Duurmelken bij geiten raakt ingeburgerd en wordt steeds meer een integraal onderdeel van het management op biologische geitenhouderijen. Duurmelken voorkomt gezondheidsproblemen door aflammeren en geeft een hogere productie, meer arbeidsrust en minder ongewenste bokjes. Sommige bedrijven willen toewerken naar een strategie van eeuwig duurmelken. In dit BioKennisbericht enkele algemene handvatten voor duurmelken en een verkennende berekening voor een strategie van eeuwig duurmelken

Eekeren, N.J.M., van

Govaerts, W.

Dutch

van Eekeren, N.J.M.

NARCIS 

Eeuwig duurmelken bij geiten?

Wageningen Yield 

Geiten en schapen 13
Ambitie
Biologische zuivel is onderscheidend
in product, productiewijze en relatie
met consument.
De melkgeiten- en melkschapenhouderij 
vallen onder de Productwerkgroep Zuivel en 
Rundveevlees van Bioconnect. Een aantal 
speerpunten van de productwerkgroep 
Zuivel en Rundveevlees zijn:
•  Producten ontwikkelen met een betere 
voedingswaarde en betere smaak;
•  Bijdragen aan een passende uitbetaal-
prijs voor alle schakels van de keten;
•  Kringloop sluiten en efficiënter werken 
met mineralen uit mest en voer;
•  Robuuste dieren ontwikkelen met 
minder krachtvoer en minimaal anti- 
bioticagebruik;
•  Versterken van de biologische geiten- en 
schapensector.
Lopend onderzoek
• Verbetering weerstand geiten
• Mineralenonderzoek melkschapen
• Duurmelken geiten en schapen
• Optimalisatie weidegang geiten
• Familiekudde melkschapen
• Verbeteren welzijnsprestaties
december 2011
Eeuwig duurmelken bij geiten?
Duurmelken bij geiten raakt ingeburgerd en wordt steeds meer een integraal onderdeel 
van het management op biologische geitenhouderijen. Duurmelken voorkomt gezond-
heidsproblemen door aflammeren en geeft een hogere productie, meer arbeidsrust en 
minder ongewenste bokjes. Sommige bedrijven willen toewerken naar een strategie van 
eeuwig duurmelken. In dit BioKennisbericht enkele algemene handvatten voor duur-
melken en een verkennende berekening voor een strategie van eeuwig duurmelken.
Eeuwig duurmelken ligt voor biologische bedrijven het meest voor de hand omdat zij met 
hun strenge randvoorwaarden (beperkt krachtvoer) al snel vaststellen dat de genetische 
capaciteit van goede geiten de werkelijke productie te boven gaat. Bij een strategie van 
eeuwig duurmelken gaat alleen het jongvee en 5% van de beste oudere melkgeiten bij
de bok. Dit voor de benodigde vervanging van oudere geiten en om genetisch verder 
vooruit te gaan.
 
Berekening eeuwig duurmelken
Als we uitgaan van een biologisch bedrijf met de volgende bedrijfsgegevens en aannames: 
•	 	600 geiten;
•	 	900 liter melk bij 7% vet en eiwit; 
•	 	Melkprijs van 0,7 euro per liter van 7% vet en eiwit;
•	 	33% voorjaarslammeringen, 33% najaarslammeringen van de oudere geiten; 
•	 	30% vervanging met jongvee: 5% sterfte en 25% wordt afgezet voor 25 euro;
•	 	Bokjes kosten 6 euro per dier om af te zetten;
•	 	Overschot geitjes brengen 50 euro per dier op;
•	 	Een lammering levert een half uur extra werk op. Voor arbeid wordt gerekend met 
20 euro per uur.
Biokennisberichten
Biokennisberichten beschrijven de
resultaten uit onderzoek voor de praktijk.
Recente biokennisberichten Geiten en 
schapen beschreven:
• Duurmelken bij schapen
• Vetgehalte geitenmelk
Kijk op www.biokennis.nl voor alle reeds 
verschenen berichten. U kunt zich daar 
ook abonneren.
bioKennisbericht
Dit bedrijf gaat over naar een bedrijfs-
voering met eeuwig duurmelken. Daarbij 
gaan alleen de 5% beste dieren na enkele 
jaren duurmelken bij de bok. Het vervan-
gingspercentage is 20%. Jaarlingen lam- 
meren een maand later af, als ze 5 kg 
extra wegen. 
De gehalten van deze geiten stijgen met 
1,5 promille vet en 0,5 promille eiwit. 
Dit komt omdat er geen piek in melk-
productie is en juist een mooie spreiding 
over het jaar. 
De opfokkosten per jaarling stijgen van 
300 tot 330 euro per dier omdat ze iets 
ouder moeten worden. Daar staat tegen-
over dat er minder dieren vervangen 
worden. Bovendien ging het vroeger om 
uitstoot van geiten terwijl nu de helft van 
de dieren die worden uitgeselecteerd 
vanwege een lage productie nog gezond 
zijn. Deze kunnen op een ander bedrijf bij 
de bok en brengen daardoor nog 75 euro 
op. Hierbij gaan we uit van 2% in plaats 
van 5% sterfte of nul-verkoop ten opzichte 
van het vroegere scenario met meer lam- 
meringen. Bij eeuwig duurmelken worden 
er ook pas oudere geiten weggedaan als 
ze de dag erna vervangen worden door 
jaarlingen. Dit maakt dat de bezetting van 
de stal makkelijker hoog te houden is.
We gaan uit van een 5% betere bezetting
van de stal. Ook al omdat er relatief
minder opfok nodig is en de jaarlingen 
minder snel de plek innemen van de 
melkgeiten.
Dit levert de volgende voor- en nadelen op.
Voordelen:
•	 	0,2% stijging van 10.800 euro 
gehalte.
•	 	Lagere opfokkosten. 14.400 euro
•	 	5% betere bezetting 19.440 euro 
van de stal.
•	 	Meer geld van uitstoot 1.650 euro 
geiten.
•	 	Minder bokjes af te 2.580 euro 
zetten.
•	 	Minder arbeid. (4.300) euro
Nadelen:
•	 	Minder geitjes af te 17.500 euro 
zetten.
•	 	Extra aandacht 1.200 euro 
schijndracht.
Om duurmelken goed te kunnen uitvoeren is het belangrijk te begrijpen hoe melk-
productie hormonaal wordt gestuurd en hoe je daar als geitenhouder op inspeelt 
met management.
•		Normaliter stimuleert het groeihormoon een hoge melkproductie terwijl het hormoon 
insuline geiten aanzet tot vlees- en vetvorming ten nadele van de melkproductie.
•		Na het lammeren is de neiging tot interne groeihormoonproductie hoog. Selectie 
op melkrijpheid is eigenlijk het selecteren van dieren met een hoge interne groei-
hormoonproductie. Met voldoende eiwit (DVE) in het rantsoen wordt dit ook 
gestimuleerd.
•		In de periode dat de dieren graag veel melk geven, als gevolg van een hoge auto-
nome groeihormoonproductie, is een goede energievoorziening van belang die de 
geiten in staat stelt om deze hoge productie te behouden. Darmverteerbaar zetmeel 
is hiervoor belangrijk in de lactatiestart. Echter, later in de lactatie geeft dit darmver-
teerbaar zetmeel aanleiding tot een verhoogde insulineproductie door de geit, wat 
weer leidt tot groei/vervetting in plaats van melkproductie. De kunst is om starters 
van voldoende zetmeel te voorzien en snel genoeg af te bouwen voor duurmelkers. 
Toch voldoende energie in het rantsoen houden in de duurmelkfase, kan door energie 
te verstrekken in de vorm van pectines (bijvoorbeeld bietenproducten). Deze laatste 
drijven de melk zonder de dieren sterk aan te zetten tot pensverzuring en vervetting. 
Verder is het kwestie om de DVE-voorziening goed te houden.
•		Kortere dagen en minder intensief licht verlagen de groeihormoonproductie en 
verhogen de neiging tot insulineproductie. Hierbij speelt het hormoon melatonine 
een rol dat wordt aangemaakt als het donker wordt. Bijbelichten in donkere 
periodes is dan nodig.
•		Verder is het de kunst om rantsoenschommelingen te minimaliseren. In de winter 
zijn lasagnakuilen een belangrijk instrument om de ruwvoedervoorziening stabiel te 
houden. Wel opletten: bijsturen is nog moeilijk. Het voordeel van meerdere kuilen 
open of diverse soorten pakken voederen, is de mogelijkheid tot bijsturing. 
Bij veel open kuilen kan broei een probleem worden, zeker in de tussenseizoenen. 
In de zomer is het vaak zaak om de seizoens- en weerseffecten te compenseren in 
de voeding via bijsturings(kracht)voer.
•		De genetische basis moet goed zijn, alleen dieren die graag melk geven komen in 
aanmerking voor de duurmelkstrategie. Bij een hoge productiepiek, kunnen ze lang 
afzakken voordat ze te weinig melk geven. Maar een persistente lactatiecurve geeft 
nog het meeste voordeel.
•		Jaarlingen zijn wat betreft persistentie in het voordeel bij duurmelken.
•		Een betere ontwikkeling van jaarlingen levert een hogere productie op (1 kg meer 
lichaamsgewicht levert 18 liter melk in het eerste lactatiejaar extra). Ze pieken hoger 
en kunnen het duurmelken beter aan. Bovendien krijgen we door deze betere ont-
wikkeling meer lammeren van de jaarlingen, welke de belangrijkste bron van de 
nafok zijn.
Strategie en sturing
Geiten en schapen
Gerekend met extern te betalen arbeid en 
een handhaving van de productie per geit 
dan levert eeuwig duurmelken 25.870 
euro netto voordeel op. Wordt de arbeids-
drukverlaging niet in geld uitgedrukt, maar 
alleen als rust dan levert het 21.570 euro 
op. Een liter extra standaardmelk levert 
0,70 euro per liter op. De geiten mogen
zo alweer 51 liter in productie zakken, 
om nog evenveel opbrengst over te hou-
den. Zou de productie stijgen bij deze 
strategie, dan komt er bij 5% extra stan- 
daardmelk per geit nog eens in totaal 
19.845 euro bij!
Wel of niet eeuwig duurmelken?
Uw geiten zijn klaar voor eeuwig duur-
melken wanneer ze meer melk kunnen 
geven vanuit genetisch oogpunt dan de 
hoeveelheid die door de biologische rand- 
voorwaarden mogelijk gemaakt wordt. 
Wanneer u daarnaast liever geiten melkt 
dan geiten fokt, dan is eeuwig duurmelken 
een goed idee. Door af en toe de beste 
oude geiten bij de bok te zetten, valt er 
ook nog extra vooruitgang in uw veestapel 
te boeken.
Met vakmanschap en stuurmanskunst 
komt u uit op een goed bedrijfsecono-
misch resultaat. Om de duurmelkers niet 
te laten zakken in melkproductie, is het 
wel nodig om de zaak goed in de gaten te 
houden. Geduld en vertrouwen zijn vooral 
in de kerstperiode van cruciaal belang; 
geef de geiten de kans om met de len-
gende dagen weer meer melk te gaan 
produceren.
Duurmelken verhoogt het risico op schijndracht omdat er geen bevruchting volgt na 
de ovulatie. Vroegtijdige detectie van schijndracht is belangrijk om productiederving 
te vermijden. Schijndracht kan behandeld worden. Wel is het beter om zo goed 
mogelijk schijndracht te voorkomen.
We weten dat bronst vermijden minder kans geeft op schijndracht. Via bokken- 
management en belichting kan bronst enigszins vermeden worden. De bok moet 
buiten de stal van de melkproducerende geiten worden gehouden. Als er toch wordt 
overgaan op het incidenteel dekken van bronstige geiten die behoren tot de 5% 
beste dieren, gebeurt dit het beste door met de geiten naar de bokkenstal te gaan 
en ze daar enkele uren te laten doorbrengen. Constant hoogzomer simuleren via 
belichting in de productiestal is bronstonderdrukkend.
Er bestaan nog onduidelijkheden over de bijdrage van hoge ureumgehalten in de 
melk aan de incidentie van schijndracht. Soms wordt gedacht dat het vetzuurpatroon 
in de voeding medebepalend is. Anderen vermoeden dat fyto-oestrogene stoffen uit 
bijvoorbeeld vlinderbloemigen een rol kunnen spelen bij het ontstaan van schijn-
dracht. Ook mycotoxinen worden in dit verband genoemd. Kortom: er zijn nog genoeg 
vragen te beantwoorden. In ieder geval is het in de gaten houden van schijndracht 
belangrijk om eeuwig duurmelken vol te houden.
Risico van schijndracht
 Het doel van Bioconnect is het verder 
ontwikkelen en versterken van de
biologische landbouwsector door het 
initiëren en uitvoeren van onderzoeks- 
projecten. In Bioconnect werken onder-
nemers (van boer tot winkelvloer)
samen met onderwijs- en onderzoeks-
instellingen en adviesorganisaties. 
Dit leidt tot een vraaggestuurde aanpak 
die uniek is in Europa.
Het Ministerie van Economische Zaken, 
Landbouw en Innovatie is financier van de 
onderzoeksprojecten.
Wageningen UR (University & Research 
centre) en het Louis Bolk Instituut zijn 
de uitvoerders van het onderzoek. Op 
dit moment zijn dit voor de biologische 
landbouwsector zo’n 140 onderzoeks- 
projecten.
Contact
Contactpersoon: Nick van Eekeren, 
Louis Bolk Instituut
e-mail: n.vaneekeren@louisbolk.nl
telefoon: 0343 523 860
www.biokennis.nl
Tekst: Wim Govaerts en Nick van Eekeren, 
Louis Bolk Instituut
Eindredactie / Vormgeving / Productie
Wageningen UR, Communication Services
e-mail: info@biokennis.nl
telefoon: 0317 486 370
Ria Fokkink past nu al meer dan 2 jaar succesvol duurmelken toe op haar hele 
koppel (110-120 geiten). Ria is met alle geiten die in 2009 hebben afgelammerd 
gaan duurmelken. Hiervoor heeft ze in het najaar van 2009 de verlichting in de stal 
verbeterd en de stal wit geschilderd (dat scheelde 15% lichtopbrengst). Met een 
tijdschakelaar werd de eerste twee jaar 16 uur licht per dag gegeven. Sinds oktober 
2011 is dit opgeschroefd naar 18,5 uur licht aan en 5,5 uur uit. Bovendien heeft ze 
sinds 2008 voederbieten in het rantsoen en let ze op het rantsoen met het oog op 
vet worden. Ze houdt 2 liter aan als productieondergrens, daaronder gaat de geit 
naar de slacht. Voor jaarlingen ligt dat iets lager, afhankelijk van het gemiddelde van 
de hele jaarlingengroep. Jaarlijks worden 20-25 jaarlingen in de kudde gebracht; 
voor het merendeel lammeren van jaarlingen. Daarnaast zijn er de afgelopen jaren 
elk jaar vijf oudere topgeiten bij de bok gegaan. Ria: “Het enige nadeel van duur-
melken is het vele rits (bronstig) worden en de bijkomende onrust in de stal. En tja, 
omdat je geen droogstand hebt verlies je daarmee de welkome vakantietijd. Daar 
staan tegenover de grote verbetering van het bedrijfsresultaat, geen lammertijd en 
dus ook geen grote afvoer van lammeren.”
Ervaringen van Ria Fokkink, geitenhoudster te Vorden


Eeuwig duurmelken bij geiten?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available