Vroeger was de enige menselijke activiteit op zee de scheepvaart. Maar de Noordzee krijgt steeds meer windmolenparken, pijpleidingen en olieplatforms, en er wordt bijvoorbeeld gebaggerd en seismisch onderzoek gedaan. Over de effecten van geluiden onder water op het leven in zee is echter nog weinig bekend. In samenwerking met de gas- en olie-industrie proberen onderzoekers van onder meer IMARES daar beter zicht op te krijgen

Winter, H.V.

Name not available

Impact van onderwaterlawaai onderzocht

Wageningen Yield 

14 14
Maas moet nog schoner
Water
Vroeger was de enige menselijke activiteit op zee de scheepvaart. Maar de Noordzee 
krijgt steeds meer windmolenparken, pijpleidingen en olieplatforms, en er wordt bij-
voorbeeld gebaggerd en seismisch onderzoek gedaan. Over de effecten van geluiden 
onder water op het leven in zee is echter nog weinig bekend. In samenwerking met de 
gas- en olie-industrie proberen onderzoekers van onder meer IMARES daar beter
zicht op te krijgen.
Harde geluiden onder water kunnen het gehoor 
beschadigen van zeezoogdieren als zeehonden 
en dolfijnen. Denk aan het heien voor funderin-
gen, oude bommen die tot ontploffing worden 
gebracht, bepaalde sonartypen van de marine 
en seismische signalen waarmee naar bodem-
schatten wordt gezocht. ‘Een gehoorbeschadi-
ging betekent voor zeezoogdieren indirect vaak 
een doodsvonnis. Voor hun oriëntatie en het 
vinden van voedsel zijn ze meestal volledig
op geluid aangewezen’, legt Erwin Winter uit, 
die onderzoeker is bij IMARES, onderdeel van 
Wageningen UR. Dieren kunnen lawaaiige zones 
ook gaan mijden, waardoor hun leefgebied
kleiner wordt en de populatie uiteindelijk ver-
mindert. Verder kan de herrie de onderlinge 
communicatie verstoren, waardoor soort-
genoten elkaar niet meer kunnen vinden en 
dit beïnvloedt de voortplanting.
Of geluid bij dit soort mechanismen een margi-
nale of een substantiële impact heeft, is nog 
nauwelijks bekend. Ook de rol van geluid voor 
vis is nog amper onderzocht. Daarom startte
in augustus 2011 een vierjarig onderzoeks-
programma naar onderwatergeluid. De verte-
genwoordiger van de olie en gas producerende 
maatschappijen in Nederland NOGEPA en de 
koepel van toeleveranciers IRO betalen hier- 
aan mee.
Winter: ‘De overheid wil weten welke richtlijnen 
ze moet hanteren en de industrie wil dat de 
maatregelen gegrond zijn. Het is dus van be-
lang dat er meer inzicht ontstaat in hoeverre 
menselijke activiteiten schade berokkenen.
Nu zijn overheden nog heel voorzichtig. In het 
half jaar dat er meer vislarven zijn, mogen 
bedrijven niet heien voor de aanleg van funde-
ringen van windmolens of olieplatforms.’
Normaliter beginnen bedrijven heel zachtjes 
met heien en voeren dat langzaam op, zodat 
dieren worden weggejaagd. Vislarven laten
De Maas voorziet miljoenen mensen van 
drinkwater. Maar het rivierwater bevat
nog steeds gewasbeschermingsmiddelen
in concentraties die de milieukwaliteits-
normen overschrijden. ‘Als er niets ver-
andert, komt de toelating van bepaalde 
gewasbeschermingsmiddelen op het
spel te staan.’
De Maas is de afgelopen vijftien jaar flink
schoner geworden. Werd in 1998 bij vijf pro-
cent van het aantal monsters de waterkwaliteits-
norm overschreden, in 2010 was dit percen-
tage overschrijdingen gezakt tot ongeveer
één procent. 
Die normoverschrijdingen worden grotendeels 
veroorzaakt door herbiciden, vertelt Gerard 
Meuffels, onderzoeker bij Praktijkonderzoek 
Plant en Omgeving (PPO) en Plant Research 
International, beide onderdeel van Wageningen 
UR. ‘De stoffen die nu nog in het Maaswater 
worden aangetroffen, zijn moeilijk te zuiveren
en vragen dure zuiveringsprocedures.’ Jaarlijks 
wordt echter een half miljard liter Maaswater 
gebruikt voor drinkwaterproductie in Zuid-
Nederland. ‘Als er niets verandert, komt de
toelating van bepaalde gewasbeschermings-
middelen op het spel te staan’, aldus Meuffels.
In het tweejarige project Samen werken aan 
een schone Maas zoeken Wageningen UR en 
adviesbureaus CLM en DLV Plant met overhe-
den, agrarische ondernemers en zeven spuitma-
chinefabrikanten naar oplossingen. Het project 
is een initiatief van de samenwerkende drink-
waterbedrijven die Maaswater gebruiken (RIWA 
Maas), de provincie Noord-Brabant en de fede-
ratie Agrotechniek, en wordt medegefinancierd 
vanuit het Innovatieprogramma Kaderrichtlijn 
Water, in opdracht van het ministerie van I&M. 
Nieuwe en verbeterde innovaties kunnen de uit-
stoot van gewasbeschermingsmiddelen vermin-
deren. ‘Op duizend hectare is een besparing 
van vijf procent op het totale middelengebruik 
een behoorlijke post’, aldus Meuffels. Zo kun-
nen GPS-technieken op onregelmatig gevormde 
akkers voorkomen dat bespuitingen elkaar over-
lappen, en kunnen sproeimachines met behulp 
van sensoren precies de gewasrijen of fruitbo-
men bespuiten en niet de grond ertussenin. Een 
andere verbetering is de Wingssprayer, een op 
de spuitboom gemonteerde vleugel die de gif-
druppels beschermt tegen verwaaien, en drift 
met meer dan negentig procent reduceert.
PPO test ook een biofilter die restvloeistoffen 
Impact van onderwaterlawaai onderzocht
   Vissenlarven lijken zich niet te storen aan onderwaterlawaai van bouwprojecten op zee. Onderzoek moet 
uitwijzen of andere dieren er wel last van hebben.
14 15
14 14
Maas moet nog schoner
Contact:  henk.heessen@wur.nl
 0317 - 48 70 89
Contact:  erwin.winter@wur.nl
 0317 - 48 71 15
Informatie: www.schonemaas.org
Contact:  gerard.meuffels@wur.nl
 0478 - 53 82 44
Werkt de natuurcompensatie voor 
de Tweede Maasvlakte?
De Rotterdamse haven breidt uit in natuurgebied. Om de effecten van de aanleg van 
de Tweede Maasvlakte te compenseren, is een deel van de Natura 2000-kustdelta 
bij Rotterdam aangewezen als bodembeschermingsgebied. Zes onderzoeksinstel-
lingen, waaronder IMARES, onderdeel van Wageningen UR, volgen er de ecologische
veranderingen.
De Rotterdamse haven is sinds 2008 bezig
met de aanleg van haven- en industriegebied
de Tweede Maasvlakte. Daarbij gaat 2455 hec-
tare zeebodem verloren van de Voordelta. Dat 
is een Natura 2000-gebied van 90 duizend
hectare ondiepe zee en kust voor de Zuid-
Hollandse eilanden en Zeeland. Er leven
zeehonden, vissen en vogels en er kunnen
mensen recreëren.
Om het natuurverlies te compenseren, is in 
2008 in de Voordelta, ten zuidwesten van de 
landaanwinning, een bodembeschermings-
gebied van 25 duizend hectare aangewezen, 
tien keer groter dan de Tweede Maasvlakte. Er 
zijn rustgebieden ingesteld voor beschermde 
vogelsoorten als visdieven, grote sterns en 
zwarte zee-eenden en de boomkorvisserij, 
waarbij kettingen de zeebodem doorploegen,
is aan banden gelegd. ‘Bodemorganismen als 
schelpdieren, krabben, zeeanemonen, zee-
egels en wurmen hebben daar baat bij’, legt 
onderzoeker Henk Heessen van IMARES uit. 
‘Door deze maatregel komen er naar verwach-
ting tien procent meer bodemorganismen in
dit beschermingsgebied, wat het verlies aan 
bodemorganismen op de Tweede Maasvlakte 
voor honderd procent zou compenseren.’
  IMARES meet het effect van natuurcompensatie voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte.
Omdat de Tweede Maasvlakte is aangelegd in 
Europees beschermd natuurgebied, moet het 
ministerie van EL&I in Brussel kunnen laten zien 
hoe het met de natuurcompensatie staat. Zes 
partijen voeren daarvoor tussen 2009 en 2014 
jaarlijks metingen uit. IMARES doet metingen 
naar vissen en schelpdieren, NIOO-CEME
naar andere bodemorganismen en Bureau 
Waardenburg en het Belgische INBO naar 
vogels. Adviesbureau CSO onderzoekt het
menselijk gebruik zoals visserij en recreatie en 
Alkyon/Arcadis doet modelberekeningen aan 
zeestromingen, zoutgehaltes en temperatuur.
‘Iedere partij heeft z’n eigen specialisme en de 
samenwerking is uitstekend’, zegt Heessen. 
‘Tussen de onderzoeken lopen veel dwarsver-
banden. Het is voor zee-eenden belangrijk dat 
er schelpdieren van het juiste formaat zijn en
er verbanden bestaan tussen sterns en vissen.’
De monitoring loopt nu drie jaar. Het is echter 
nog te vroeg om uitspraken te doen over
ecologische veranderingen, door de jaarlijkse 
fluctuaties in de stand van vissen en bodem-
organismen.
en reinigingswater van spuitmachines door
een mengsel van stro, zand en compost leidt. 
Het filter breekt de actieve stoffen langzaam 
af. ‘Hij werkt aardig goed’, aldus Meuffels. 
Bijna tachtig akkerbouwers, vollegronds-
groente- en fruittelers en agrarische loon-
bedrijven werken mee en delen hun ervaringen 
in communities of practice. ‘De agrariërs wil- 
len aan een betere waterkwaliteit werken’, ver-
klaart Meuffels. Hun medewerking is ook voor 
de fabrikanten onmisbaar. ‘De spuitmachine-
fabrikanten kunnen in het project nieuwe tech-
nieken demonstreren en verder optimaliseren 
door toetsing bij de eindgebruikers.’
zich echter door de stroom meevoeren en 
kunnen niet vluchten. Maar mogelijk ondervin-
den vislarven niet zoveel last van het heien. 
Winter: ‘De eerste labexperimenten met tong 
met heigeluiden leverden veel minder nega-
tieve effecten op dan waar voorzichtigheids-
halve vanuit werd gegaan.’
In het programma werkt IMARES samen de 
Universiteit Leiden, TNO en onderzoeksinstel-
ling Seamarco. TNO en de Universiteit Leiden 
brengen met technisch akoestisch onderzoek 
bronnen van onderwatergeluid in kaart. Dat 
geluidslandschap wordt gekoppeld aan data-
sets van gezenderde zeehonden en tellingen 
van bruinvissen. Aan de hand van de geluids-
bronnen en verspreiding daarvan worden 
modellen opgesteld. IMARES-onderzoekers 
bekijken de gevonden relaties vervolgens in
de praktijk en bestuderen in hoeverre zee-
honden en bruinvissen gebieden met veel 
geluiden mijden.
De impact van geluid op vis en mogelijke 
gewenning wordt ook in speciale bassins bij 
Seamarco onderzocht. Winter: ‘Omdat daar 
nog niet veel onderzoek naar is gedaan, wor-
den er eerst gecontroleerde experimenten van 
effecten van geluid op het gedrag van vis uit-
gevoerd. Na onderzoek in de bassinfaciliteiten 
volgt veldonderzoek op de Noordzee.’
14 15


Impact van onderwaterlawaai onderzocht

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS