Dikbilkoeien die probleemloos natuurlijk afkalven is geen utopie. Na drie jaar voorbereidend onderzoek en vier jaar onderzoek in de praktijk binnen het project Natuurlijke Luxe is duidelijk hoe dat moet. Het belangrijkste is om met fokkerij de ruimte in het geboortekanaal te vergroten. Of dat ook gebeurt, is nu een kwestie van willen en doen

Napel, J., ten

Wageningen Yield 

D IER&WELZ I JN
V-focus+  oktober  2012 15
C o n t a c t
dr. ir. Jan ten Napel 
T 0320-238222
E jan.tennapel@wur.nl
Dit onderzoek is uitgevoerd binnen het Beleidsondersteunend 
Onderzoek in het kader van EL&I-programma BO-12.02-002-
042.03.
D e Nederlandse stamboeken van Verbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw hebben in het project Natuurlijke Luxe 
uitgezocht of het mogelijk is 
om dikbilkoeien natuurlijk te laten afkalven. Het 
werd al snel duidelijk dat de moeilijke geboorten 
bij dikbilrunderen vooral veroorzaakt worden 
door de koe en minder door het dikbilkalf. Ook 
bleek dat het niet de zware bespiering, maar 
het benige geboortekanaal is dat een natuur-
lijke geboorte ernstig bemoeilijkt of onmogelijk 
maakt. Dat bood perspectief op een win-win-
oplossing: een luxe dikbilkoe met een inwendig 
ruim bekken.
 
Inwendige bekkenmetingen
Een inwendig ruim bekken kun je niet goed aan 
de buitenkant meten. Daarom is het nodig om de 
inwendige bekkenmaten rectaal te meten met 
een pelvimeter. In het project wordt de Rice-
pelvi meter gebruikt. Daarmee kan de inwendige 
bekkenhoogte en bekkenbreedte gemeten worden 
tot maximaal 21 cm. 
Sinds 2006 zijn er bij 15 fokkers van Verbeterd 
Roodbont 1.240 dieren gemeten, waarvan 265 in 
de afgelopen winter. Bij Belgisch Witblauw heb-
ben sinds 2008 15 fokkers 713 dieren laten meten, 
waarvan 291 in het afgelopen seizoen. Twee 
bedrijven met Verbeterd Roodbont en vijf bedrij-
ven met Belgisch Witblauw hebben dit jaar voor 
het eerst hun koeien laten meten. 
In de loop van het project zijn diverse koeien in 
meerdere jaren gemeten. De fokwaardenschatting 
geeft dan informatie over hoeveel het bekken 
groeit per jaar. Daaruit blijkt dat de inwendige 
bekkenhoogte nog lang doorgroeit. Zelfs bij koeien 
die ouder zijn dan vier jaar groeit het bekken nog 
steeds een beetje. Bij pinken van 1,5 tot 2 jaar oud 
groeit de inwendige bekkenhoogte gemiddeld 
nog zo’n 3 tot 3,5 cm in de twee jaar erna 
(zie Figuur 1, pag. 16). 
Vanaf een inwendige bekkenhoogte van 20,5 cm 
neemt de kans op een ongecompliceerde natuur-
lijke geboorte vrij snel toe. Zowel bij Verbeterd 
Roodbont als bij Belgisch Witblauw heeft 21 pro-
cent van de gemeten dieren een bekkenhoogte 
van 20,5 cm of groter . Dat dit vooral oudere die-
ren zijn, ligt voor de hand (zie Figuur 1, pag. 16) 
en blijkt ook uit het resultaat dat van de Belgisch 
Witblauwe en Verbeterd Roodbonte koeien van 
3,5 jaar en ouder respectievelijk 57 procent en 42 
procent boven deze grens zit.
Ruimere bekkens met fokkerij
Zowel de inwendige bekkenhoogte als de inwen-
dige bekkenbreedte zijn sterk erfelijk bepaald. 
Dat is op zichzelf al een aanwijzing dat de moei-
lijke geboorten onbedoeld met de fokkerij zijn 
ontstaan en langzamerhand zijn toegenomen. 
Van de verschillen tussen dieren in inwendige 
bekkenhoogte is 48 procent veroorzaakt door 
erfelijke aanleg. Bij inwendige bekkenbreedte is 
dat 41 procent. De genetische correlatie, die wat 
zegt over de mate waarin een tweede kenmerk 
mee verandert als je selecteert op het eerste 
kenmerk , is 0,60 op een schaal van –  1 tot + 1. 
Het betekent dat we nog beter kunnen selecteren 
op de inwendige bekkenhoogte door de inwendige 
bekkenbreedte ook mee te nemen. Dat is dit jaar 
voor het eerst gebeurd.
Bij beide rassen is de verscheidenheid groot.  
In beide rassen komen stieren voor met een 
zeer gunstige fokwaarde en stieren met een zeer 
ongunstige fokwaarde (zie Tabel 1 en 2, pag. 17). 
Het verschil in fokwaarde tussen bijvoorbeeld 
Herman van de Weteringhoeve en Wilbert is 
2,62 cm. Als beide stieren op gemiddelde koeien 
Natuurlijke geboorte
extreme vleesrassen
Dikbilkoeien die probleemloos natuurlijk afkalven is geen utopie. Na drie jaar voorbereidend onderzoek 
en vier jaar onderzoek in de praktijk binnen het project Natuurlijke Luxe is duidelijk hoe dat moet.  
Het belangrijkste is om met fokkerij de ruimte in het geboortekanaal te vergroten. Of dat ook gebeurt, 
is nu een kwestie van willen en doen.
WE L Z I J N&D I E R
V-focu+  oktober  201216
D IER&WELZ I JN
V-focus+  oktober  2012 17
 Stieren met de hoogste fokwaarde  Stieren met de laagste fokwaarde
 Naam Geboren FW Naam Geboren FW
1 Herman vd Weteringhoeve 2006 +1,49 Wilbert 2000 –1,13
2 Evert van de Valkenweide 2005 +1,35 Joost van de Vredenburgh 2005 –0,78
3 Gwen van Vredenburgh 2003 +1,27 Karel 1 AZ 2002 –0,76
4 Carlo 3 van Brandevoort 1997 +1,13 Janus van ’t Stouwpad 2004 –0,69
5 Leander van Vredenburgh 2007 +1,07 Gert van de Lingenhof 2002 –0,69
De vijf stieren met de hoogste en de laagste fokwaarde voor inwendige bekkenhoogte met 
een betrouwbaarheid van ten minste 40% voor Belgisch Witblauw.
 Stieren met de hoogste fokwaarde  Stieren met de laagste fokwaarde
 Naam Geboren FW Naam Geboren FW
1 Graphite de Dessous la Ville 2004 +1,11 Torrero ET du Grand Courty 1996 –1,12
2 Leopard van Knedo 2002 +0,96 Bivouac ET du Vivier 2001 –0,90
3 Bourgeois de Wicourt 1999 +0,72 Agib van Wildebeek 2005 –0,89
4 Harrison ET de St Fontaine 2003 +0,71 Osborne van Terbeck 1996 –0,88
5 Unicus van Phaenocryst 2003 +0,61 Galoupeur des Hayons 1984 –0,80
Tabel 1  
Tabel 2 
De vijf stieren met de hoogste en de laagste fokwaarde voor inwendige bekkenhoogte met 
een betrouwbaarheid van ten minste 40% voor Verbeterd Roodbont.
worden ingezet, is het verschil in gemiddelde 
inwendige bekkenhoogte tussen beide groepen 
dochters 1,31 cm. De keuze van de vader heeft dus 
grote invloed op de ruimte in het bekken van de 
volgende generatie.
Ruimere bekkens, meer natuurlijke geboorten
Een inwendige bekkenhoogte van 20,5 cm of 
meer is overigens geen garantie voor een pro-
bleemloze natuurlijke geboorte. De heel zware 
dikbilkalveren die zo’n dertig jaar geleden vrij 
algemeen waren, komen nog steeds voor, zij het 
in veel mindere mate. Daarom is het verstandig 
om een natuurlijke geboorte voorzichtig te probe-
ren onder leiding van een dierenarts als het bek-
ken van de koe groot genoeg is. Als er geen voort-
gang is in het geboorteproces, kan de dierenarts 
de koe alsnog verlossen met een keizersnede.
Van de 23 veehouders die in 2012 de koeien heb-
ben laten meten, hebben er 12 in het afgelopen 
jaar of het jaar ervoor ervaring opgedaan met 
natuurlijke geboorte van dikbilkalveren bij hoofd-
zakelijk oudere koeien. Er zijn geen aanwijzin-
gen dat de kalversterfte hierdoor is toegenomen.
Een aantal veehouders constateerde wel dat de 
geboorte niet doorzette in sommige gevallen. 
Hoewel de geboorte duidelijk op gang gekomen 
was, bleven de persweeën uit. Een student van de 
faculteit Diergeneeskunde heeft hier onderzoek 
naar gedaan. Hij concludeerde dat de koeien op 
zichzelf prima konden persen, maar dat het te 
lang duurde voordat de baarmoeder het kalf goed 
in het geboortekanaal geduwd had. Pas als het 
kalf in het geboortekanaal ligt, komen de pers-
weeën op gang. Generaties van keizersnedes 
hebben er dus niet toe geleid dat het geboorte-
proces niet meer goed werkt.
Natuurlijke Luxe na 2012
Van 2006 tot 2012 hebben de stamboeken van 
Verbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw bin-
nen de Federatie van Vleesveestamboeken samen 
met Wageningen UR Livestock Research gewerkt 
aan het natuurlijk laten afkalven van dikbilkoei-
en. Het ministerie van EL&I heeft de ondersteu-
ning door Wageningen UR Livestock Research 
gefinancierd. Aan die financiering komt in 2012 
een eind. De onderzoeksfase is dan afgerond en 
de werkwijze en uitkomsten van het onderzoek 
worden gepubliceerd in een eindrapport. 
De stamboeken zetten het project in 2013 zelf-
standig voort. Dat betekent dat ze zelf verant-
woordelijk zijn voor het organiseren van de 
bekken metingen, het laten uitvoeren van de fok-
waardenschatting en de verdere cultuuromslag in 
hun achterban. De fokwaardenschatting is 
inmiddels overgedragen aan de veeverbeterings-
organisatie CRV. CRV doet de fokwaardenschat-
ting voor runderen in Nederland, Vlaanderen en 
Luxemburg. De fokwaardenschatting van 2012 is 
vooruitlopend op de afloop van het project ook al 
door CRV uitgevoerd.
In 2008 is in het project de doelstelling geformu-
leerd dat de helft van de dikbilkoeien in 2020 
natuurlijk af zou kunnen kalven. Het is nu in de 
handen van de individuele fokkers binnen de 
stamboeken in hoeverre deze op zich haalbare 
doelstelling ook echt gerealiseerd gaat worden. 
N a T u u R L I J k  G E b o R E N
Debbie van de Flevohof, natuurlijk 
geboren op 30 januari 2012 bij Gerrit 
Keijl in Biddinghuizen. Inwendige bek-
kenhoogte van de moeder was 21,5 cm. 
Het kalf woog 45 kg bij de geboorte.
Foto: Gerrit Keijl
Toename van de inwendige bekkenhoogte met het ouder worden van de koe.
“In 2011 kwam ik in aanraking met het project Natuurlijke Luxe via mijn afstudeerstudie aan 
Wageningen UR, en in november van dat jaar werd op ons rundveebedrijf een studiebijeen-
komst over het project georganiseerd. Toen was onze interesse voor het natuurlijk laten 
afkalven van de koeien gewekt. Eerst hebben wij de inwendige bekkenmaten van de koeien 
laten opmeten en een aantal oudere koeien bleek over een ruim bekken te beschikken. 
De allereerste ‘ruime koe’ heeft inmiddels op een natuurlijke wijze afgekalfd. Dat was een 
belangrijke gebeurtenis voor ons bedrijf. Hoewel er een behoorlijk risico aan zit, willen we 
ons toch meer gaan richten op het natuurlijk afkalven en houden daar met de fokkerij reke-
ning mee: koeien met een ruim bekken krijgen een kans en worden uit voorzorg geïnsemi-
neerd met sperma van stieren die kalveren vererven die bij de geboorte kleiner zijn.”
N a T u u R L I J k 
a F k a L v E N
De allereerste moeder-
koe (gewicht: 1.100 kilo) 
die op een natuurlijke 
wijze afkalfde met haar 
dochter (vader: Manitou 
De Belle Eau). Beide 
maken het uitstekend.
Foto: Joost Huijbregts
J o o s t  H u i j b r e g t s ,  h o u d e r  v a n  b e l g i s c h  
W i t b l a u w e n  i n  R i e l  ( N b r . )
De ki-organisaties en de stamboeken kunnen de 
fokkers hierbij ondersteunen. De belangrijkste 
stappen moeten zijn om op grote schaal inwen-
dige bekkenmaten te meten en om stieren die 
de inwendige bekkenhoogte sterk verlagen niet 
meer beschikbaar te maken voor de zuivere fok-
kerij. Daarnaast is het een goed idee om indivi-
duele fokkers ieder jaar inzicht te geven in de 
gemiddelde fokwaarde van de door hen ingezette 
stieren en de gemiddelde verwachte fokwaarde 
van de in dat jaar aangehouden vaarskalveren. 
Op deze manier worden fokkers gestimuleerd 
om aandacht te geven aan de inwendige bekken-
hoogte.
De weg terug naar natuurlijk afkalvende dikbil-
koeien is een lange weg van kleine stapjes. Het 
lange generatie-interval (de gemiddelde leeftijd 
van de ouders bij de geboorte van de nakomelin-
gen) bij runderen helpt hier niet bij. De tijd zal 
leren of de sector voldoende in staat is om nu 
zelfstandig de noodzaak van keizersneden bij 
Verbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw weg 
te nemen.
22
22
20
19
18
17
16
15
18-24 24-30 30-36 36-42 42-
Belgisch Witblauw
Verbeterd Roodbont
Leeftijd, maanden
In
w
en
di
ge
 b
ek
ke
nh
oo
gt
e,
 c
m
Figuur 1 
Copyright foto
Copyright foto


Natuurlijke geboorte extreme vleesrassen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS