Het antibioticagebruik op bedrijven varieert in hoge mate. De verschillen blijken deels afhankelijk van de bedrijfsvoering. De melkveehouder met een wat groter quotum, lager celgetal en hogere gezondheidsstatus gebruikt meer. Dit is in feite de ‘succesvolle’ veehouder. Dit lijkt dus de groep om op te focussen

Ensing, C.

Koops, W.J.

Kuipers, A.

Dutch

Wageningen Yield 

O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  februari  201228
O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  februari  2012 29
Tabel 2
Tabel 1 
+  =  positief verband ++  =  sterkt positief verband
–  =  negatief verband ––  =  sterk negatief verband
¹ Opleiding kwam niet in oplossing, maar laat een hoge correlatie met aantal dagdoseringen zien.
deze bedrijven ook herkenbaar? Zijn het mis-
schien de minder goed lopende bedrijven of de 
grotere bedrijven of ...?
Om antwoord te krijgen is onderzocht in hoever-
re de hoogte van het antibioticagebruik samen-
hangt met de bedrijfsomvang- en intensiteit, 
productie en gezondheid van de veestapel, en 
ook met de veehouder zelf. Daartoe zijn van 
59 bedrijven van het project ‘Efficiënt en trans-
parant medicijnengebruik’ de antibiotica- en 
bedrijfsgegevens verzameld. Daarnaast zijn 
27 LEI-steekproefbedrijven meegenomen in de 
analyse. De kengetallen van veehouder en bedrijf 
die bestudeerd zijn, zijn vermeld in tabel 1. Er is 
gewerkt met het gemiddelde over de jaren 2005 
tot en met 2009 en toe- of afname in die periode. 
Het onderzoek is gefinancierd door Product-
schap Zuivel en het ministerie van EL&I.
Effect bedrijf op antibioticagebruik 
De bedrijfsfactoren die een significant verband 
laten zien met het totaal antibioticagebruik zijn 
vermeld in tabel 2. Quotumomvang, celgetal en 
gezondheidsstatus bepalen 36 procent van de 
variatie in het antibioticaniveau tussen de bedrij-
ven (in vierde kolom). Een hoger opleidings-
niveau blijkt ook positief gecorreleerd te zijn met 
een hoger gebruik. De overige 64 procent van de 
verschillen komt van andere oorzaken, zoals de 
houding van de veehouder ten aanzien van het 
gebruik van medicijnen, maar ook van meetfouten. 
De houding van de veehouder is overigens wel 
vastgelegd in deze studie, maar niet in dit artikel 
meegenomen. Dat werd te ingewikkeld. 
Bij de LEI-steekproefbedrijven wordt een nog 
groter deel van de verschillen in totaal antibiotica-
gebruik tussen bedrijven verklaard door bedrijfs-
factoren. Hier komt ook het productie-niveau van 
de veestapel naar voren als verklarende factor. 
Voor mastitis: Het antibioticagebruik voor mastitis-
aandoeningen hangt vrij zwak samen met de 
bedrijfsfactoren: een groter melkquotum, minder 
koeien en meer weidegang resulteren in een iets 
hoger gebruik. Een groter melkquotum en minder 
koeien zijn min of meer synoniem met meer 
melkafzet per koe of een hoger productieniveau, 
zoals ook naar voren komt uit de LEI-data.
Abele Kuipers
Stichting Agro Management Tools van Wageningen UR 
Corinna Ensing 
studente Van Hall Larenstein 
Wiebe Koops 
Dierlijke Productiesystemen van Wageningen UR 
Antibioticagebruik deels 
afhankelijk van bedrijfsvoering
Het antibioticagebruik op bedrijven varieert in hoge mate. De verschillen blijken deels afhankelijk van de 
bedrijfsvoering. De melkveehouder met een wat groter quotum, lager celgetal en hogere gezondheidsstatus 
gebruikt meer. Dit is in feite de ‘succesvolle’ veehouder. Dit lijkt dus de groep om op te focussen.
vERschILLEN
Quotum, celgetal en gezondheids-
status bepalen 36 procent van de 
variatie in het antibioticaniveau 
tussen bedrijven. 
Foto: Marcel Bekken
Factoren bedrijf en veehouder in analyse (gemiddeld over 2005 t/m 2009)¹.
Bedrijfsomvang Gezondheid veestapel veehouder
Aantal melkkoeien celgetal leeftijd² 
Quotumomvang gezondheidsstatus²³ hoogst genoten  
  opleiding²
Bedrijfsintensiteit Kengetallen koeien 
Aantal jongvee/10 melkkoeien leeftijd  
Aantal koeien/ha  productie  
Krachtvoer/100 kg melk/koe  tussenkalftijd
Melkafzet/koe  % van koeien naar destructie
Weidegang ja/nee² % koeien afgevoerd (verkoop, slacht)
¹  Van alle kengetallen is ook de trend meegenomen, behalve van weidegang, gezondheidsstatus en  
eigenschappen veehouder
² Voorjaar 2009
³ Optelsom van gezondheidscertificaten (0-6)
Antibioticagebruik per koe 
per jaar
Factor bedrijf/veehouder 
van invloed
Samenhang tussen 
antibioticagebruik 
en bedrijfsfactor (b)
% Variatie 
verklaard 
(R2)
Totaal aantal dagdoseringen Gezondheidsstatus
Quotum
Celgetal
Hoogst genoten opleiding1
+
++
– –
+
39%
Aantal dagdoseringen voor 
mastitis
Quotum
Weidegang
Aantal koeien
++
++
–
28%
Aantal dagdoseringen voor 
droogzetters
Celgetal
Tussenkalftijd
Gezondheidsstatus
– –
– –
++
46%
Aantal dagdoseringen voor 
overige aandoeningen
Quotum
Aantal koeien
Aantal stuks jongvee/ 
10 koeien
% Afgevoerde koeien
++
–
+
–
36%
Trend in totaal aantal 
dagdoseringen
Stuks jongvee/10 koeien
Celgetal
Trend in aantal koeien
Tussenkalftijd
Leeftijd veehouder
–
++
–
–
–
36%
A ntibioticagebruik staat hoog op de agenda. Het beleid in de melkveehouderij is vooreerst gericht op het terugdringen van 
medicijnen die ook dringend in 
de humane gezondheidszorg nodig zijn (derde- 
vierdegeneratiemiddelen) en het aanspreken van 
‘meer- en veelgebruikers’. De bedoeling is dat er 
een signaleringswaarde voor de ‘meergebruikers’ 
en een actiewaarde voor de ‘veelgebruikers’ wordt 
gehanteerd. Deze waarden moeten voor 2012 en 
de volgende jaren nog worden vastgesteld. Maar 
het betreft bedrijven die een bovengemiddeld 
antibioticagebruik hebben. De vraag is nu: Zijn 
Factoren die het antibioticumgebruik op bedrijf beïnvloeden (met stepwise regressie bij 
project bedrijven).
O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  februari  201230
cONcLusIE 
hogere opleiding
jongere veehouder
lager celgetal
meer melkafzet per koe
hogere gezondheidsstatus
MEER 
ANTIBIOTICUM 
GEBRUIK
Figuur 1 
Voor droogzetters: Het gebruik van droogzetters is 
redelijk goed te voorspellen uit de bedrijfsresulta-
ten: het celgetal, tussenkalftijd en de gezondheids-
status verklaren maar liefst 46 procent van de 
verschillen in het aantal gebruikte droogzetters. 
Een hoger gebruik van droogzetters gaat zeer 
duidelijk samen met een lager celgetal. De ver-
wachting is dat dit resulteert in een lager aantal 
mastitisgevallen. Maar dat kan niet uit onze data 
worden gehaald. Wel blijkt als opvallend feit dat 
een hoger gebruik van droogzetters op de project-
bedrijven niet samengaat met minder antibiotica-
inzet voor mastitis.
Voor overige aandoeningen: Het gebruik van anti-
biotica voor ‘overige’ aandoeningen hangt samen 
met een grotere hoeveelheid afgezette melk per 
koe en met meer jongvee. Dit laatste is ook 
logisch, omdat het gebruik voor jongvee is toe-
gerekend aan de overige aandoeningen.
 
Trend in totaal aantal dagdoseringen
Een toenemend gebruik van antibiotica hangt 
samen met een hoger celgetal, een afnemend 
aantal stuks jongvee per tien koeien en een jon-
gere veehouder. Een hoog celgetal roept blijkbaar 
om meer antibioticagebruik, waarschijnlijk om 
het gezondheidsniveau op het bedrijf in de hand 
te houden. Maar het is ook mogelijk dat de wens 
vanuit de zuivel om een laag celgetal te realiseren 
medebepalend is. De indruk vanuit het project 
was ook dat menig jonge veehouder iets pittiger 
omging met de behandeling van aandoeningen, 
resulterend in meer gebruik.
De succesvolle veehouder 
De veehouder die meer quotum heeft en een 
grotere afzet van melk per koe, die op zijn bedrijf 
een lager celgetal realiseert, een hogere gezond-
heidsstatus behaalt, gebruikt meer antibiotica. 
Hij is ook iets jonger en heeft gemiddeld gezien 
een hogere opleiding (zie figuur 1). De ‘succes-
volle’ veehouder heeft antibiotica als bedrijfstool 
ingezet met goed resultaat. De veearts adviseert 
dit ook al vele jaren, zoals bijvoorbeeld de droog-
zettherapie sinds circa twintig jaar wordt aanbe-
volen. Nu verandert de houding ten aanzien van 
het antibioticagebruik. Het moet met minder. 
Een goede bedrijfsvoering en succes moeten nu 
anders gedefinieerd worden. De doelgroep waar-
over we spreken is tot nu toe succesvol en relatief 
jong met een goede opleiding. De koerswijziging 
zou juist bij deze groep in goede handen moeten 
zijn. Maar dat is nog niet zo eenvoudig. Droog-
zettherapie lijkt ook een verzekering voor een 
‘scherpe’ bedrijfsvoering. En minder droogzetters 
gaat al gauw gepaard met een wat hoger celgetal. 
Dit effect zie je bijvoorbeeld ook in de biologische 
veehouderij. Hoe speelt de sector en met name 
de zuivel hierop in? Wat is belangrijker voor het 
product melk: een lager antibioticagebruik op het 
bedrijf of een heel laag celgetal in de melk? Een 
duidelijke opstelling hierin van zuivel en sector 
kan de veehouders helpen. Ook is nogal eens 
sprake van sterk groeiende bedrijven waar nogal 
wat overige aandoeningen (klauwproblemen, 
kalver ziekten enzovoorts) voorkomen. Dit vraagt 
extra zorg op bedrijven waar het toch al erg druk 
is. Een ruime en goede huisvestingssituatie 
draagt ook zeker bij aan de mogelijkheden tot het 
in de hand houden van het antibioticagebruik. 
Dit geldt ook voor de melkerij. Daarnaast komen 
goed voeren bij droogstand en afkalven en een 
sterke koe naar voren als hulpmiddelen. Mogelijk 
moet er ook serieus aan alternatieve middelen en 
De antibioticadata zijn afkomstig van de 
facturen van de dierenartspraktijken. Circa 
25 procent van de veehouders kocht ook 
elders medicijnen. Die aankopen zijn ook in 
kaart gebracht en opgeteld bij het gebruik. 
Het gemiddeld aantal dagdoseringen per 
koe per jaar over 2005 t/m 2009 per bedrijf 
is gebruikt om de schommelingen van jaar 
tot jaar uit te vlakken. Het gemiddelde over 
5 jaren varieert van 2 tot 12 dagdoseringen 
met een overall gemiddelde van 5,80. 
Daarnaast is de trend in gebruik over deze 
jaren berekend. Deze varieerde van een 
afname van -1,7 dagdoseringen op jaar-
basis tot een toename van +1,6 per jaar.
•  Meer quotum, een lager celgetal 
en meer melkafzet per koe hangt 
in de praktijk samen met meer 
antibiotica. 
•  Jong en hoger opgeleid tendeert 
tot iets meer gebruik.
•  De veterinaire  begeleiding speelt 
vast ook een grote rol. 
•  Afweging in keten nodig tussen 
hoogte bedrijfscelgetal en hoogte 
antibioticagebruik.
•  Nieuwe keuzes in bedrijfsvoering 
moeten een zuiniger antibiotica-
gebruik bewerkstelligen.
herkomst van de data
Schema van factoren die samenhangen met antibioticumgebruik. 
aan vaccinatie tegen mastitisverwekkers worden 
gedacht. De ideale combinatie van een laag cel-
getal, een goede gezondheidsstatus en een laag 
antibioticagebruik vraagt heel veel inspanning en 
wellicht nieuwe vormen van bedrijfsvoering. 
Er ligt een interessante taak voor de veehouders, 
hun begeleiders en de keten. Voor dierenartsen 
houdt dit ook zeker een andere manier van 
werken in.
Reageren op dit artikel kan: abele.kuipers@wur.nl.


Antibioticagebruik deels afhankelijk van bedrijfsvoering

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS