Het bodemleven is cruciaal voor de voedselproductie, reiniging van grond en afvlakking van de gevolgen van klimaatverandering. Maar de meeste mensen kennen het belang van de bodem niet, ook onderzoekers hebben nog veel vragen over de invloed van bodemorganismen. Ze proberen te achterhalen wat de bijdrage is aan een gezonde bodem

Brussaard, L.

Dutch

Name not available

Bodemleven koesteren loont

NARCIS 

Wageningen Yield 

 8 < syscope 29> 9
Bodemleven koesteren loont
Het bodemleven is cruciaal voor de voedselproductie, reiniging van grond en afvlakking van de 
gevolgen van klimaatverandering. Maar de meeste mensen kennen het belang van de bodem niet,  
ook onderzoekers hebben nog veel vragen over de invloed van bodemorganismen. Ze proberen te 
achterhalen wat de bijdrage is aan een gezonde bodem. 
Het bodemleven heeft een imagoprobleem. Een bodemkundige 
moet keer op keer uitleggen waarom het belangrijk is dat er 
regenwormen en springstaarten in de grond zitten. ‘Over een 
orchidee in de natuur wordt die vraag nooit gesteld. Iedereen vindt 
de planten mooi en wil dat ze blijven’, verzucht Lijbert Brussaard, 
hoogleraar bodembiologie. ‘Voor het belang van het bodemleven 
moet je sterke argumenten leveren.’ En die heeft hij. Zonder 
bodemleven loopt de productie van voedsel gevaar; er is nu 
eenmaal een nauwe relatie tussen ondergronds en bovengronds 
leven. Ook speelt het bodemleven een belangrijke rol in het 
opvangen van de klimaatverandering en bij het reinigen van 
verontreinigde grond. 
>> Hard werken
Het bodemleven werkt ongemerkt, maar hard. Het is een heel 
netwerk van organismen die elkaar eten of met hun uitwerpselen 
ervoor zorgen dat andere organismen kunnen eten. Ook de planten 
zijn onderdeel van dit voedselweb. Zowel de afgestorven planten-
wortels als de plantenresten die op de grond terechtkomen,  
dienen als voedsel voor de grotere beesten zoals miljoenpoten en 
pisse bedden. Zij gebruiken hier maar een klein deel van; de rest 
scheiden ze weer uit in kleiner organisch materiaal, dat ander 
bodemleven verder kan verteren. Zo zorgen zij er met elkaar  
voor dat organische stof wordt omgezet in voedingsstoffen,  
die weer opgenomen kunnen worden door planten. 
Dat is niet het enige. Bodemorganismen doen nog veel meer 
nuttige dingen. Sommige zorgen voor stabiele bodemaggregaten, 
andere leggen een buffer rondom plantenwortels tegen schadelijke 
andere organismen. Ze leggen voedingsstoffen en koolstof vast of 
graven gangen waar water door afgevoerd kan worden, of waar 
water juist wordt vastgehouden. 
>> Wat hoort bij een gezonde bodem
Over de functie van de verschillende soorten is al veel bekend.  
De vraag is nu hoeveel van welke soort in een gezonde bodem 
aanwezig moet zijn. Is zo divers mogelijk belangrijk? Of zijn bepaalde 
groepen belangrijk en andere niet? En hangt dat af van de functie 
van de bodem, dus of de grond zoveel mogelijk productie moet 
leveren of juist zoveel mogelijk koolstof moet opslaan om de 
klimaatverandering te verminderen? Michiel Rutgers, werkzaam bij 
het RIVM, heeft een eerste poging gedaan om een maat te vinden 
voor wat een gezonde bodem is (zie kader). Maar hij zegt ook: 
Meten hoe gezond de bodem is
Wie wil weten hoe gezond de bodem is, moet in ieder geval weten wat er in die bodem leeft. Daarvoor is de Bodembiologische Indicator 
ontwikkeld. De onderzoekers van RIVM, Wageningen UR en Blgg AgroXpertus hebben hiervoor vele bodemmonsters van 350 locaties 
geanalyseerd. Hieruit hebben ze parameters gedestilleerd voor de dichtheid en de soortensamenstelling van bacteriën, schimmels,  
aaltjes, regenwormen en ander bodemleven. Daarnaast hebben ze gemeten aan bodemprocessen, zoals de mineralisatie van stikstof  
en koolstof. Dit leverde een groot aantal kenmerken op die van belang kunnen zijn voor een gezonde bodem. Vervolgens hebben ze voor 
tien categorieën grondgebruik, zoals akkerbouw op klei, opgeschreven welke kenmerken passen bij een gezonde bodem. Dat zijn de 
richtwaarden waar een gezonde bodem aan moet voldoen. Die zijn af te zetten tegen een gemiddelde van Nederland of een specifieke 
bodem van een boer. Ook is het mogelijk om per ecosysteemdienst, zoals waterberging of koolstofopslag, te benoemen welke biologische 
eigenschappen en processen van belang zijn. Zover is het nog niet, maar daar werken de onderzoekers hard aan.
Meer informatie: Lijbert Brussaard, t 0317 483325, e lijbert.brussaard@wur.nl
i www.syscope.wur.nl > dossiers > bodem, water en bemesting
zogenoemde pendelaars, regenwormen die verticale gangen 
graven. Ook de strooiselbewoners, wormen die bovenin de 
bouwvoor leven, kunnen er niet goed tegen.
>> Niet meer treiteren
Brussaard is er dan ook van overtuigd dat wie het bodemleven 
koestert in plaats van treitert, de bodem voor zich laat werken.  
Dit leidt tot een goede structuur van de bodem, waar planten 
ongehinderd kunnen groeien en voldoende voedingsstoffen vinden 
en waar bovendien een extreme regenbui soepel de bodem in gaat. 
De boer moet daar wel iets voor doen: bestrijdingsmiddelen en 
kunstmest zoveel mogelijk achterwege laten, meer organische 
meststoffen toepassen, zorgen voor voldoende organische stof-
aanvoer, minder berijden en minder grondbewerking. Hij krijgt er 
veel voor terug: geen verdichting van de grond, minder kosten  
en mogelijk zelfs hogere opbrengsten. (LN)
‘Zeggen of een grond gezond is zal wel nooit helemaal lukken, 
maar met zo’n maatlat kun je wel aantonen of er afwijkingen in  
de bodem zitten.’ 
Nog lastiger is het om het bodemleven te beïnvloeden. Welke 
maatregelen moet een boer nemen om een bodemleven te krijgen 
dat meer koolstof of meer voedingsstoffen vastlegt? ‘Daar weten 
we nog weinig van’, zegt Peter de Ruiter, bodemonderzoeker bij 
Wageningen UR. ‘We weten dat bacteriën de koolstofkringloop 
bepalen en daarmee ook hoeveel koolstof wordt vastgelegd.  
Ook spelen bacteriën een rol bij de mineralisatie van nutriënten. 
Maar hoe ze dat precies doen, weten we niet. Dus kunnen we  
dat proces ook niet beïnvloeden. We proberen daar een antwoord 
op te vinden, maar zover zijn we nog niet.’
>> Wisselende samenstelling
Aanwijzingen dat maatregelen effect kunnen hebben, zijn er wel.  
Zo is uit onderzoek bekend dat planten zelf invloed uitoefenen  
op welke organismen er in de bodem voorkomen. Als een plaag-
organisme een plant aanvreet, boven- of ondergronds, dan scheidt 
zo’n plant een bepaalde stof uit om de natuurlijke vijanden van de 
plaag aan te trekken. Zo kan een plaag in de bodem zelfs effect 
hebben op het leven boven de grond. 
Belangrijker dan de planten is de manier waarop de boer met zijn 
bodem omgaat. Onder akkerbouwgrond is meestal weinig en weinig 
gevarieerd bodemleven, waarschijnlijk zonder dat de boer dat zelf 
weet. Die denkt dat hij er goed aan doet zijn grond te ploegen, 
omdat hij daarmee het onkruid wegwerkt en de grond losmaakt. 
Maar grondbewerking en chemische bestrijdingsmiddelen veranderen 
de samenstelling van het bodemleven. Soorten met een hoge voort-
plantingssnelheid nemen in aantal toe, ten koste van soorten die 
zich minder snel voortplanten. Een akker waar regelmatig wordt 
geploegd, gespoten en bereden bevat maar een klein aantal 
soorten. Regenwormen kunnen sowieso niet goed tegen ploegen 
en berijding. Als de boer ieder jaar ploegt verdwijnen de Wie eet wie in het voedselweb?


Bodemleven koesteren loont

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield

Organic Eprints