Fosfaat staat volop in de belangstelling. De prijzen van kunstmestfosfaat zijn hoog en de verwachting is dat dit zo zal blijven. Het is zaak om zo efficiënt mogelijk met deze voedingsstof om te gaan

Reuler, H., van

Dutch

Name not available

Fosfaat vol in de schijnwerper : overheid wil fosfaatgebruik verder terugdringen

van Reuler, H.

NARCIS 

Wageningen Yield 

32
Naast het prijsaspect zijn er verhalen over uit-
spoeling van fosfaat met als gevolg vervuiling van 
grond- en oppervlaktewater. Daarom probeert de 
overheid het gebruik van fosfaat terug te drin-
gen. Sinds 1 januari 2010 is de hoogte van de 
fosfaatgebruiksnorm afhankelijk van de fosfaat-
toestand van de bodem.
 
Planten hebben fosfaat (P2O5) nodig voor hun 
groei. De hoeveelheid beschikbaar fosfaat is in 
de meeste bodems meestal niet voldoende om te 
voldoen aan de behoefte van het gewas. Daarom 
worden fosfaatmeststoffen toegediend. Dit kan 
zowel als organische mest als in de vorm van 
kunstmest worden gedaan. In het verleden zijn er 
grote hoeveelheden mest toegediend, waardoor 
de bodems veel fosfaat bevatten. Dit lijkt een 
tegenstelling: de bodem bevat veel fosfaat, maar 
toch niet voldoende voor het gewas. Dit heeft te 
maken met het gedrag van fosfaat in de bodem. 
Het gehalte is soms zo hoog dat uitspoeling naar 
het grondwater plaatsvindt.  
 
Fosfaat in de bodem 
Fosfaat gedraagt zich in de bodem anders dan 
bijvoorbeeld stikstof. Dit komt door de chemische 
eigenschappen van fosfaat. Nitraat wordt niet 
of nauwelijks gebonden in de bodem en spoelt 
gemakkelijk uit. Fosfaat wordt gebonden in de 
bodem en de wortels moeten als het ware naar 
fosfaat toegroeien om het op te kunnen nemen. 
Een mooi voorbeeld van het gedrag van fosfaat 
in de bodem kun je in het voorjaar soms zien bij 
maïs. Deze plant wordt als voorbeeld genomen, 
omdat maïs sneller reageert op de beschikbaar-
heid van fosfaat dan een boomkwekerijgewas. In 
een koud voorjaar hebben de jonge maïsplantjes 
vaak roodpaars gekleurd blad. Deze kleur geeft 
fosfaatgebrek aan. Door de kou groeit de maïs 
slecht en het kleine wortelstelsel kan maar weinig 
fosfaat opnemen. Als daarna de temperatuur 
stijgt, breidt het wortelstelsel zich uit en kan 
het gewas meer fosfaat opnemen; de bladkleur 
wordt dan weer normaal groen. 
In de bodem spelen zich verschillende chemische 
processen af, waardoor het gewas slechts een 
klein deel van het toegediende fosfaat kan opne-
men. Er bestaan verschillende methoden om de 
hoeveelheid fosfaat in de bodem te bepalen. Het 
doel is in het laboratorium de hoeveelheid fosfaat 
te bepalen die door het gewas kan worden opge-
nomen. Zoals aangegeven in fig.1 neemt de plant 
fosfaat op uit de bodemoplossing, weergegeven 
door het blauwe deel. Deze hoeveelheid wordt 
regelmatig aangevuld vanuit de ‘hoeveelheid 
makkelijk beschikbaar’ (= reversibel gebonden) 
fosfaat. Daarnaast bevindt zich in de bodem nog 
een hoeveelheid fosfaat die moeilijk beschikbaar 
is (=stabiel fosfaat). De snelheid van deze proces-
sen is afhankelijk van vele factoren.  
 
Goede opname belangrijk 
Hoe kun je ervoor zorgen dat je gewas toch 
voldoende fosfaat kan opnemen? Een effectieve 
maatregel is de fosfaatmeststof toedienen daar 
waar het opgenomen wordt, dus dicht bij de 
wortels. Rijen- en beddenbemesting zijn hiervan 
voorbeelden.
 
Fosfaat vol in de schijnwerper 
Overheid wil fosfaatgebruik verder terugdringen
Fosfaat staat volop in de belangstelling. De prijzen van kunstmestfosfaat zijn hoog en de verwachting is dat dit zo zal blijven. Het is zaak om 
zo efficiënt mogelijk met deze voedingsstof om te gaan. 
Auteur: Henk van Reuler
33
Zoals het voorbeeld van de jonge maïs aangeeft, 
is het van belang dat het gewas bij de start van 
de groei voldoende fosfaat kan opnemen. Na 
enige tijd is het wortelstelsel voldoende uitge-
breid om in een bodem met een neutrale of hoge 
fosfaattoestand voldoende fosfaat op te nemen. 
Ook wordt toediening van mycorrhiza soms aan-
geraden. Deze schimmels breiden als het ware 
het wortelstelsel van de gastplant uit, waardoor 
uit een groter bodemvolume het fosfaat kan wor-
den opgenomen. De resultaten zijn wisselend en 
vaak beter als er minder fosfaat beschikbaar is.  
  
Uitspoeling beperken 
De kans op uitspoeling wordt minder, als de aan-
wezige hoeveelheid fosfaat in de bodem kleiner 
wordt. De overheid probeert dat door de normen 
te laten afhangen van de fosfaattoestand van 
de bodem. Het streven is om op termijn zoveel 
fosfaat toe te dienen als er met het geoogste 
product wordt afgevoerd, de zogenaamde even-
wichtsbemesting. Dit betekent dat de hoeveel-
heid niet toeneemt. Door chemische omzettingen 
wordt een deel van het aanwezige fosfaat omge-
zet in inerte verbindingen. Dit zijn verbindingen 
waar verder niets mee gebeurt. De kans op uit-
spoeling wordt daarmee verkleind. In een recente 
studie kwam naar voren dat de effecten van 
het mestbeleid nog niet terug zijn te zien in de 
fosfaatgehalten. Een andere oplossing is het ‘uit-
mijnen’ van de bodem. Hierbij wordt een gewas 
geteeld dat niet met fosfaat wordt bemest, maar 
wel - indien nodig - met andere voedingsstof-
fen. Met het geoogste gewas wordt ook fosfaat 
afgevoerd en logischerwijs neemt het fosfaatge-
halte dan af. Dit is een proces van de lange duur, 
temeer omdat in eerder aangehaalde studies de 
in de 20e eeuw geaccumuleerde hoeveelheid fos-
faat wordt geschat op 4500 kg P2O5/ha.  
 
Het is duidelijk dat we met de fosfaatbemesting 
zo efficiënt mogelijk moeten omgaan om verdere 
accumulatie te voorkomen. In de praktijk bete-
kent dit: zoveel mogelijk geplaatste toediening, 
zoals rijen of beddenbemesting. Bij organische 
mest gaat de voorkeur uit naar relatief fosfaat-
arme mest zoals groencompost. Compost heeft 
bovendien als voordeel dat 50 procent van het 
toegediende fosfaat niet meetelt, met een maxi-
mum van 3,5 kg P2O5 per ton droge stof. 
Fosfaatklasse Pw getal  2011 2012 2013 2014* 2015* 
  mg P2O5/l grond 
Laag  < 36  85 85 85 85 75 
Neutraal  36 – 55  75 70 65 65 60 
Hoog  > 55  70 65 55 55 50
Henk van Reuler is senior onderzoeker 
bedrijfssystemen en bodemvruchtbaarheid 
bij WUR-PPO Bomen; 
henk.vanreuler@wur.nl
Teelttechniek
Fosfaataanvoernormen (kg P2O5/ha) voor bouwland. 
* deze normen zijn nog indicatief
(Blgg-NMI, WUR,2008)


Fosfaat vol in de schijnwerper : overheid wil fosfaatgebruik verder terugdringen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield