In Nederland wordt heel wat (voeder)mais geteeld, evenals in grote delen van de rest van Europa, vooral in landen die ook veel bijenvolken hebben. Hoewel deze plant een windbestuiver is, wordt het stuifmeel wel door honingbijen verzameld. Hoe goed of slecht is dat eigenlijk? Wat is hierover uit onderzoek bekend

Blacquière, T.

Dooremalen, C., van

Name not available

Bijen en maisstuifmeel

Wageningen Yield 

b
ije
nh
ou
d
en
 a
ug
us
tu
s 
20
13
   
 
 14
Is maisstuifmeel wel goed voedsel voor bijen en 
bijenlarven, los van de vraag naar mogelijke effecten 
van genetische modificatie of het gebruik van neoni-
cotinoïden bij dit gewas? Genetisch gemodificeerde 
mais wordt in Nederland niet verbouwd (niet toegela-
ten), en per 1 december 2013 wordt het gebruik van 
neonicotinoïden in zaadcoating van mais opge-
schort. Wat zegt de wetenschappelijke literatuur over 
maisstuifmeel als voedselbron voor honingbijen? 
Essentiële aminozuren
Stuifmeel is voor bijen de enige bron van eiwit, nood-
zakelijk voor de groei. Naast eiwit (en de eiwit-bouw-
stenen: de aminozuren, waarvan er een stuk of 20 
bestaan), bevat stuifmeel ook vetten, oliën, vitaminen 
en mineralen. Bij sommige plantensoorten zitten er 
ook koolhydraten in, zetmeel bijvoorbeeld. Het zijn 
de jonge bijen (tot 8 à 10 dagen oud) die stuifmeel 
eten, en ook wel de oudere larven. Voedsterbijen 
eten tot wel 6,5-12 mg stuifmeel per dag, om daaruit 
veel eiwitrijk voedersap voor de larven te maken. Een 
bijenvolk haalt 10 tot 55 kg stuifmeel per jaar binnen. 
Belangrijk voor de voedingswaarde voor de bijen is 
het eiwitgehalte en ook uit welke aminozuren dit eiwit 
is opgebouwd. Net als mensen moeten bijen sommi-
ge aminozuren via hun voedsel binnenkrijgen omdat 
ze die zelf niet kunnen aanmaken. Voor bijen zijn er 
10 van dergelijke essentiële aminozuren, die in een 
bepaalde verhouding in het dieet moeten voorkomen. 
Het aminozuur dat relatief het minst voorhanden is, 
beperkt het groei- en ontwikkelingsproces doordat 
dan ook de andere negen, wel beschikbare, amino-
zuren niet kunnen worden benut voor de vorming van 
eiwit. 
Klassiek onderzoek
Stuifmeel van paardenbloem of zonnebloem bijvoor-
beeld, bevat weinig tot geen tryptofaan en methio-
nine, twee essentiële aminozuren. Bijen kunnen dus 
niet opgroeien op alleen zonnebloem- of paarden-
bloemstuifmeel. De meeste stuifmeelsoorten leveren 
echter wel alle essentiële aminozuren. Veel informatie 
On
de
rzo
ek Bijen en maisstuifmeel
Tjeerd Blacquière en Coby van Dooremalen, Bijen@wur
In Nederland wordt heel wat (voeder)mais geteeld, evenals in grote delen van de rest van 
Europa, vooral in landen die ook veel bijenvolken hebben. Hoewel deze plant een windbestuiver 
is, wordt het stuifmeel wel door honingbijen verzameld. Hoe goed of slecht is dat eigenlijk?  
Wat is hierover uit onderzoek bekend? 
Bloeiende aar van maïs. Foto Henk van der Scheer
15
b
ije
nh
ou
d
en
 a
ug
us
tu
s 
20
13
over de eiwit- en aminozuurbehoefte is bij elkaar 
gebracht door dr. A. P. de Groot van de Universiteit 
van Utrecht; diens proefschrift uit 1953 is dé klas-
sieker en wordt nog steeds veel geciteerd. Daarnaast 
heeft dr. Anna Maurizio, ook in de 50-er jaren, veel 
stuifmeelsoorten onderzocht op hun voedingswaarde 
voor bijen. Zij deelde ze vervolgens in in drie catego-
rieën: slecht, gemiddeld en goed, op grond van de 
levensduur van de bijen en de ontwikkeling van de 
voedersapklieren,. 
En maisstuifmeel?
Maisstuifmeelkorrels zijn vergeleken met ander stuif-
meel erg groot (figuur 2). Maisstuifmeel bevat redelijk 
veel koolhydraten, in de vorm van zetmeel. 
Maurizio deelde mais in bij ‘gemiddeld tot goed’; zij 
vond een redelijk goed effect op de ontwikkeling en 
levensduur van bijen. Toch staat stuifmeel van mais 
vaak bekend als laag in eiwitgehalte. Het blijkt dat 
dit tussen cultivars erg kan variëren: tussen 15% 
(Somerville, 2005, Stace 1996) en 26% (Höcherl et 
al., 2012), dus ook wat dat betreft van gemiddeld tot 
goed. 
Höcherl en coauteurs deden onderzoek naar groei 
en levensduur van bijen op een dieet van alleen 
maisstuifmeel, vergeleken met een dieet van ge-
mengd stuifmeel. Het bleek dat voedsterbijen die 
alleen maisstuifmeel kregen, hun larven toch goed 
tot volwassen bij konden opkweken. Maar per 
opgekweekte bij hadden ze wel twee keer zoveel 
maisstuifmeel nodig als van een mengsel van ver-
schillende soorten stuifmeel. Dit zou kunnen komen 
door het iets lagere relatieve gehalte aan histidine 
(ook een essentieel aminozuur). Maisstuifmeel bevat 
overigens wel alle essentiële aminozuren, en ook 
nog in redelijke onderlinge verhouding. Maar de 
levensverwachting van de maisbijen bleek zes dagen 
korter, dus ondanks het goede eiwitgehalte ontbrak 
er wel iets aan het alleen-maisstuifmeeldieet. 
Halen bijen maisstuifmeel?
Vaak wordt gedacht dat stuifmeel van windbestuivers, 
zoals mais, minder geschikt als voedsel en minder 
aantrekkelijk voor bijen is, maar dat hoeft helemaal 
niet. Eikenstuifmeel is voor bijen een rijke voedsel-
bron, en ook maisstuifmeel wordt veel verzameld. 
Uit een overzicht van 114 studies bleek mais zelfs in 
meer dan de helft van die studies tot de vijf meest 
gehaalde soorten te behoren. Deze plant scoorde 
daarmee het hoogst. Kortom maisstuifmeel behoort 
in Europa tot het door honingbijen meest verzamelde 
stuifmeel (Keller et al., 2005, samengevat in Bijen-
nieuws 8 door J. van der Steen, 2008). 
In sommige gevallen (Frankrijk) was wel 40-60% van 
het binnenkomende stuifmeel afkomstig van mais. 
Ook uit de VS en uit Griekenland zijn hoge percenta-
ges bekend. 
Gunstig of ongunstig?
In de Nederlandse enquête over wintersterfte van 
het NCB/COLOSS van 2012 konden imkers aange-
ven of er veel mais in hun omgeving groeide, dus 
of ze vermoedden dat mais een aandeel had in de 
voeding van hun bijen (Van der Zee en Pisa, 2013). 
Getalsmatig bleek er enig verband tussen mais in de 
buurt en wintersterfte. Dat zou kunnen betekenen dat 
maisstuifmeel ongunstig werkt, maar het kan net zo 
goed betekenen dat imkers die sterfte hadden, den-
ken dat het met mais te maken heeft gehad. Terecht 
wijst Romee van der Zee op deze mogelijkheid. 
Voorlopige conclusie
Mais heeft bij veel imkers een negatieve gevoelsla-
ding. In hoeverre is dit hard te maken? Höcherl en 
coauteurs (2012) deden een uitspraak die ons deed 
denken aan een verkiezingsleus van Helmut Kohl, 
“Besser Kohl als gar kein Gemüse” met: “Besser Mais 
Pollen als gar kein Pollen”. Waarschijnlijk is een mais-
monocultuur niet echt een feestdis voor honingbijen, 
zoals een rijke bloemenweide of een koolzaadveld, 
maar het is beter dan een lege maag. Mooie bloe-
menstroken zouden bij een maismaaltijd een welkom 
toetje zijn. Tot nu toe is niet goed vast te stellen wat 
het voor- of nadeel van maisstuifmeel voor honing-
bijen is. Duidelijk is wel dat bijen mais niet mijden, en 
dat het daardoor een factor van belang is geworden.
Bronnen: Zie www.bijenhouders.nl>actueel en media > 
tijdschrift bijenhouden>aanvullingen augustus.
Dit artikel is een samenvatting van een door de 
auteurs geschreven en aan een wetenschappelijk 
tijdschrift aangeboden uitgebreider artikel.
Figuur 2. Stuifmeelkorrel van mais. Maisstuifmeelkorrels behoren tot de groot-
ste onder de grassen (70-90 µm) en zijn eivormig. De kiemopening is klein en 
de rand een beetje verhoogd (hier niet in beeld). Het oppervlak is bedekt met 
kleine uitsteekseltjes, en de korrel heeft een bleekgele kleur. Foto J. Kerkvliet


Bijen en maisstuifmeel

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield