De reductie van de ammoniakemissie in Nederland is in de afgelopen jaren tot stilstand gekomen. Uit de voorlopige emissiecijfers voor 2010 blijkt dat er voor de melkveehouderij mogelijk zelfs sprake is van een lichte stijging van de ammoniakemissie. Dat is zorgelijk, want Nederland haalt het nationale emissieplafond maar net. Wanneer in de periode tot 2020 de nationale melkproductie volgens verwachting gaat stijgen, zal de druk op de ammoniakemissie verder toenemen

Goselink, R.M.A.

Sebek, L.B.

Dutch

Wageningen Yield 

O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  december  2011 27
Tabel 1 
Roselinde Goselink en Léon Šebek
Wageningen UR Livestock Research
Ammoniakemissie melkvee-
houderij moet verder omlaag
De reductie van de ammoniakemissie in Nederland is in de afgelopen jaren tot stilstand gekomen. Uit de 
voorlopige emissiecijfers voor 2010 blijkt dat er voor de melkveehouderij mogelijk zelfs sprake is van een 
lichte stijging van de ammoniakemissie. Dat is zorgelijk, want Nederland haalt het nationale emissieplafond 
maar net. Wanneer in de periode tot 2020 de nationale melkproductie volgens verwachting gaat stijgen,  
zal de druk op de ammoniakemissie verder toenemen. 
Maatregelen ter vermindering ammoniakemissie
Maatregel Werkingsmechanisme
1  Verlagen van het ruw eiwitgehalte van 
het rantsoen
Afstemmen N-aanbod op N-behoefte van de 
koe
2  Voeren op de DVE-norm met een ruime 
VEM:DVE verhouding en een lage OEB
Optimale microbiële eiwitproductie in de pens 
en verminderen onnodig verlies van N in de 
pens
3  Optimaliseren van het rantsoen voor 
een maximale melkproductie
Verbeteren van de benutting van opgenomen 
DVE door vastlegging in melk en/of vlees
D e ammoniakemissie in de Neder­landse melkveehouderij is sinds 1990 sterk gedaald, maar deze daling is in de jaren na 2005 
gestagneerd (zie Figuur 1). Dat 
kan een probleem worden, want uit de voorlopige 
cijfers van de emissieregistratie 2010 blijkt dat de 
Nederlandse NEC­doelstelling (National Emissi­
on Ceiling) van maximaal 96 kiloton ammoniak 
per jaar vanuit de landbouw niet gehaald wordt. 
De huidige jaaremissie is immers bijna 107 kilo­
ton ammoniak. Bovendien zullen de NEC­doel­
stellingen op Europees niveau voor de periode 
vanaf 2020 opnieuw worden vast gesteld, zodat er 
misschien nog een flinke slag gemaakt zal moe­
ten worden richting de toekomst. In Natura 
2000­gebieden worden nog eens extra eisen 
gesteld en voor nabijgelegen veehouderijbedrijven 
kan dat een verdere verlaging van de toegestane 
ammoniakemissie betekenen. Om ook op deze 
bedrijven de ondernemersruimte te behouden en 
wellicht zelfs uit te breiden, zal de ammoniak­
emissie nog verder omlaag moeten.
Uit eerder onderzoek (De ammoniakemissie  
van de Nederlandse melkveehouderij bij een 
management gelijk aan dat van de deelnemers 
aan ‘Koeien & Kansen’. Wettelijke Onderzoek­
staken, Rapport 63, 2007.) is gebleken dat de 
ammoniak­emissie in de Nederlandse melkvee­
houderij nog circa 20 procent omlaag kan door 
maatregelen in bedrijfs­ en voermanagement. Bij 
bedrijfsmanagement valt te denken aan emissie­
arme huisvesting, aan aanpassingen in beweiding 
en aan rekening houden met de (weers)omstandig­
heden bij het toedienen van mest. Daarmee kan 
een belangrijke emissiereductie worden bereikt. 
Maar ook het voermanagement speelt een 
belangrijke rol in de reductie van de ammoniak­
emissie. In dit artikel wordt de achtergrond van 
rantsoenmaatregelen besproken.
Ammoniakemissie melkvee
De emissie van ammoniak uit de melkveestapel 
is afhankelijk van de hoeveelheid stikstof (N)­ 
excretie. Een deel van de N­excretie (circa 45­65 
procent) bestaat uit N dat kan vervluchtigen in  
de vorm van ammoniak (NH3). Dit deel wordt de 
ammoniakale stikstof genoemd. Hoeveel van de 
geproduceerde totale hoeveelheid ammoniakale 
N (TAN in kg) daadwerkelijk vervluchtigt, hangt 
af van het bedrijfsmanagement. Voermaatregelen 
die de ammoniakemissie reduceren zijn erop 
gericht de kilogrammen TAN te verminderen.
Eiwitstofwisseling
De hoeveelheid N die met het rantsoen wordt 
aangeboden, wordt deels in het maagdarmkanaal 
verteerd en opgenomen en deels onbenut met de 
mest uitgescheiden. De verteerde en door de 
darm opgenomen N wordt gebruikt voor melk­
eiwitproductie en groei van de koe, maar het 
restant N wordt in de lever omgezet in ureum. 
O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  december  201128
O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  december  2011 29
Nederland totaalLandbouwMelkvee
1990
Am
m
on
ia
ke
m
is
si
e 
(in
 k
to
n/
ja
ar
)
350
300
250
200
150
100
50
0
1995 2000 2005 2008 2009 2010
De hoeveelheid geabsorbeerde N zal kleiner zijn, 
waardoor bij gelijkblijvende productie minder 
urine­N geproduceerd wordt en de hoeveelheid 
TAN afneemt.
Maatregel 2: Ruime VEM:DVE verhouding en 
lage OEB
Het energieaanbod in de pens mag niet beper­
kend zijn voor de benutting van de aanwezige N, 
zodat de gevoerde hoeveelheid N maximaal benut 
wordt voor microbiële eiwitsynthese. Als voereiwit 
in de pens wordt afgebroken zonder dat de pens­
fl ora de N benut voor microbiële eiwitsynthese, 
wordt N in de vorm van NH3 uit de pens opgeno­
men, in de lever omgezet in ureum en als urine­
N uitgescheiden. Deze maatregel betekent dat 
gestreefd moet worden naar een DVE­dekking 
van 100 procent (maar niet boven normvoeding) 
en een wat ruimere VEM­dekking, zodat energie 
niet beperkend is. Een lage OEB (richting 0 gram/ 
dier/dag) draagt verder bij aan het beperken van 
N­verliezen in de pens.
Maatregel 3: Maximaliseren melkproductie
Door de benutting van geabsorbeerd N te verbe­
teren, wordt een groter deel van de beschikbare 
N benut voor productie en daalt het met de urine 
uitgescheiden N­overschot (TAN). Dit houdt in 
dat het rantsoen geoptimaliseerd moet worden 
voor een maximale melkproductie, zodat zoveel 
mogelijk N wordt vastgelegd in melkeiwit.
Effect van voermaatregelen
De theoretische vermindering van de TAN­excre­
tie door de vier genoemde maatregelen is in de 
voorbeelden in tabel 2 doorgerekend voor een 
gemiddelde melkveestapel. Uit tabel 2 blijkt dat 
met voermaatregelen de TAN­excretie in theorie 
tot 16 procent kan verminderen bij gelijke melk­
productie. Mogelijk zelfs wat meer indien alle 
drie de maatregelen worden toegepast, maar door 
onderlinge overlap is dit niet goed in te schatten. 
Combinatie van voermaatregelen met aanpassing 
van het bedrijfsmanagement (bijvoorbeeld huis­
vesting en wijze van mest uitrijden) moet de 
eerder genoemde reductie van circa 20 procent 
binnen bereik van de gemiddelde Nederlandse 
melkveehouder kunnen brengen.
Belang voor de sector
Voor een duurzame melkveehouderij die voldoet 
aan de toekomstige EU­normen, is het van groot 
belang dat er de komende jaren aandacht wordt 
besteed aan verdere ammoniakreductie. Zeker in 
de omgeving van Natura 2000­gebieden zal de 
ammoniakemissie van (melk)veebedrijven een 
grote rol gaan spelen, wil men in de komende 
jaren kunnen blijven ondernemen. In projecten 
als ‘Koeien & Kansen’ en ‘Proeftuin Natura 2000’ 
wordt dan ook uitgebreid aandacht besteed aan 
ammoniakemissie en methoden om de emissie 
te reduceren. Het draaien van een optimale BEX 
(hoge N­eﬃ  ciëntie, lage N­excretie) is daarbij ook 
voor ammoniakreductie een goede leidraad 
gebleken. Voer­ en managementmaatregelen 
worden binnen de projecten uitgeprobeerd in 
de praktijk, waarbij verder wordt gezocht naar 
praktische oplossingen en naar antwoorden op 
de openstaande kennisvragen. Houd de bericht­
geving vanuit die projecten dan ook goed in de 
gaten.
Tabel 2 
Relatief eﬀ ect (in %) van toepassing van elk van de vier maatregelen genoemd in tabel 1 uit-
gedrukt in procenten TAN-reductie ten opzichte van de uitgangssituatie ‘0’.
Maatregel Melkproductie
kg
N-aanbod 
(% in voer)
N-opname 
(% in bloed)
N-benut 
(% in melk)
TAN-reductie
0 25,0 100 70 26 –
1 25,0 95 67 26 8%
2 25,0 90 63 26 16%
3 27,5 100 70 29 6%
Maatregelen:
0 – Basissituatie met N-aanbod op ‘100’ gesteld en verteringspercentage 70%.
1 – Ruw eiwit in rantsoen 5% verlaagd; gelijkblijvende vertering en melkproductie.
2 – Door optimalisering VEM en DVE is N-aanbod 10% verlaagd; gelijkblijvende vertering en melkproductie.
3 – Toename van de melkproductie met 5% naar 27,5 kg; gelijkblijvend N-aanbod en verteringspercentage.
Figuur 1 
Ammoniakemissie in Nederland totaal, de Nederlandse landbouw en de Nederlandse melkvee-
houderij, in kiloton per jaar.
Ureum komt vanuit het bloed in de melk terecht 
of wordt via het speeksel weer gerecycled naar de 
pens om daar als N­bron te dienen. Het overtollige 
ureum wordt uitgescheiden via de urine. Deze 
urine­N kan als ammoniak vervluchtigen wanneer 
het in contact komt met enzymen (ureasen) in 
de mest en levert zo het grootste aandeel aan de 
TAN. De onverteerde N komt in de mest terecht 
en kan niet verluchtigen als ammoniak, tenzij 
het in de mestput wordt gemineraliseerd. Deze 
gemineraliseerde N (circa 10 procent op jaarbasis) 
draagt ook bij aan de hoeveelheid TAN op het 
bedrijf.
Voermaatregelen
Voermaatregelen om ammoniak te reduceren 
zijn gericht op het verminderen van de hoeveel­
heid geproduceerde kilogrammen TAN. Dat kan 
door de totale N­excretie te verminderen bij 
gelijkblijvend of dalend %TAN. In dat geval 
vermindert het aandeel urine­N in de totale 
N­excretie. Een goede indicator hiervoor is de 
N­eﬃ  ciëntie (kg melkeiwit + vleeseiwit / kg opge­
nomen voereiwit). Let wel op, het is een indicator 
omdat de N­eﬃ  ciëntie kan stijgen zonder dat de 
geproduceerde TAN vermindert. In dat geval is 
er sprake van een verbeterde eiwitverteerbaarheid 
zonder dat de eiwitbenutting verbetert, zodat het 
%TAN stijgt. In de praktijk zijn drie hoofdmaat­
regelen mogelijk voor een optimale N­eﬃ  ciëntie. 
Deze maatregelen overlappen elkaar gedeeltelijk, 
wat blijkt uit hun werkingsmechanisme (zie tabel 1). 
Onder tabel 1 worden de maatregelen verder 
toegelicht.
Maatregel 1: Verlagen ruw eiwitgehalte 
rantsoen
Door het ruw eiwitgehalte van het rantsoen te 
verlagen, wordt het totale N­aanbod aan de koe 
verlaagd en beter afgestemd op de N­behoefte. 
20 PROCENT LAGER
De ammoniakemissie in de 
melkveehouderij kan nog met 
20 procent omlaag door onder 
andere emissiearme huisvesting 
en aanpassingen in de beweiding.
Foto: Twan Wiermans


Ammoniakemissie melkveehouderij moet verder omlaag

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS