Adriaan Antonis werkt dertien jaar bij het Centraal Veterinair Instituut onderdeel van Wageningen UR in Lelystad. Daar wordt onderzoek gedaan naar de bedrijfsgebonden dierziekten, onder andere naar luchtweginfecties op kalverbedrijven. Adriaan werkt mee aan de ontwikkeling van nieuwe diagnostische tests. "Je moet weten wat er op een bedrijf aan de hand is, dan kun je gerichter behandelen"

Antonis, A.F.G.

Klein Haneveld, J.

NARCIS 

Betere diagnostiek voor luchtweginfecties bij kalveren

Wageningen Yield 

38 Tijdschrift voor Diergeneeskunde | nr 11 | november 2013
D
e overheid heeft het 
bestrijden van de bedrijfs-
gebonden ziekten lang 
aan de sector zelf overge-
laten. “De bedrijfsgebon-
den ziekten zijn niet aangifteplich-
tig”, legt Adriaan Antonis uit. “Er zijn 
wel bestrijdingsprogramma’s waar 
veehouders op vrijwillige basis aan 
kunnen deelnemen. Individuele 
bedrijven kunnen vrij worden van de 
ziekteverwekkers, maar in de rest van 
Nederland komen ze gewoon voor.” 
Tegenwoordig is er echter van 
Betere diagnostiek  
voor luchtweginfecties 
bij kalveren
in
te
rv
ie
w
Adriaan Antonis werkt dertien jaar bij het Centraal 
Veterinair Instituut onderdeel van Wageningen UR 
in Lelystad. Daar wordt onderzoek gedaan naar de 
bedrijfsgebonden dierziekten, onder andere naar 
luchtweginfecties op kalverbedrijven. Adriaan werkte 
mee aan de ontwikkeling van nieuwe diagnostische 
tests. “Je moet weten wat er op een bedrijf aan de 
hand is, dan kun je gerichter behandelen.”
TEKST JOHAN KLEIN HANEVELD | FOTO KJELL POSTEMA
Tijdschrift voor Diergeneeskunde | nr 11 | november 2013 39
overheidswege veel aandacht voor het 
verminderen van het antibioticumge-
bruik bij landbouwhuisdieren. En het 
grootste deel van de antibiotica wordt 
toegepast voor de behandeling van de 
bedrijfsgebonden ziekten. “Rond 2008 
vroeg het toenmalige ministerie van 
EL&I ons voor de ondersteuning van 
het beleid te onderzoeken om welke 
ziekten het precies gaat”, verklaart 
Adriaan. “De studie van Bergvoet en 
zijn collega’s wees uit dat in de kal-
verhouderij de luchtweginfecties het 
meest voor 
Luchtweginfecties
De kalverhouderij is een complexe 
sector, licht Adriaan toe. “Kalveren 
komen van melkveebedrijven vanaf 
een leeftijd van twee weken. Ze 
komen vaak eerst bij elkaar op een 
verzamelplaats en gaan van daar naar 
het bedrijf waar ze worden opgefokt 
en afgemest.” Ongeveer de helft van 
de kalveren komt van Nederlandse 
melkveebedrijven, de rest komt uit 
het buitenland, vooral Duitsland en 
Oost-Europa. “De zevenhonderd tot 
duizend kalveren op een gemiddelde 
kalverhouderij kunnen van evenveel 
verschillende bedrijven afkomstig 
zijn”, rekent Adriaan uit. “De poten-
tiële ziekteverwekkers afkomstig van 
al deze bedrijven worden zo allemaal 
bij elkaar gebracht.” In de kalverhou-
derij is het praktisch onmogelijk dier-
ziekten buiten de deur te houden. “Je 
sleept altijd van alles binnen. Het 
betreft ook nog eens jonge dieren, die 
nog een goed functionerend afweer-
systeem moeten opbouwen.” Dit alles 
wil volgens Adriaan zeggen dat de kal-
veren vroeg of laat gewoon ziek zullen 
worden, eigenlijk net zoals mensen 
allemaal wel eens verkouden worden. 
“Net als bij mensen zijn deze proble-
men er bij kalveren met name in het 
najaar, vanaf oktober of november.” 
De luchtwegproblematiek bij kalve-
ren begint met een virusinfectie van 
de voorste luchtwegen. “Daarbij raakt 
de slijmvlieslaag in de luchtwegen 
beschadigd en gaat de weerstand van 
het kalf omlaag.” Uit het onderzoek 
van het team van Adriaan blijkt dat 
in Nederland de volgende virussen 
betrokken zijn bij luchtweginfecties: 
boviene virale diarree virus (BVDV), 
boviene herpesvirus type 1 (BHV1), 
boviene respiratoir syncytieel virus 
(BRSV) en para-influenza virus type 3 
(PI3V). “We hebben geen aanwijzing 
gevonden dat andere virussen een 
belangrijke rol spelen, maar boviene 
coronavirus lijkt in andere landen wel 
eens een probleem te zijn. We moeten 
nog nagaan of het ook bij ons voor-
komt. We hebben er al wel een PCR-
test voor ontwikkeld.” 
Virussen bereiden de weg voor een 
secundaire bacteriële infectie. “Bacte-
riën waar kalveren normaal niet ziek 
diergezondheidsproblemen zorgen, 
gevolgd door maagdarmproblemen. 
De luchtwegproblemen zijn een 
belangrijke reden van antibioticumge-
bruik.” Op basis hiervan werd in 
opdracht van het ministerie een vol-
gend project opgezet, waarin werd 
nagegaan welke ziekteverwekkers 
voor de problemen verantwoordelijk 
zijn, welke diagnostische hulpmidde-
len voorhanden zijn om potentiele 
verwekkers aan te kunnen tonen en 
waarin de voor- en nadelen van deze 
hulpmiddelen werden geëvalueerd. 
Tijdschrift voor Diergeneeskunde | nr 11 | november 2013 41
van worden, kunnen ze wel infecteren 
als er schade is in de luchtwegen ten 
gevolge van een virusinfectie.” Het 
gaat om de volgende bacteriesoorten: 
Pasteurella multocida, Mannheimia hae-
molytica, Haemophilus somnus en Truepe-
rella pyogenes, “We hebben vooralsnog 
geen andere bacteriën geïsoleerd”, 
stelt Adriaan. Ten slotte kunnen ook 
Mycoplasmasoorten als M. bovis, M. 
bovirrhinis en M. dispar een rol spelen. 
De kalveren reageren op een infectie 
door te hoesten. “Hierbij worden de 
ziekteverwekkers geforceerd naar bui-
ten gewerkt. Tijdens het al dan niet 
geforceerd uitademen kunnen kalve-
ren in de omgeving geïnfecteerd wor-
den”, aldus Adriaan. “Maar de 
besmette kalveren zelf ademen de bac-
teriën ook in, zodat bacteriën de ach-
terste luchtwegen kunnen bereiken.” 
Infecties van de achterste luchtwegen 
zijn ernstiger van karakter. “De dieren 
hebben een sterk versnelde ademha-
ling, tot wel honderd ademhalingen 
per minuut. Deze kalveren zijn alleen 
nog maar bezig met het verkrijgen van 
zuurstof. Ze stoppen met eten, lopen 
groeivertraging op, en zijn daarnaast 
vatbaar voor andere ziekten.”  
Het management op een bedrijf heeft 
invloed op de ernst van de ziekte, 
maar volgens Adriaan staat het eigen-
lijk vast dat vroeg of laat antibiotica 
moeten worden ingezet. “Wat je kunt 
doen om dat te voorkomen, is probe-
ren de infectiedruk te verminderen, 
en tegelijkertijd de weerstand van het 
kalf te verbeteren. Als je uiteindelijk 
toch antibiotica wilt toepassen, moet 
je het op een verantwoorde manier 
gebruiken. Diagnostiek speelt in dat 
proces een cruciale rol.”
Diagnose
“Twee jaar geleden gaf ik een work-
shop over diagnostiek voor rundvee-
dierenartsen”, vertelt Adriaan. Hij 
vroeg de deelnemers of ze wel eens 
diagnostisch onderzoek lieten doen. 
De uitkomsten waren ontmoedigend. 
“Een derde van de dierenartsen deed 
nooit iets aan diagnostiek. Als reden 
gaven ze aan dat de diagnose hun 
handelen toch niet zou beïnvloeden. 
Zij zagen geen enkele toegevoegde 
waarde. Andere dierenartsen zouden 
Een techniek die dit mogelijk maakt, 
is de Polymerase Chain Reaction 
(PCR). Het zou echter bewerkelijk zijn 
voor alle belangrijke pathogenen een 
aparte PCR uit te voeren. “We hebben 
daarom drie multiplex PCR’s ontwik-
keld”, verklaart Adriaan. Een waarin 
in één keer op de vier meest voorko-
mende virussen kan worden getest, 
één voor de vier gevonden bacteriën, 
en één voor de drie belangrijke myco-
plasmata. Het komende jaar worden 
de tests geoptimaliseerd en gevali-
deerd. “In 2014 zullen ze dan wellicht 
al bij diagnostische laboratoria kun-
nen worden ingezet”, aldus Adriaan. 
Er wordt daarnaast gewerkt aan de 
ontwikkeling van een snel hulpmid-
del voor het aantonen van antibiotica-
resistentie. “Liefst op hetzelfde mon-
ster.” En dan zou de volgende stap 
kunnen zijn een test te maken die een 
dierenarts zelf op het bedrijf ‘naast de 
koe’ zou kunnen gebruiken. 
Verloop
Met behulp van deze diagnostische 
instrumenten wil het CVI samen met 
de sector en dierenartsen meer kennis 
verzamelen over het verloop van 
luchtweginfecties op kalverbedrijven. 
Adriaan: “In 2013 gaan we op kalver-
bedrijven van start met het in de tijd 
volgen van de luchtwegproblematiek. 
Elke keer als er een uitbraak is nemen 
we van zieke en gezonde kalveren 
monsters. Met de data die we verkrij-
gen uit dit experiment, hopen we 
meer te leren over de dynamiek van 
luchtweginfecties in het veld en de 
mogelijke rol van verschillende 
pathogenen in dit proces. Deze kennis 
moet ons helpen bij de ontwikkeling 
van interventiestrategieën, waarbij de 
toegevoegde waarde van de diagnos-
tiek essentieel is.”  
in principe wel diagnostiek willen 
laten doen, maar gaven aan het nu 
niet weg te kunnen zetten bij één 
laboratorium. Viraal onderzoek is las-
tig, mycoplasmaonderzoek kon op dat 
moment eigenlijk alleen in Engeland 
of Duitsland. Daardoor zou het te 
lang duren voor er een uitslag bekend 
was, en ondertussen zouden ze zon-
der diagnose een behandeling moeten 
inzetten.” 
Maar Adriaan meent dat diagnostiek 
in de nabije toekomst onmisbaar gaat 
worden. “Het is niet te voorspellen 
welke virussen kalveren met zich 
meedragen. Zeker wanneer er vaker 
gevaccineerd gaat worden, zal dat het 
voorkomen van bepaalde ziektever-
wekkers beïnvloeden.” Voor bacteriën 
gold tot enkele jaren geleden dat anti-
biotica zonder beperking gebruikt 
konden worden. “Nu hoor ik van die-
renartsen dat de luchtwegaandoenin-
gen niet meer gevoelig zijn voor de 
eerste keuze middelen. Ze willen dus 
tweede keuze middelen kunnen inzet-
ten. Maar daarvoor moet je de ziekte-
verwekker en de specifieke antibacte-
riële gevoeligheid kunnen aantonen.”
Het CVI is met de sector, de Gezond-
heidsdienst voor Dieren, MSD Animal 
Health en de dierenartsen om de tafel 
gaan zitten om te bespreken hoe  
diagnostiek beter kan worden inge-
zet. Nieuwe diagnostische gereed-
schappen moeten de snelheid vergro-
ten waarmee inzicht wordt verkregen 
in de aanwezigheid van mogelijke 
pathogenen. Adriaan: “Als we de situ-
atie willen veranderen, moet een 
diagnostisch lab in één keer voor alle 
verwekkers kunnen testen, zodat 
monsters niet meer naar meerdere 
labs hoeven worden gestuurd, en 
moet de uitslag snel zo snel mogelijk 
bekend zijn.”
diagnostiek is onmis-
baar voor de effectieve 
behandeling van 
luchtweginfecties


Betere diagnostiek voor luchtweginfecties bij kalveren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield