De herinplant in de fruitteelt is alleen mogelijk als de bodemmoeheid wordt aangepakt. Alternatieve methoden van grondontsmetting waren tot nu toe in de meeste gevallen minder effectief of in vergelijking met chemische grondontsmetting veel duurder. In de biologische fruitteelt is chemische ontsmetting geen optie. Uit recent onderzoek blijken een aantal biologische behandelingen geschikt om bodemmoeheid te bestrijden: zwarte braak, Tagetes (Afrikaantjes) en biologische grondontsmetting (BGO). Biofumigatie en compost bleken minder effectief of geschikt

Gomand, A.

Vercammen, J.

Visser, J.H.M.

Wenneker, M.

Wageningen Yield 

Fruit 3
Ambitie
De sector ambieert om economisch, 
ecologisch en sociaal de meest duurzame 
vorm van fruitteelt te blijven. Consumenten 
zijn zich bewust van dit voordeel en 
bovendien is biologisch fruit in alle
marktkanalen onderscheidend. Daartoe 
wordt onderzoek uitgevoerd naar minder 
ziekte gevoelige appel- en perenrassen, 
preventieve maatregelen tegen ziekten en 
natuurlijke middelen. Ook is er aandacht 
voor kleinfruit en wijnbouw.
Biokennisberichten
Biokennisberichten beschrijven de
resultaten uit onderzoek voor de praktijk. 
Biokennisberichten Fruit beschreven:
•  Kalkmelk, de oplossing voor 
vruchtboomkanker
• Biologische cranberryteelt biedt perspectief
Kijk op www.biokennis.nl voor alle reeds 
verschenen berichten. U kunt zich daar ook 
abonneren.
november 2012
Oplossingen voor bodemmoeheid 
in de fruitteelt
Land- en tuinbouwbedrijven zijn zich de laatste decennia sterk gaan specialiseren. Door 
die specialisatie ligt teeltrotatie niet langer meer binnen de mogelijkheden. Hierdoor 
nemen de problemen met bodemmoeheid sterk toe. De herinplant in de fruitteelt is alleen 
mogelijk als de bodemmoeheid wordt aangepakt. Alternatieve methoden van grond- 
ontsmetting waren tot nu toe in de meeste gevallen minder effectief of in vergelijking 
met chemische grondontsmetting veel duurder.
Bij herinplant op eerder voor fruit gebruikte grond, kan herinplantziekte optreden. Een van 
de veroorzakers van herinplantziekte is het wortellesie-aaltje (Pratylenchus penetrans). 
Maar ook plantpathogene schimmels zoals Pythium en Phytophthora kunnen zorgen voor 
een slechte wortelontwikkeling. Dit resulteert vaak in een zwakke groei, onvoldoende 
productie, een kleine vruchtmaat en een slechte vruchtkwaliteit (o.a. onvoldoende
kleuring). Mogelijk spelen ook andere factoren zoals o.a. aaltjes-schimmel complexen, 
vooral op zwaardere bodems, een rol. Chemische ontsmetting staat maatschappelijk 
onder druk, en het duureffect van deze ontsmetting is vrij kort. In de biologische fruitteelt 
is chemische ontsmetting geen optie.
Biologische methoden
Uit recent onderzoek blijken een aantal biologische behandelingen geschikt om bodem-
moeheid te bestrijden:
•  Zwarte braak
• Tagetes (Afrikaantjes) (Tagetes patula – cultivar Ground Control)
• Biologische grondontsmetting (BGO)
Andere methoden bleken minder effectief of geschikt:
• Biofumigatie
• Compost
Lopend onderzoek
•  Bodemmoeheid bij appel in de 
bioteelt (VL)
•  Boswantsproblematiek in de biologische 
perenteelt (VL)
•  Aanpak van herinplantproblemen bij 
een nieuwe aanplant (VL)
•  Opvolging N-min in biologische 
fruitaanplantingen (VL)
•  Biofruit keten (NL)
•  Bio kleinfruit keten (NL)
•  Bio wijn keten (NL)
Bodemmoeheid in Topaz aanplant.
bioKennisbericht
De teelt van Tagetes en de teelt van 
Tagetes in combinatie met biologische 
grondontsmetting bieden goede mogelijk-
heden tegen bodemmoeheid in de fruit-
teelt. Uit proeven blijkt dat aaltjes met 
deze methoden net zo goed worden bestre-
den als met een chemische grondontsmet-
ting. Daarnaast hebben de behandelingen 
een positief effect op de groei en de pro-
ductie. Tagetes alleen bestrijdt de aaltjes 
en bij Tagetes in combinatie met BGO 
worden ook andere (bodemmoeheid ver- 
oorzakende) ziekteverwekkers bestreden. 
Compost heeft een vergelijkbaar effect 
als onbehandelde grond. Na Biofumigatie 
blijkt de aaltjespopulatie toe te kunnen 
nemen.
 
Groei- en productieniveau
Groei en productie zijn bepalend bij de 
keuze voor een bepaalde methode. Te veel 
groei heeft negatieve invloed op het aantal 
snoei-uren, rui (te grote vruchtmaat) en 
productie. Te weinig groei geeft een te 
hoog vruchtaantal per boom (kleine vruch- 
ten en/of veel dunwerk) en een te zwakke 
boom. Alternatieve bodembehandelingen 
kunnen in de eerste jaren na aanplant een 
verminderde groei geven, zo blijkt in de 
praktijk. Minder groei in de eerste jaren, 
betekent minder snoei en dus minder 
arbeid voor de teler. Tagetes al dan niet 
in combinatie met BGO geeft volgens 
fruittelers niet te veel groei, maar ook
niet te weinig. Deze beheerste groei in de 
eerste jaren na de aanplant is gunstig voor 
de productie en voor de teler. Biofumigatie 
gaf duidelijk een zeer zwakke groei.
De groei bij zwarte braak en compost
was matig. Samenvattend is Tagetes, al 
dan niet in combinatie met biologische 
grondontsmetting, voorlopig het beste 
alternatief. Op basis van resultaten uit 
andere proeven lijkt BGO ook een goed 
alternatief.
Bodemstructuur
Een ander belangrijk aspect is de bodem-
structuur. Hieraan wordt in de praktijk op 
dit ogenblik te weinig aandacht besteed. 
Het enige tijdstip waarop er iets grondig 
kan worden veranderd is net voor het 
planten. In bestaande aanplanten is het 
niet mogelijk om organisch materiaal 
onder te werken voor een betere bodem-
structuur en vochthuishouding. Het grote 
probleem van bodemmoeheid is dat de 
symptomen zich pas manifesteren wan-
Zwarte braak
Als de grond zwart blijft, hebben plantparasitaire aaltjes geen mogelijkheid om zich te 
voeden en zich te vermeerderen. De aaltjespopulatie zal hierdoor afnemen. Belang- 
rijk is dat de zwarte grond onkruidvrij blijft. Aaltjes kunnen zich vaak ook voeden op 
onkruiden. Er moet dus regelmatig onkruidbestrijding worden uitgevoerd. Zwarte 
braak is daarom niet gunstig voor de bodemstructuur. Ook is er bij zwarte braak geen 
gewas aanwezig om stikstof vast te houden. De grond moet een maand of vijf gedu-
rende het groeiseizoen braak liggen om effect te hebben.
Tagetes patula (Afrikaantjes)
Het is bekend dat wortellesieaaltjes door aanprikken en binnendringen van de wortels 
van Tagetes patula actief gedood kunnen worden. Voor een maximale bestrijding dient 
het gewas in zomerbraak te worden geteeld, met een teeltduur van minimaal drie 
maanden. De meest optimale zaaiperiode ligt tussen half mei en uiterlijk half juli. 
Konijnen kunnen de groeipunten uit de Tagetes vreten, waardoor de groei stil valt en 
de plantmassa niet zijn top bereikt. Daardoor kan de werking van Tagetes tegenvallen. 
In de aardbeienteelt is meer dan 95% doding van het wortellesieaaltje normaal. Natte 
grondontsmetting blijkt bij aardbeien vaak minder effectief.
Voorwaarde voor een optimale werking van Tagetes is dat het perceel onkruidvrij blijft, 
omdat de aaltjes anders op de wortels van de onkruiden overleven. Het aanleggen van 
een vals zaaibed is een aanbevolen methode. Opgekweekte (perspot)Tagetesplanten 
kunnen ook worden gebruikt. Schoffelen blijft dan ook nog goed mogelijk.
Biologische grondontsmetting
Bij biologische grondontsmetting (BGO) wordt een grote hoeveelheid (circa 50 ton/ha) 
vers organisch materiaal in de bodem ingewerkt en vervolgens gedurende circa vijftien 
weken afgedekt met luchtdicht plastic. Bij de afbraak van vers organisch materiaal 
wordt zuurstof aan de bodem onttrokken. Het zuurstofgebrek dat in de bodem ont-
staat en de afbraakproducten, die bij de anaerobe vertering van het vers organisch 
materiaal vrijkomen, hebben een dodende werking op een groot aantal aaltjessoorten, 
bodemschimmels en een aantal wortelonkruiden. Wanneer dit ondergewerkte orga-
nisch materiaal uit Tagetes bestaat, is er een dubbel effect: het directe aaltjesdodend-
effect van de teelt van Tagetes en daarnaast het BGO-effect. In andere gewassen 
wordt met BGO ook goede resultaten op de bodemschimmel Verticillium dahliae en 
diverse andere aaltjessoorten verkregen. Vooral luchtdicht afdekken van het perceel is 
belangrijk voor het behalen van een goed resultaat. In Nederland is Loonbedrijf Seelen 
uit Maasbree het enige loonbedrijf dat bodemafdekking met plastic als specialiteit 
heeft. In Vlaanderen kunt u daarvoor terecht bij loonwerker De Ceuster NV te Sint-
Katelijne-Waver. De zomermaanden, tot circa half augustus, lijkt de meest optimale 
periode om BGO toe te passen. Voor de productie van de benodigde hoeveelheid 
organisch materiaal kan een Japanse haversoort (Avena strigosa) gebruikt worden. 
Uit onderzoek is gebleken dat het wortellesie-aaltje zich op dit gewas niet kan 
vermeerderen.
Geschikte methoden
Verschillende methoden zijn mogelijk voor bodemontsmetting.
Fruit
neer de bomen reeds zijn geplant. Omdat 
fruitteelt een meerjarige teelt is, is dit
nog moeilijk op te lossen. Bovendien is
het binnen de biologische teelt nog veel 
moeilijker om hier iets aan te doen. Toch 
is dat wel noodzakelijk, want een slecht 
groeiende aanplant zorgt voor een groot 
financieel verlies voor de teler.
Bodemverbeteraars en bemesting
Naast bodemontsmetting kan men ook 
proberen om bij besmetting met aaltjes, 
de bomen een goede start te geven door 
bodemverbeteraars of bemesting. In proe- 
ven lijkt de bodemverbeteraar Vivisol een 
betere groei te geven. Een gefractioneerde 
bemesting wordt aanbevolen om in de 
eerste twee jaren groeischokken zo veel 
mogelijk te voorkomen. Ook het gebruik 
van zeewierkalkpreparaten kan voor een 
verbeterde bodemstructuur zorgen, waar-
door de bomen beter bewortelen. Naast 
methoden om de start van bomen te 
bevorderen, is het dringend advies om 
water te geven aan jonge bomen bij 
herinplant. Zo wordt in ieder geval droog-
testress in de eerste jaren voorkomen.
Mycorrhizaschimmels
Momenteel is er veel aandacht voor 
mycorrhizaschimmels en dan vooral 
Arbusculaire Mycorrhizale Fungi (AMF). 
Deze schimmels leven in symbiose samen 
met de wortels van planten. Hierdoor 
wordt het contactoppervlak tussen de 
boom en de bodem vergroot. Zo faciliteren 
de schimmels de opname van bodemfos-
faat, water en andere essentiële elementen 
uit de bodem. Ook zijn er reeds belang-
rijke aanwijzingen dat het toepassen van 
AMF kan leiden tot het onderdrukken van 
plantpathogene bodemschimmels en 
nematoden.
Voor succesvolle toepassing AMF moet 
nog worden gekeken naar:
•  bepaling van de aanwezige 
mycorrhizapopulatie in boomgaarden;
•  nagaan hoe AMF kunnen bijdragen aan 
het behoud en herstel van veerkrachtige 
en gezonde bodemecosystemen in de 
fruitteelt;
•  ontwikkeling van één of meerdere AMF 
prepara(a)t(en) of een mix van verschil-
lende soorten geïsoleerd uit boom- 
gaarden, die specifiek geschikt is/zijn 
voor toepassing in de fruitteelt.
Biofumigatie
Onder biofumigatie wordt verstaan: het in de grond werken van gewassen of gewas-
resten. Hierbij worden (vooral) gasvormige stoffen gevormd die een dodende werking 
hebben op bodemziekten en -plagen. Het zijn vooral kruisbloemigen (onder andere 
koolachtige gewassen; de Brassica’s zoals Sarepta mosterd (Brassica juncea) die voor 
biofumigatie worden gebruikt. Veel soorten kruisbloemigen bevatten vrij hoge gehal-
ten aan glucosinolaten. Deze zwavelhoudende verbindingen, die van nature in deze 
gewassen voorkomen, liggen opgeslagen in plantencellen en zijn in deze vorm niet 
toxisch. Wanneer de gewassen worden fijngehakseld, gaan de plantencellen kapot en 
komen de glucosinolaten vrij. Deze worden door een enzym (myrosinase) omgezet in 
isothiocyanaten. Deze gasvormige stoffen zijn giftig voor verschillende insecten, 
bodemschimmels en aaltjes. Naast koolachtige gewassen zijn er nog andere planten-
soorten die als biofumigatiegewas gebruikt kunnen worden. Een daarvan is 
soedangras, een gewas dat in de boomteelt wordt ingezet als ‘grondontsmetter’. Na 
onderwerken in de bouwvoor begint het gewas te verteren, waarbij giftige blauwzuur-
achtige verbindingen vrijkomen. Bedenk wel dat in de teelt van soedangras een flinke 
vermeerdering van Pratylenchus mogelijk is. Deze aaltjes worden pas gedood bij het 
inwerken. Het inwerken van soedangras moet onder goede omstandigheden plaats-
vinden, omdat anders de aaltjespopulatie in stand blijft.
Compost
Door compost (50 ton/ha) worden factoren zoals bodemstructuur, de organische stof 
voorraad en het leefmilieu voor het positieve bodemleven verbeterd. Ook is vanuit het 
onderzoek bekend dat compost signalen van de plant (zoals wortelexudaten) naar 
aaltjes kan verstoren, zodat de aaltjes de plant minder belagen.
Minder geschikte methoden
Verschillende methoden zijn mogelijk voor bodemontsmetting.
Tagetes patula (Afrikaantjes).
Het wortellesie-aaltje heeft desastreuze effecten op 
het wortelstelsel.
 Effecten op groeikracht
De ervaring binnen de fruitteelt met al deze 
nieuwe middelen is op dit ogenblik nog onvol- 
doende. Bovendien gaat het vaak om zeer 
dure behandelingen. Het nog te vroeg om 
conclusies uit de verschillende proeven te 
trekken.
Er wordt nog onderzocht wat de beste 
manier is om een appelaanplant op een 
zwaar bodemmoe perceel (nieuw) leven
in te blazen. Eerste proefresultaten laten 
zien dat de Mycorrhizapreparaten na drie 
jaar een beperkt effect hebben op de groei- 
kracht, maar minder dan door de verschil-
lende fabrikanten werd aangehaald. In 
deze proef valt op dat de bomen die nog 
een matige groeikracht hadden, na drie 
jaar de beste groeireactie geven. Bij de 
bomen die bij aanvang van de proef stil 
stonden, is de groei na drie jaar nog niet 
weer op gang gekomen. Hierdoor is er ook 
weinig verschil in productie, vruchtmaat 
en vruchtkwaliteit.
De bodemverbeteraars hebben tot nu toe 
meer invloed op de groeikracht. Dit kwam 
het sterkst tot uiting bij PRP Sol en DCM 
zeewierkalk. De bomen die bij de start 
in 2010 reeds het grootste boomvolume 
hadden, gingen er ook het sterkst op 
vooruit. Ook met Humifirst en Physiomax 
kwam er meer groei, vooral in 2012. 
Over de drie jaar dat deze proef gelopen 
heeft, hebben de bomen met PRP Sol 
de hoogste productie gegeven. De extra 
groeikracht heeft zich echter nooit ver-
taald in dikkere vruchten. De bomen met 
Physiomax daarentegen hebben na drie 
jaar zelfs een productie die 5 kg/boom 
lager ligt in vergelijking met de controle.
PRP Sol, DCM zeewierkalk en Physiomax 
zijn allemaal kalkpreparaten. Het is dan 
ook een opvallend resultaat dat geen enkel 
van deze middelen een positief effect had 
op de pH van de bodem. Integendeel, 
Physiomax zorgde voor een verlaging van 
de pH. Bovendien nam ook het kalium-
gehalte in de bodem en in de vruchten toe. 
Omdat het calciumgehalte in de vruchten 
niet steeg, veroorzaakte dit een hogere 
K/Ca-verhouding, wat het risico op stip 
doet stijgen.
Het doel van Bioconnect is het verder 
ontwikkelen en versterken van de
biologische landbouwsector door het 
initiëren en uitvoeren van onderzoeks- 
projecten. In Bioconnect werken  
ondernemers (van boer tot winkelvloer) 
samen met onderwijs- en onderzoeks-
instellingen en adviesorganisaties.
Dit leidt tot een vraaggestuurde aanpak 
die uniek is in Europa.
Het Ministerie van Economische Zaken is 
financier van de onderzoeksprojecten.
Wageningen UR (University & Research 
centre) en het Louis Bolk Instituut zijn
de uitvoerders van het onderzoek.
Contact
Nederland
Marcel Wenneker en Johnny Visser,
Praktijkonderzoek Plant & Omgeving,
onderdeel van Wageningen UR.
e-mail: marcel.wenneker@wur.nl
johnny.visser@wur.nl
www.wageningenUR.nl/ppo
België
Jef Vercammen en Ann Gomand
pcfruit vzw − Proeftuin pit- en steenfruit, 
Fruittuinweg 1, 3800 Sint-Truiden
e-mail: jef.vercammen@pcfruit.be 
ann.gomand@pcfruit.be
www.pcfruit.be
Eindredactie / Vormgeving / Productie
Wageningen UR, Communication Services
e-mail: info@biokennis.nl
telefoon: 0317 48 44 70
www.biokennis.nl
Bodembehandeling met Tagetes geeft goede groei.
Vlaanderen en Nederland werken in 2012 samen rond het verspreiden van onderzoeks- 
resultaten voor de biologische landbouw. Dankzij financiering van de Vlaamse en 
Nederlandse Overheid is het mogelijk biokennisberichten te publiceren waarin zowel 
Nederlandse als Vlaamse onderzoeksresultaten aan bod komen. Doel is de samen-
werking tussen Vlaamse en Nederlandse onderzoekers te bevorderen en de gezamen-
lijke kennis optimaal te benutten.


Oplossingen voor bodemmoeheid in de fruitteelt

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available