In Noord-Limburg liggen intensieve landbouwgebieden met een hoge belasting van het oppervlaktewater met fosfor. In 2006 is in één van die gebieden een rietmoeras aangelegd om de zuiveringsefficientie van fosfor uit drainwater in de praktijk te testen. Het moeras ligt aan de Eeuwelsche Loop in de buurt van Ospel. De Eeuwselsche Loop stroomt vanuit een landbouwgebied door het natuurgebied de Groote Peel naar de Aa in Brabant. De inrichting van het moeras is opgezet om een maximale hoeveelheid fosfor te verwijderen. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Van het aangevoerde stikstof bedraagt de zuiveringsefficiëntie circa 30 procent en voor fosfor 50 procent. De rietgroei kwam moeizaam op gang en heeft nog niet zijn maximale productie bereikt. Het oppervlaktebeslag is twee procent en door de ligging aan de Eeuwelsche Loop biedt het ook ruimte voor waterberging en biodiversiteit van natte systemen. Mogelijkheden voor hergebruik van het maaisel en het ijzergruis kan de aanleg van meer rietmoerassen wellicht stimuleren

Castenmiller, E.

Peerboom, J.

Sival, F.P.

Stevens, H.

Dutch

Name not available

Zuivering van drainwater in een beekbegeleidend rietmoeras

Wageningen Yield 

30 h2o / 06 - 2011
Zuivering van drainwater in een 
beekbegeleidend rietmoeras
Francisca Sival, Alterra
Hans Stevens, Dienst Landelijk Gebied Zuid
Eric Castenmiller, Provincie Limburg
Jac Peerboom, Waterschap Peel en Maasvallei
In Noord-Limburg liggen intensieve landbouwgebieden met een hoge 
belasting van het oppervlaktewater met fosfor. In 2006 is in één van die 
gebieden een rietmoeras aangelegd om de zuiveringsefficientie van fosfor uit 
drainwater in de praktijk te testen. Het moeras ligt aan de Eeuwelsche Loop in 
de buurt van Ospel. De Eeuwselsche Loop stroomt vanuit een landbouwgebied 
door het natuurgebied de Groote Peel naar de Aa in Brabant. De inrichting van 
het moeras is opgezet om een maximale hoeveelheid fosfor te verwijderen. De 
eerste resultaten zijn veelbelovend. Van het aangevoerde stikstof bedraagt de 
zuiveringsefficientie circa 30 procent en voor fosfor 50 procent. De rietgroei 
kwam moeizaam op gang en heeft nog niet zijn maximale productie bereikt. 
Het oppervlaktebeslag is twee procent en door de ligging aan de Eeuwelsche 
Loop biedt het ook ruimte voor waterberging en biodiversiteit van natte 
systemen. Mogelijkheden voor hergebruik van het maaisel en het ijzergruis kan 
de aanleg van meer rietmoerassen wellicht stimuleren.
de fosfaatgehalten in het opper-vlaktewater van landbouwge-bieden in Limburg zijn te hoog 
voor een goede ecologische kwaliteit, 
waar de Kaderrichtlijn water om vraagt1). 
fosfaat is vooral het probleem voor het 
oppervlaktewater waar het eutrofiëring 
veroorzaakt. Uit diverse analyses bleek dat 
het landelijke generieke mestbeleid, ook op 
termijn, onvoldoende soelaas biedt. daarom 
is geld gereserveerd voor het stimuleren van 
extra fosfaatreducerende maatregelen. ook 
in Limburg vormt de landbouw veruit de 
belangrijkste bron van fosfaat in het opper-
vlaktewater. het mestbeleid laat nog steeds 
een gering fosfaatoverschot toe en streeft 
pas per 2015 naar een evenwichtsbemesting 
waardoor afname van de bodemvoorraad 
fosfaat voorlopig niet valt te verwachten. 
op korte termijn is het nodig om naast het 
brongerichte mestbeleid ook andere, deels 
effectgerichte maatregelen te treffen om 
tijdig aan de Krw-normering te kunnen 
voldoen.
Theorie
de werking en effectiviteit van een 
zuiveringsmoeras is sterk afhankelijk van 
de hydraulische belasting (verblijftijd), 
de inrichting, het beheer en de lokale 
omstandigheden, zoals kwel en de mate 
van fosfaatverzadiging. de inrichting van 
het moeras is opgezet om een maximale 
hoeveelheid fosfor te verwijderen. voor 
Voorjaarsbeeld van beekbegeleidende rietmoeras (foto: Francisca Sival).
stikstof en fosfor spelen verschillende 
factoren een rol die soms tegenstrijdig zijn. 
beiden worden verwijderd door vegetatie-
opname. Maar de belangrijkste verwijde-
ringsprocessen vereisen geheel verschil-
lende omstandigheden: stikstof verdwijnt 
voornamelijk uit het watersysteem door 
denitrificatie (anaeroob), terwijl fosfor niet 
omgezet wordt maar zich onder aerobe 
omstandigheden aan deeltjes hecht, naar de 
bodem zinkt en niet uit het watersysteem 
verdwijnt. voor beide stoffen is voor de 
31h2o / 06 - 2011
 platform
verwijderingseffectiviteit dus verwijdering 
van de vegetatie (maaien en afvoeren) 
vereist. voor fosfor is daarnaast vooral de 
mogelijkheid tot bezinken van deeltjes en de 
verwijdering door baggeren relevant.
Opzet
in opdracht van dienst Landelijk gebied 
heeft alterra een plan van aanpak opgesteld 
en de monitoring van maatregelen tegen 
fosfaatbelasting van het oppervlaktewater 
in noord- en Midden-Limburg uitgewerkt2). 
daarin worden meerdere maatregelen 
voorgesteld zoals uitmijnen, diepe drainage 
en natuurlijk zuiveren. het beekbegelei-
dende zuiveringsmoeras is er één van. 
bijkomend voordeel van een zuiverings-
moeras is dat het meerdere functies kan 
vervullen. naast zuivering kan het moeras 
ook een waterberging- en een natuurfunctie 
hebben. nadelen zijn de grondbehoefte en 
de kosten voor aanleg en onderhoud.
Inrichting en metingen
in 2006 is door waterschap Peel en Maasvallei 
het beekbegeleidend zuiveringsmoeras 
naast de eeuwselsche Loop aangelegd. in 
opdracht van de dienst Landelijk gebied 
is het riet in augustus 2006 aangeplant. in 
juni 2007 zijn de pompen geïnstalleerd en 
in september zijn de analyses begonnen. 
nadien zijn door het slecht aanslaan van het 
riet nogmaals in augustus 2007 en in april 
2008 wortelstokken van riet aangeplant. in 
september 2009 is het riet voor de eerste 
keer gemaaid. na hergroei ontstond vorig 
jaar een homogeen rietdek.
het zuiveringsmoeras is 290 meter lang en 
4,5 meter breed en heeft daarmee een totale 
oppervlakte van 1.305 m2. het moeras is in 
eerste instantie ingericht om water voor een 
cluster van percelen uit naburige landbouw-
percelen te zuiveren. het is daarmee in 
feite een end-of-pipe-maatregel die wordt 
opgenomen voor een groter gebied. bij 
het beheer van het moeras kan voor twee 
varianten worden gekozen (zie afbeelding 
1). bij de eerste variant wordt alleen water 
gezuiverd afkomstig uit direct aangrenzende 
landbouwpercelen (westzijde van het zuive-
ringsmoeras, circa zes hectare). het water 
wordt via een verzamelleiding ingelaten 
in het zuiveringsmoeras. bij de tweede 
variant wordt ook water uit de Middenpeel-
lossing gezuiverd. de wateraanvoer uit 
de Middenpeellossing kan met een schuif 
worden geblokkeerd. het totale afwaterings-
gebied van de Middenpeellossing bedraagt 
ongeveer 80 hectare.
Per 50 kubieke meter water wordt een 
monster genomen. ieder mengmonster 
bestaat uit tien monsters. naast de analyses 
Afb. 1: Opzet van het zuiveringsmoeras.
0
100
200
300
400
500
600
700
21-
08-
07
21-
10-
07
21-
12-
07
21-
02-
08
21-
04-
08
21-
06-
08
21-
08-
08
21-
10-
08
21-
12-
08
21-
02-
09
21-
04-
09
21-
06-
09
to
ta
al
 
N
 
(kg
)
OUT IN
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
21-
08-
07
21-
10-
07
21-
12-
07
21-
02-
08
21-
04-
08
21-
06-
08
21-
08-
08
21-
10-
08
21-
12-
08
21-
02-
09
21-
04-
09
21-
06-
09
to
ta
al
 
P 
(kg
)
OUT IN
0
100
200
300
400
500
600
700
21-
08-
07
21-
10-
07
21-
12-
07
21-
02-
08
21-
04-
08
21-
06-
08
21-
08-
08
21-
10-
08
21-
12-
08
21-
02-
09
21-
04-
09
21-
06-
09
N
O 3
 
(kg
)
OUT IN
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
21-
08-
07
21-
10-
07
21-
12-
07
21-
02-
08
21-
04-
08
21-
06-
08
21-
08-
08
21-
10-
08
21-
12-
08
21-
02-
09
21-
04-
09
21-
06-
09
PO
4 
(kg
)
OUT IN
Afb. 2: De langdurige retentie van de totale hoeveelheid stikstof, de totale hoeveelheid fosfor, NO3 en ortho-
fosfaat van september 2007 tot september 2009.
32 h2o / 06 - 2011
van watermonsters is de bodem en het 
riet geanalyseerd op het voorkomen van 
nutriënten. in 2008 zijn sedimentmatten 
geplaatst om de sedimentatie van stikstof en 
fosfor te bepalen.
Nutriëntenretentie
de aangevoerde stikstof- en fosforconcen-
traties liggen boven de MTr-waarden van 
2,2 mg n/l en 0,15 mg P/l. de concentraties 
van het drainwater vertonen een duidelijke 
seizoensvariatie. de concentraties totaal-
fosfor bedragen minimaal 0,2 mg P/l in de 
zomer en maximaal 1,1 mg P/l in de winter 
met een gemiddeld fosfaatconcentratie 
van 64 procent van het totaalfosfor. voor 
totaalstikstof geldt hetzelfde verloop met 
een minimale concentratie in de zomer van 
1,9 mg n/l en maximale concentraties in de 
winter van 19 mg n/l met een gemiddelde 
concentratie van 32 procent voor nitraat van 
het aangevoerde stikstof.
de cumulatieve vrachten van stikstof en 
fosfor laten zien wat de effectiviteit van het 
zuiveringsmoeras is (zie afbeelding 2). van 
het totaalfosfor wordt in twee jaar 12 van de 
39 aangevoerde kilogram vastgelegd (32,5 
procent). van de 21 kilogram aangevoerde 
Po4 is elf kilogram (52 procent) vastgelegd. 
de vastgelegde percentages stikstof nihil. 
daarvan wordt 36 procent no3 vastgelegd 
met waarden van 88 kilogram van de 243 
kilogram totale aanvoer. in de zomerperiode 
zijn de concentraties van zowel stikstof als 
fosfor laag. daarmee neemt de retentie 
nauwelijks toe. de lage aanvoer van nutriën-
tenconcentraties en rietopname verklaren dat. 
de gemeten waarden zijn vergelijkbaar met 
die in andere recente studies in nederland. 
in een rietmoeras op het landgoed Lankheet 
bedroeg de retentie van stikstof 32 tot 36 
procent en voor fosfor 50 tot 59 procent3). 
een experimenteel rietmoeras langs 
de hunze had in de winterperiode een 
vastlegging van stikstof van 31 procent en 
van fosfor van 29 procent. in de zomerpe-
riode komt 58 procent fosfor en 14 procent 
stikstof vrij4). op het proefstation vredenpeel 
lagen de rendementen duidelijk hoger met 
53 procent stikstof5).
de retentie van stikstof bestaat voor de 
helft uit processen binnen het zuiverings-
moeras en de andere helft waarschijnlijk 
uit denitrificatie en sedimentatie (zie tabel 
op de volgende pagina). bij fosfor is dat 
anders en sedimenteert 97 procent van de 
wateraanvoer. de balans voor fosfor is niet 
helemaal sluitend; er komt vier procent vrij. 
zuivering door opname is laag. de nutri-
entenopname van het riet bedraagt negen 
procent voor stikstof en zeven procent voor 
fosfor. het riet is in drie fasen aangeplant en 
groeit nu goed. de achtergebleven groei is 
de reden voor de lage stikstof- en fosfor-
opname. bij ouder worden van het riet zal 
het waarschijnlijk toenemen en een belang-
rijker rol gaan spelen.
Vastlegging fosfor
de bodem kan fosfor vastleggen door de 
aanwezigheid van ijzer en aluminium. de 
bodem bestaat voor 95 procent uit zand en 
is arm aan nutrienten met een laag gehalte 
organisch stof van 1,5 procent en een erg lage 
fosfaatbezettingsfractie (Pox / (feox + alox)) met 
een gemiddelde waarden van 0,03. daarbij 
valt op dat vooral feox en Pox laag zijn. feox is 1,2 
mmol/kg, Pox is 0,9 mmol/kg en alox is 25 mmol/
kg en ‘normaal’. Uit een dataset, ter beschikking 
gesteld door w. chardon, blijkt dat de feox 
gemiddeld 30 mmol/kg is en aluminium circa 
38 van humusarme zandgronden.
bij het project natuurlijk zuiveren zijn de 
dienst Landelijk gebied, Provincie Limburg, 
waterschap Peel en Maasvallei en een 
agrarier betrokken. het project is uitgevoerd 
door alterra6). van 2006 tot 2009 gebeurde 
dit in opdracht van de Provincie Limburg. 
van 2009 tot 2011 is het medegefinancierd 
door agentschap nL. 
ook vindt nu samenwerking plaats met 
collega’s van Plant research group van de 
universiteit van wageningen die betrokken 
zijn bij zuiveringsmoerassen op het 
proefstation vredenpeel. recent is contact 
gelegd met collega’s in Lankheet.
Inrichtingsadviezen
de effectiviteit een zuiveringsmoeras wordt 
bepaald door meerdere factoren als de 
hydraulische belasting of verblijftijd, de 
hoeveelheid aangevoerde water, nutriënten-
vracht of -concentratie in de aanvoer vanuit 
het invanggebied naar het moeras, fosfor-
bindingscapaciteit van de bodem en van het 
beheer van het moeras. ook speelt de opper-
vlakkige afstroming wellicht nog een rol. de 
verblijftijd is de verhouding tussen het areaal 
zuiveringsmoeras, areaal vanggebied en de 
gehandhaafde waterdiepte in het zuiverings-
moeras. het hoogste rendement kan behaald 
worden door een hoge verblijftijd en een 
intensief beheer.
het zuiveringsmoeras in Limburg had 
het afgelopen jaar een fosforretentie van 
ongeveer 50 procent. daarbij valt op dat de 
fosfaatopname erg laag is. de sedimentatie 
is daarentegen hoog. dus hogere efficientie 
is te halen in de winterperiode en niet door 
gestage rietgroei.
Conclusies
• de efficientie van het zuiveringsmoeras 
na twee jaar, waarbij het riet nog niet 
volgroeid is, is veelbelovend. de fosfor-
Jaarretentie in kilo’s per hectare voor de periode september 2008 tot september 2009.
retentie is circa 50 procent en de stikstof-
retentie circa 30 procent;
• de stikstof- en fosforconcentraties in de 
winterperiode zijn duidelijk hoger dan de 
concentraties in de zomer;
• het hele jaar door vindt fosforzuivering 
plaats, terwijl stikstofzuivering voorna-
melijk in de zomerperiode plaatsvindt. 
ondanks de zuivering liggen de 
concentraties van stikstof en fosfor in 
het uitstroomwater nog wel boven de 
MTr-norm;
• de stikstof- en fosforopname van het 
riet is erg laag, terwijl de sedimentatie 
beduidend hoger is;
• Manieren om het moeras efficienter te 
maken voor de fosforzuivering kunnen 
bestaan uit verlengen van de verblijftijd 
en/of een verhoging van de fosforbin-
dingscapaciteit van de bodem en niet 
door gestage rietgroei. afgelopen najaar 
is daarom ijzergruis van brabant water aan 
het moeras toegevoegd;
• stimuleringsmaatregelen voor een 
toename van rietmoerassen kunnen 
bestaan uit mogelijkheden van hergebruik 
van het rietmaaisel voor energiedoelen 
en/of het hergebruik van het ijzergruis. 
het landschapsbeeld door een toename 
van beekbegeleidende moerassen van 
beken zal Limburg een ander gezicht 
geven. 
LiTeraTUUr
1)  noij i., c. van der salm, h. Massop, e. van boekel, 
r. schuiling, M. Pleijter, o. clevering, P. van bakel, 
w. chardon en d. walvoort (2009). beleidskader 
fosfaat voor noord- en Midden-Limburg. alterra. 
rapport 1894.
2)  noij i., P. van bakel, r. smidt, h. Massop en  
w. chardon (2006). fosfaatpilot noord- en Midden-
Limburg. Plan van aanpak en monitoring. alterra. 
rapport 1255. 
3)  Mulder h., L. van gerven, e. Querner en a. van 
der werf (2009). waterkwaliteit op het landgoed 
Lankheet. alterra. rapport 1878. 
4)  Mouissie a., j. van belle, r. van diggelen en j. Knol 
(2008). nutriëntenverwijdering in moerassen langs 
de hunze. onderzoeksresultaten en aanbevelingen 
voor plan Tusschenwater. grontmij.
5)  van der schoot j., j. de haan en o. clevering 
(2009). zuiveringsmoerassen voor drainwater op 
vredenpeel. intern rapport.
6)  sival f., o. clevering, g. noij, a. van den Toorn,  
w. de groot en j. van Kleef (2009). 
zuiveringsmoeras eeuwselsche Loop. 
voortgangsrapportage 2006-2009. intern rapport.


Zuivering van drainwater in een beekbegeleidend rietmoeras

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS