Het antibioticagebruik in Nederlandse veehouderij is hoog, zeker in vergelijking met de humane sector. Daardoor zijn ook de resistentieniveaus in dieren in de veehouderij hoog. De bezorgdheid over de gevolgen hiervan voor de volksgezondheid heeft geleid tot een aantal maatregelen, waaronder de reductiedoelstellingen in antibioticumgebruik (20% in 2011 en 50% in 2013). Het streefcijfer voor 2011 is bereikt, maar voor het oplossen van de huidige en toekomstige bedreigingen door multiresistente organismen in (voedselproducerende) dieren voor de volksgezondheid is een aanzienlijke verdere afname in gebruik noodzakelijk en op de langere termijn een verandering in de dierlijke productiesystemen

Mevius, D.J.

Wageningen Yield 

Infectieziekten Bulletin
82 | Nummer 3 | Jaargang 23
Antibioticagebruik en veehouderij:  
ESBL en MRSA in dieren en de genomen controlemaatregelen
D. Mevius 
Het antibioticagebruik in Nederlandse veehouderij is hoog, zeker in vergelijking met de humane sector. 
Daardoor zijn ook de resistentieniveaus in dieren in de veehouderij hoog. De bezorgdheid over de ge- 
volgen hiervan voor de volksgezondheid heeft geleidt tot een aantal maatregelen, waaronder de 
reductiedoelstellingen in antibioticumgebruik (20% in 2011 en 50% in 2013). Het streefcijfer voor 2011 
is bereikt, maar voor het oplossen van de huidige en toekomstige bedreigingen door multiresistente 
organismen in (voedselproducerende) dieren voor de volksgezondheid is een aanzienlijke verdere afname 
in gebruik noodzakelijk en op de langere termijn een verandering in de dierlijke productiesystemen.
Het antibioticagebruik in Nederlandse dieren wordt traditioneel 
gemeten aan de hand van de verkoopcijfers van de de branchever-
eniging van Veterinaire Farmacie in Nederland (FIDIN). Deze 
verkoopgegevens worden beschouwd als een goede schatting voor 
het antibioticagebruik in Nederlandse dieren dat door dierenartsen 
wordt voorgeschreven. Specificatie van het gebruik per diersoort is 
hierbij niet mogelijk, aangezien veel producten geregistreerd zijn 
voor gebruik in meerdere diersoorten. De verkoop van antibiotica is 
toegenomen van 300 ton in 1997 tot bijna 600 ton in 2007. In die 
periode werd het gebruik van antimicrobiële groeibevorderaars 
teruggebracht van 250 ton in 1998 tot nul in 2006. Uit gegevens 
blijkt dat, de groeibevorderaars volledig werden vervangen door 
verhoogd therapeutisch gebruik door dierenartsen. De werkgroep 
European Surveillance of Veterinary Antimicrobial Consumption 
(ESVAC) van de European Medicine Agency (EMA) in Londen meldt 
dat in Nederland in dieren ‘per kilogram geproduceerd levend 
gewicht’ de meeste antibiotica worden gebruikt. In de Nederlandse 
humane geneeskunde worden antibiotica daarentegen zeer 
restrictief gebruikt en is het gebruik het laagste van heel Europa. 
Deze tegenstrijdigheid voedt de perceptie van artsen, autoriteiten 
en het publiek over dierlijke productie. Dientengevolge heeft ook 
elke potentiële bijdrage van resistente organismen van dieren aan 
de gezondheidszorg meer impact dan in landen met een hoog 
gebruik bij de mens.
Als gevolg van dit hoge gebruik van antibiotica, zijn de resistentie-
niveaus hoog in dieren in de Nederlandse veehouderij, zoals 
gerapporteerd in de jaarlijkse MARAN-rapportages (Monitoring of 
Antimicrobial Resistance and Antibiotic Usage in Animals in the 
Netherlands) waarin zowel de gebruiks- als resistentiecijfers worden 
weergegeven. Resistentieniveaus en trends daarin worden het 
meest optimaal gemeten in de intestinale flora van gezonde dieren. 
Commensale E. coli geïsoleerd volgens gestandaardiseerde 
protocollen van de European Food Safety Authority (EFSA) wordt 
gebruikt als indicatororganisme van de gramnegatieve darmflora. 
De resistentieniveau’s in E. coli zijn hoog en toenemend in isolaten 
van vleeskuikens, varkens en kalveren en in mindere mate van 
melkvee. Dit geeft aan dat dieren in de veehouderij een reservoir 
zijn van multiresistente organismen. Veegerelateerde MRSA (ST398) 
werd het eerst ontdekt in een Nederlandse varkenshouderij in 2005. 
Onderzoek heeft aangetoond dat de meeste varkens-, en vleeskal-
verbedrijven positief voor zijn MRSA en dat dit organisme ook 
voorkomt in gezelschapsdieren, paarden, pluimvee en vleesproduc-
ten. De transmissieroute naar de mens is direct contact. Veehouders 
en dierenartsen worden beschouwd als risicogroepen ten aanzien 
van MRSA-dragerschap. Risicopatiënten worden in ziekenhuizen in 
isolatie verpleegd om verspreiding van MRSA te voorkomen. Zowel 
humane infecties en hogere kosten in de gezondheidszorg zijn het 
gevolg. Hierdoor is de zorg van zowel de overheid als de gezond-
heidszorg over Nederlandse dierlijke productie toegenomen.
Sinds 2002 is het voorkomen van Extended Spectrum Bèta-
Lactamasen (ESBL) waargenomen in vleeskuikens. Zowel in E. coli 
en Salmonella werd een snelle toename gezien in deze dieren. Een 
prevalentiestudie toonde aan dat alle vleeskuikenbedrijven 
positief zijn en vrijwel alle dieren ESBL-producerende E. coli in hun 
ontlasting uitscheiden. Als gevolg hiervan zijn bijna alle vleespro-
ducten van deze kuikens ook positief voor ESBL. Een grote studie 
uitgevoerd met door het Universitair Medisch Centrum Utrecht en 
het RIVM toonde aan dat 1 op de 5 humane klinische ESBL-
producerende isolaten, genen en plasmiden bevatte die niet te 
onderscheiden zijn van pluimveegenen en -plasmiden. Vlees van 
pluimvee werd beschouwd als de meest waarschijnlijke wijze van 
overdracht op de mens.
De bezorgdheid over de gevolgen van het antibioticagebruik en de 
resistente organismen in dieren voor de volksgezondheid hebben 
geleid tot veranderingen in het overheidsbeleid. In 2008 heeft de 
toenmalige minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, een 
speciale eenheid Antimicrobiële Resistentie Veehouderij geïnstal-
leerd. Ze heeft daarbij de gecombineerde dierlijke productiesectoren 
en de Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) opgedragen om 
convenanten te ondertekenen waarin maatregelen ter vermindering 
van antibioticagebruik en -resistentie zijn beschreven. In 2009 
werden in de Tweede Kamer, na een debat over ESBL’s bij pluimvee, 
verplichte reductiedoelstellingen in antibioticumgebruik gedefinieerd 
van 20% vermindering in 2011 tot 50% in 2013.
Een essentieel onderdeel van de aanpak was om het antibioticum-
gebruik op alle veehouderijbedrijven transparant te maken. In de 
loop van 2011 werd dit ingevoerd in vleeskalveren, vleeskuikens en 
varkens. In 2012 zal rundvee volgen. Gebruik op bedrijven wordt 
uitgedrukt als dagdoseringen per dierjaar (dd/dj), wat lijkt op het 
Deense en humane systeem van rapportage. Op deze manier kan 
de gemiddelde blootstelling van dieren aan antibiotica worden 
gevisualiseerd. Een essentieel onderdeel van dit proces is het 
Jaargang 23 | Nummer 3 | 83
Infectieziekten Bulletin
installeren van een onafhankelijk instituut voor het definiëren van 
grenswaarden voor gebruik. Eind 2010 werd de Autoriteit 
Diergeneesmiddelen (SDa, www.autoriteitdiergeneesmiddelen.nl) 
geïnstalleerd en de eerste grenswaarden voor het gebruik werden 
gepubliceerd in juli 2011.
Door de zorg over MRSA en ESBL in dieren, werd de Gezondheids- 
raad gevraagd om advies over het gebruik van antibiotica in 
dieren. Het advies wat eind augustus 2011 is aangeboden aan de 
minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de staatssecre-
taris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie omvat een 
volledig verbod van het gebruik in dieren van nieuwe antibiotica 
als de carbapenems. Daarnaast werd geadviseerd om het gebruik 
van derde- en vierdegeneratiecefalosporinen in dieren sterk in te 
perken en het gebruik van colistine, alle bèta-lactams, aminoglyco-
siden en fluoroquinolonen in voedselproducerende dieren op 
termijn in te perken. Op basis van dit advies heeft de Werkgroep 
Veterinair Antibiotica Beleid van de Koninklijke Maatschappij voor 
Diergeneeskunde een richtlijn gemaakt voor eerste-, tweede- en 
derdekeuzemiddelen voor opname in behandelplannen op 
boerderijen (http://wvab.knmvd.nl/wvabl). De SDa is gevraagd om 
voor de zomer van 2012 kwantitatieve reductiedoelstellingen vast te 
stellen per diersoorten (in dd/dj) inclusief kwantitatieve streefcijfers 
voor derdekeuzemiddelen. In de tussentijd hebben de meest 
dierlijke productiesectoren besloten om het gebruik van derde-
keuzemiddelen in dieren te stoppen.
Als gevolg van al deze maatregelen is de verkoop van antibiotica 
afgenomen en het streefcijfer van 20% reductie in 2011 bereikt. 
Echter, voor het oplossen van de huidige en toekomstige bedrei-
gingen door multiresistente organismen in (voedselproducerende)
dieren voor de volksgezondheid is een aanzienlijke grotere afname 
in gebruik noodzakelijk en op de langere termijn een verandering 
in de dierlijke productiesystemen.
Auteur
D. Mevius, afdeling Bacteriologie en TSE’s, Centraal Veterinair 
Instituut van Wageningen UR – Lelystad, departement 
Infectieziekten en Immunologie, Universiteit Utrecht, Autoriteit 
Diergeneesmiddelen, Utrecht.
Correspondentie: 
D. Mevius | dik.mevius@wur.nl


Antibioticagebruik en veehouderij: ESBL en MRSA in dieren en de genomen controlemaatregelen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available