontwikkelingen voor de 
landbouw niet in de weg? Wanneer verhoogt 
een landgoed eigenlijk de natuurwaarden van 
het buitengebied? 
Om gemeenten te helpen bij het onderbouwen 
van hun keuze voor het al dan niet toestaan 
van nieuwe landgoederen in bepaalde gebieden 
is door Patrick Marcus, in het kader van zijn 
afstudeervak bij de opleiding Bos en Natuurbe-
heer van Van Hall Larenstein, een beslisboom 
ontwikkeld. De beslisboom is opgesteld naar 
aanleiding van een vraag uit de Regio Alblas-
serwaard-Vijfheerenlanden (een samenwer-
kingsverband van negen gemeenten). Enkele 
gemeenten in dit gebied staan nu daadwerke-
lijk voor de vraag of ze nieuwe landgoederen 
willen toestaan. 
De beslisboom Nieuwe Landgoederen
De beslisboom is opgezet in de vorm van een 
serie elkaar opvolgende vragen, opgedeeld in 
vijf categorieën. Is het antwoord op een van 
de vragen negatief, dan volgt een afwijzing of 
wordt een suggestie voor aanpassing gedaan. 
De beslisboom is gebaseerd op bestaand beleid, 
dat nu echter gekoppeld is en op een overzich-
telijke manier gepresenteerd wordt. 
Nieuwe landgoederen kunnen een impuls betekenen voor het landschap en 
de leefbaarheid. Veel gemeenten zijn echter huiverig met het verlenen van 
een aanlegvergunning omdat ze niet goed weten hoe nieuwe landgoederen 
in het landschap ingepast moeten worden. In dit artikel wordt een 
beslisboom gepresenteerd die gemeenten en vergunningaanvragers hierbij 
kan helpen. 
—  Derk Jan Stobbelaar en Patrick Marcus (Hogeschool Van Hall Larenstein), 
 Harry Zwart (BWZ Ingenieurs)
29oktober 2010
3 Beslisboom natuur   De provincie stelt natuurbeheerplannen (voorheen natuurgebiedsplannen) op, waarin staat aangeven welke 
natuurwaarden waar nagestreefd worden. Natuur op nieuwe landgoederen moet iets toevoegen aan de bestaande regionale natuur, in kwaliteit 
en kwantiteit. Ten tweede kan een landgoed een verbetering betekenen voor de hydrologische situatie van het gebied, door peilverhoging op 
het landgoed en verbetering van waterkwaliteit. De aanvrager moet uiteindelijk duidelijk kunnen maken dat het nieuwe landgoed daadwerkelijk 
bijdraagt aan bovengenoemde punten. 
1  Beslisboom algemene randvoorwaarden  Het eerste onderdeel van de beslisboom is gebaseerd op Rijks- en provinciaal beleid 
omtrent nieuwe landgoederen en algemeen ruimtelijk beleid, waaronder de plankaarten EHS en gebieden voor openluchtrecreatie. Dit beleid geeft 
aan waar nieuwe landgoederen per definitie niet aangelegd kunnen worden en wat de algemene voorwaarden zijn, zoals: 
•	 minstens	5	hectare	groot	aaneengesloten	gebied,	
•	 90%	van	de	nieuwe	natuur	publiek	toegankelijk,	
•	 inrichting	met	groene	en	of	blauwe	functies	die	voldoen	aan	bij	het	gebied	passende	natuurdoeltypen,	
•	 landhuis	met	allure,
•	 recreatieve	functies	sluiten	aan	op	die	van	de	omgeving.	
Valt het streekeigen 
landgoed buiten 
de EHS, bestaande 
openluchtrecreatie-
gebieden of PEHS?
Is het streekeigen 
landgoed minstens 5 
hectare groot?
Worden de land-
schappelijke en 
cultuurhistorische 
waarden gehand-
haafd of vergroot?
Is het streekeigen 
landgoed kleiner dan 
20 hectare?
Wordt het streek-
eigen landgoed 
verstoord door 
obstakels?
Ga verder met 
de beslisboom 
landbouw
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed 
is niet mogelijk
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed 
is niet mogelijk
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed 
is niet mogelijk
Voor het toetsen van 
een landgoed wordt 
een extern bureau 
ingeschakeld
Er moet gekeken 
worden of het land-
goed niet versnippert 
door bestaande 
obstakels
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
Het opstellen van een land-
bouw effect rapportage
Onderzoek naar het ruilen 
van kavels
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is niet 
mogelijk
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is niet 
mogelijk
Hebben de landbouwbe-
drijven beperkingen door 
de ontwikkelingen van het 
streekeigen landgoed?
Worden de landbouwbedrij-
ven door de ontwikkeling 
van het streekeigen landgoed 
beperkt in hun toekomstige 
uitbreidingsmogelijkheden?
Wordt er gebruik gemaakt 
van landbouwkundig beheer 
voor het in stand houden van 
de natuurdoelen?
Hebben de maatregelen die 
genomen worden bij de ont-
wikkeling van het streekeigen 
landgoed negatieve effecten 
op de omliggende landbouw-
gronden?
Ga verder met 
de beslisboom 
natuur JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
2 Beslisboom landbouw  In de structuurvisies van gemeenten staat beschreven welke rol zij zien voor de landbouw in het gebied. Daarin 
staat meestal dat nieuwe landgoederen geen belemmering mogen vormen voor de landbouw door peilverhoging, zaadverspreiding, verkleining van 
stankcirkels of het tegengaan van uitbreidingsmogelijkheden. 
Bestaat het landgoed voor 
minimaal 90% uit groene en/
of blauwe functies?
Passen de natuur-typen die 
ontwikkeld gaan worden 
binnen de natuurdoeltypen 
die de provincie voor het 
betreffende gebied heeft 
opgesteld?
Leidt het realiseren van het 
streekeigen landgoed tot ver- 
betering en versterking van de 
hydrologische situatie  
van het gebied, zoals verdro-
gingsbestrijding, natuurvrien-
delijke oevers en herstel 
waterkwaliteit?
Is er, door het opstellen van 
een beheerplan, een redelijke 
mate van zekerheid dat de 
voorgestelde natuurdoelty-
pen daadwerkelijk gehaald 
worden en duurzaam in 
standgehouden worden?
Ga verder met 
de beslisboom 
landschap
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is niet 
mogelijk
Ontwerp aanpassen Maatregelen nemen om de 
waterkwaliteit en kwantiteit 
te verbeteren
Het beheerplan moet worden 
aangepast
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
30
Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Als voorbeeld wordt hier ingegaan op de regio Alblasserwaard-
Vijfheerenlanden. Dit is een open veenweidelandschap met een 
karakteristiek langgerekt verkavelingspatroon. Als ontginningsbasis 
werd een stuk vaste grond genomen aan de rand van het veen, 
meestal een oeverwal langs een rivier. Daarop werden boerderijen 
gesticht, waardoor de karakteristieke bebouwingslinten ontstonden. 
Er werd haaks vanaf de basis naar achteren gegraven in het moeras. 
De gelijkmatige smalle verkavelingpatronen worden ook wel 
slagenverkaveling genoemd.
Driedeling
De soms kilometers diepe stroken (kavels) werden in het verleden aan 
de achterzijde, ver van de boerderij vandaan, extensief gebruikt. Dichter 
bij de boerderij werden de landerijen vergraven en opgehoogd en voor 
diverse teelten gebruikt, waaronder de hennepteelt. Zo ontstonden er 
in de loop van de tijd gezoneerde landerijen. In de eerste zone, direct 
achter de bedrijfsgebouwen, ontstonden boomgaarden, akkertjes 
en grienden. In de volgende zone lagen overwegend goed verzorgde 
graslanden in niet al te grote (0,5 – 1,5 hectare) percelen. De percelen in 
4 Beslisboom landschap  Het landgoed moet passen in en een versterking zijn voor de structuur van het landschap. Deze structuur staat 
vaak beschreven in het landschapsplan van een gemeente of samenwerkende gemeenten en wordt gevormd door een samenspel tussen groene, 
blauwe en rode elementen. Nieuwe landgoederen kunnen een grote bijdrage leveren aan het tegengaan van verrommeling door als groene buffer 
te fungeren bij een stad/dorp of door een storende contour van bijvoorbeeld een bedrijventerrein tegen te gaan. Ook zal een landgoed, door op de 
geëigende plaatsen gebruik te maken van streekeigen landschapselementen, de regionale landschapsstructuur moeten versterken. 
5 Beslisboom recreatie  Het is de bedoeling dat door het ontwikkelen van nieuwe landgoederen het buitengebied breder opengesteld 
wordt voor recreanten. Het is daarbij vooral van belang dat – conform o.a. de Beleidkaders nieuwe landgoederen van de provincies (bijvoorbeeld 
Provincie Zuid-Holland, 2005) – de nieuwe paden aansluiten op de bestaande recreatieve routestructuren. Het nieuwe landgoed mag tegelijkertijd 
geen grote gemotoriseerde vervoersstromen gaan aantrekken. Ook de lokale bevolking moet kunnen genieten van een nieuw landgoed door goede 
ontsluiting vanuit het dorp .
Past het ontwerp en structuur 
van het streekeigen landgoed 
(rode, groene en blauwe 
elementen) in het bestaande 
landschap?
Past de bebouwing qua om-
vang, locatie en vormgeving 
binnen de gestelde criteria 
van de welstandnota en het 
beeldkwaliteitsplan?
Wordt er op het erf en in de 
tuinen gebruik gemaakt van 
streekeigen beplanting?
Vormen de hoofdgebouwen 
en de bijgebouwen een een-
heid met elkaar en met het 
landschap?
Ga verder met 
de beslisboom 
recreatie
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is niet 
mogelijk
Ontwikkeling van een streek-
eigen landgoed is mogelijk 
mits er een nieuw ontwerp 
wordt voorgelegd
Ontwerp aanpassen door met 
streekeigen beplanting te 
werken
Ontwerp aanpassen
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
Is het streekeigen 
landgoed voor 90% 
toegankelijk?
Zijn de toekomstige pas-
lengtes goed berekend?
Sluiten de wandel- en 
fietspaden aan op be-
staande netwerken?
Is de openstelling 
van het streekeigen 
landgoed duidelijk 
aangegeven?
Is de vorm van de 
recreatiemogelijkheden 
extensief?
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is 
mogelijk
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is 
niet mogelijk
Ontwikkeling van een 
streekeigen landgoed is 
niet mogelijk
Zoeken naar andere 
mogelijkheden zodat 
het aansluit op  
bestaande netwerken
Dit kan opgelost door 
het plaatsen van borden
Plan aanpassen
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 JA
t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
 NEE
	t
deze zones werden veelal omgeven door rijen knotwilgen die het nodige 
brand- en geriefhout opleverden. In het achterste gedeelte lagen de 
hooilanden met hier en daar een eendenkooi. Omdat de hooilanden ver 
in het land lagen en moeilijk bereikbaar waren, werden ze niet bemest. 
Zo onstond een driedeling in de landerijen.
Uitgangspunt nieuw landgoed
De genoemde driedeling kan, om de karakteristieke structuur en 
openheid van het landschap in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 
te behouden, een goed uitgangspunt vormen voor het ontwerp van 
nieuwe landgoederen. Het landgoed zal in zijn vorm de langgerekte 
slagenverkaveling moeten benadrukken. De massa-elementen zullen 
geplaatst worden in de eerste zone. De gebouwen staan haaks op de 
ontginningsbasis, zijn langgerekt van vorm en niet te hoog, in ieder 
geval niet hoger dan de bomen, om de openheid van het landschap 
te waarborgen. Het materiaalgebruik is sober en beperkt zich tot 
natuurlijke materialen. Rondom het huis bevinden zich karakteristieke 
streekeigen beplantingssoorten zoals: iep, rode beuk, walnoot 
(solitairen), appel, peer, pruim (hoogstamboomgaard), meidoorn, iep, 
beuk, spaanse aak, liguster (hagen). 
31oktober 2010
Transparante discussie
De beslisboom Nieuwe Landgoederen geeft ge-
meenten en aanvragers een instrument om ge-
structureerd na te denken over de kwaliteiten 
en inpasbaarheid van nieuwe landgoederen. 
Het maakt de discussie transparanter en het 
maakt het voor gemeenten gemakkelijker uit te 
leggen waarom aanvragen gehonoreerd ofwel 
geweigerd worden. Hopelijk zullen gemeenten 
daarom met dit instrument in de hand snel-
ler geneigd zijn de ontwikkeling van nieuwe 
landgoederen te faciliteren en stimuleren. Cor 
Revet, programmamanager fysiek domein van 
de Regio Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, 
geeft aan dat in zijn streek de beslisboom zijn 
werk al doet. Met behulp van dit instrument 
helpt hij gemeenten die met aanvragen van 
nieuwe landgoederen van doen krijgen, voorna-
B L E S S I N G
T I M B E R S
melijk door hen en de aanvrager te laten praten 
over de vragen die in de beslisboom gesteld 
worden. 
Streekeigen landgoederen
De beslisboom kan ook helpen bij het verkrij-
gen van regionaal en lokaal draagvlak voor 
streekeigen landgoederen. De beslisboom 
baseert zich namelijk op lokale kennis omtrent 
landschap, natuur, recreatie. Deze kennis be-
vindt zich in documenten, waarvan in het voor-
gaande steeds de belangrijkste zijn genoemd, 
maar zeker ook bij streekbewoners. Een klank-
bordgroep van belanghebbenden kan daarom 
een nuttige functie vervullen door aanvragen 
door te spreken en aan te scherpen. 
Het is verstandig om op basis van de beslis-
boom alvast een kaart van de regio te maken 
Er werd haaks vanaf de basis – waar de boerderij staat - naar achteren 
gegraven in het moeras. Het gelijkmatige smalle verkavelingspatroon 
wordt ook wel slagenverkaveling genoemd
Een voorbeeld van het boerderijtype met het hoge kameeldak is te 
vinden in het centrum van de Alblasserwaard
waarop staat aangegeven waar nieuwe landgoe-
deren beslist niet mogen komen (bijvoorbeeld 
waar het landbouwuitbreiding hindert). Daar-
naast is het van belang om een aanvrager van 
een nieuw landgoed zelf de beslisboom in te 
laten vullen, zodat hij vast na gaat denken over 
hoe het landgoed past in de streek.
Door deze aanpak te volgen kunnen nieuwe 
landgoederen bijdragen aan het versterken van 
de identiteit en de leefbaarheid van de streek. 
De beslisboom is daarvoor overal in Neder-
land bruikbaar, maar moet uiteraard wel met 
regionaal beleid en regionale kennis gevuld 
worden.<
Derk-Jan Stobbelaar , Patrick Marcus, Harry 
Zwart
derk-jan.stobbelaar@wur.nl
advertentie


Nieuwe landgoederen; hoe passen ze in het landschap? : een beslisboom ter ondersteuning van het afwegingsproces

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available