Jaar in jaar uit berichten kranten over overbevissing. The Washington Post voorspelde dat de oceanen al in 2050 leeggevist zullen zijn. Aan de andere kant staan de haring en de schol er goed voor. Zes vragen aan visserijdeskundigen van binnen en buiten Wageningen UR

Hoog, A., van 't

Steins, N.A.

Turenhout, M.N.J.

Wageningen Yield 

Hoe lang 
kunnen we 
nog vissen?
Jaar in jaar uit berichten kranten over overbevissing. The Washington 
Post voorspelde dat de oceanen al in 2050 leeggevist zullen zijn. Aan 
de andere kant staan de haring en de schol er goed voor. Zes vragen 
aan visserijdeskundigen van binnen en buiten Wageningen UR.
TEKST ARNO VAN ’T HOOG  ILLUSTRATIES IEN VAN LAANEN
26 WAGENINGENWORLD
Hoe erg is het gesteld met de overbevissing? 
De vuistdikke rapportage The State of World 
Fisheries and Aquaculture 2014 van de wereld-
voedselorganisatie FAO staat net als voor-
gaande jaren vol met waarschuwingen.  
De visvangst is sinds 1990 weliswaar wereld-
wijd stabiel met gemiddeld 90 miljoen ton, 
maar de FAO signaleert dat die productie 
niet duurzaam is. Het aantal overbeviste  
visbestanden groeit namelijk. Zo stortte de 
ooit zeer rijke kabeljauwbestand voor de 
Oostkust van de Canada begin jaren  
negentig in, na jaren van overbevissing. 
Tegelijkertijd daalt het aantal niet- 
geëxploiteerde visbestanden. De stabiliteit 
die we denken te zien in de aanvoer van vis, 
schrijft de FAO, is het resultaat van visvloten 
die nieuwe visgronden opzoeken zodra  
bestaande visgronden uitgeput raken. Er 
wordt steeds verder uit de kust gevist en in 
steeds dieper water. 
‘Dat groeiende bereik van internationale vis-
vloten is een duidelijke tendens’, zegt Reinier 
Hille Ris Lambers, senior marine advisor bij 
het Wereld Natuur Fonds. ‘Als dat doorzet, 
gaan we echt tegen grenzen aanlopen.’  
‘Zo’n 75 procent van de wereldwijde vis-
bestanden wordt niet goed beheerd, consta-
teert Nathalie Steins, hoofd van de afdeling 
Visserij van IMARES Wageningen UR. 
‘Vijfentwintig procent van de bestanden is 
overbevist en kan zich niet meer goed repro-
duceren; vijftig procent van de bestanden 
wordt volledig benut, of zit op de grens.  
De resterende vijfentwintig procent wordt 
nog niet volledig bevist.’ > 
VISSERIJ
WAGENINGENWORLD 27
Is er alleen slecht nieuws te melden?
Het hangt ervan af waar je naar kijkt en  
waar je de nadruk op wilt leggen: algemene 
trends of juist positieve uitzonderingen. 
Daarover verschillen onderzoekers, vissers 
en natuurorganisaties vaak van mening.  
In de Middellandse Zee bijvoorbeeld is het 
beeld somber: 96 procent van de bodem-
soorten, zoals tong, is overbevist. Van de 
openwatersoorten als ansjovis en sardine is 
71 procent overbevist. 
Elders ontwikkelt de situatie zich gunstiger. 
Veel visbestanden in Noord-Atlantisch regio 
– inclusief Noord- en Oostzee – laten een 
opleving zien. In 2009 waren 30 van de 35 
onderzochte visbestanden overbevist; dat is 
gedaald tot 19. Met de haring gaat het bij-
voorbeeld prima. En de hoeveelheid schol  
in de Noordzee wordt voor 2014 geschat op 
ruim 670 duizend ton, een record sinds 1957, 
toen voor het eerst een schatting werd  
gedaan. Voor schol in de Noordzee geldt  
230 duizend ton al als een gezond bestand.  
Die positieve ontwikkeling is mede het  
gevolg van de Europese visplannen, die 
sinds 2008 worden opgesteld. Ook vissers 
en natuurorganisaties zijn daarbij betrokken. 
Steins: ‘Zo’n plan legt voor meerdere jaren 
vast hoe groot de visserijdruk mag zijn om 
een bestand zo hoog te houden dat je van 
een verantwoorde visvangst kunt spreken. 
Ook staat erin met hoeveel procent een 
vangstquotum jaar op jaar mag schommelen. 
Die aanpak heeft bijvoorbeeld bij schol, tong 
en haring de jaarlijkse politieke koehandel 
over visquota de wereld uit geholpen. Dat 
zorgt voor veel meer stabiliteit.’
Wat maakt een visserij duurzaam?
Visserij is volgens Steins te vergelijken met 
bankieren. Wie veel kapitaal (een gezond 
visbestand) beheert, krijgt meer rente in de 
vorm van jaarlijkse vangsten. Als je naast de 
rente ook kapitaal gaat opnemen (door de 
visserijdruk te verhogen), dan heb je op  
korte termijn meer opbrengst. Maar doe je 
dat jaren achtereen, dan houd je uiteindelijk 
steeds minder over. Kortom, wie niet te veel 
opvist, kan duurzaam blijven vissen.  
Toch gaat deze metafoor niet helemaal op. 
Goed bestandsbeheer is maar een deel van 
de oplossing, zegt Hille Ris Lambers. 
‘Visserij is geen akkerbouw, waarbij je een 
enkele soort oogst. Je moet voor de hele zee 
zorgen. Niemand beheert de kokerworm, 
maar dat organisme is wel van invloed op 
het ecosysteem.’ 
Ook Christien Absil, programmaleider vis-
serij bij Stichting De Noordzee waarschuwt 
voor een te eenzijdige blik op de commer-
cieel belangrijke vissoorten. ‘Het gaat nu 
goed met tong en schol, maar die visserij 
leidt nog steeds tot schade aan de zeebodem 
en veel bijvangsten, bijvoorbeeld van schar. 
Ook haaien en roggen belanden in de  
netten, en we weten eigenlijk niet wat het  
effect daarvan is. Die vissoorten worden  
veel minder intensief onderzocht.’
Bieden keurmerken een oplossing? 
Zo’n 7 procent van de wereldwijd verhan-
delde vis heeft een keurmerk van de Marine 
Stewardship Council. In alle Nederlandse 
supermarkten zijn tegenwoordig meerdere 
visproducten met zo’n label te koop. Een  
visserij krijgt een MSC-keurmerk als die z’n 
visbestand duurzaam beheert, de impact  
op het ecosysteem beperkt en de vangst  
ver mindert als dat nodig is. De verkoop van 
gecertificeerde vis heeft de laatste jaren een 
vlucht genomen door invoering van De Goede 
Visgids en de VISwijzer. Die uitgaves geven 
informatie over de herkomst, vangst en 
duurzaamheid van tientallen verschillende 
vissoorten.  
De VISwijzer heeft volgens Absil consu-
menten bewust gemaakt van duurzaamheid. 
Supermarkten gingen meer duurzaam ge-
vangen, gecertificeerde vis inkopen. ‘Dat  
leverde weer druk op voedselproducenten, 
om duurzame vis te verwerken. Voor vissers 
was die verandering bij consumenten en  
supermarkten het signaal dat investeren in 
het krijgen van een keurmerk zich zou terug-
betalen.’ Toch leveren vis wijzers en keur-
merken geen universeel medicijn, denkt zij. 
Ze werken goed binnen Europa, maar daar-
buiten waarschijnlijk niet. De meeste vis op 
de Europese markt is afkomstig uit tropische 
en internationale wateren, waar toezicht en 
controles vrijwel ontbreken.  
Sinds kort is er ook een VISwijzer in de maak 
voor financiële instellingen. Banken kunnen 
daarmee milieugevolgen beoordelen van een 
investering in de visserijsector. Een laag  
financieel risico gaat soms gepaard met een 
hoog ecologisch risico. Investeringen in 
vriestrawlers van 120 meter kunnen prima 
renderen. Zulke schepen hebben een grote 
bedrijfszekerheid; ze vangen honderden 
tonnen vis en zijn groot genoeg om als een 
visgrond uitgeput raakt naar de andere kant 
van de wereld te varen. Dat is een van de  
risicofactoren voor overbevissing, waarvoor 
de FAO waarschuwt. 
De meeste vis in Europa komt 
uit wateren waar controles 
vrijwel ontbreken
28 WAGENINGENWORLD
VISSERIJ
100
90
80
70
60
30
20
50
10
74 78 82 86 90 94 98 02 06 11
40
0
Pe
rc
en
ta
ge
 v
an
 o
nd
er
zo
ch
te
 b
es
ta
nd
en Overbevist
Volledig bevist
Onvolledig bevist
Op biologisch on-duurzame niveaus Op biologisch duurzame niveaus
ONTWIKKELING VAN DE VISBESTANDEN WERELDWIJD, 1974-2011
BR
O
N
: F
AO
, I
LL
US
TR
AT
IE
 ©
 IE
N
 V
AN
 L
AA
N
EN
Moeten vissers anders gaan vissen?
Vissers willen bij voorkeur die vissoorten 
vangen waar ze naar op zoek zijn in een  
formaat dat in de haven het meest oplevert. 
Bijvangst is een verspilling van tijd en brand-
stof. Haringvissers in de Noordzee slagen 
goed in zo’n gerichte visserij omdat een 
school haring mooi uniform is en weinig  
andere vissoorten bevat. De bodemvisserij 
daarentegen met kleine mazen op tong en 
schol vangt veel ondermaatse vis, krabben 
en zeesterren. Innovatie van het vistuig kan 
dat veranderen. De pulskor, die vis met  
een stroomstootje van de bodem laat op-
schrikken, levert minder bijvangst op en 
kost bovendien minder brandstof om door 
het water te trekken.  
‘Dat is gunstig’, zegt Mike Turenhout,  
visserijonderzoeker bij LEI Wageningen UR. 
‘De Nederlandse zeevissers hebben het  
economisch heel zwaar. De kosten van de 
visserij blijven stijgen door oplopende 
brandstofprijzen. In 2003 kostte een liter 
gasolie 20 cent, nu schommelt de prijs  
boven de 60 cent. Tegelijkertijd ligt de  
gemiddelde prijs op de visveiling laag,  
vooral voor schol. De vissers hebben last  
van concurrentie van andere, gekweekte  
vissoorten, zoals zalm en pangasius.’ 
Een nieuwe tegenvaller is op komst. Tussen 
2015 en 2019 wordt de Europese aanland-
plicht ingevoerd. Ongewenste bijvangst van 
ondermaatse of commercieel oninteressante 
vis – de zogeheten discards – mag dan niet 
meer overboord, maar moet naar de haven 
worden gebracht. Die regel is ingevoerd  
om verspilling tegen te gaan en de vissers  
te stimuleren tot vismethoden met minder 
bijvangst. Omdat die alleen tot diervoeder 
mag worden verwerkt, ontvangt de visser 
maar 15 tot 30 cent per kilo, minder dan  
de aanlandkosten. Dat betekent een extra 
kostenpost voor de Nederlandse visserij  
van 6 à 28 miljoen euro, becijferde het LEI. 
De nieuwe maatregel levert veel discussie 
op, ook onder visserijonderzoekers. Die  
vinden dat de ecologische effecten van de 
aanlandplicht onvoldoende zijn onderzocht. 
Steins: ‘Voor allerlei initiatieven op zee,  
zoals windmolens en olieboringen, is een 
milieueffectrapportage vereist, maar dit 
wordt gewoon ingevoerd. Stel dat 30 pro-
cent van de discards die aan land komt, in 
zee had kunnen overleven. Wat betekent dat 
voor het ecosysteem? We weten bijvoorbeeld 
dat bepaalde zeevogelpopulaties af zullen 
nemen als er geen vis meer overboord gaat, 
maar hoe zit dat voor andere soorten en hoe 
ontwikkelt zich dat op de langere termijn?
Kunnen zeereservaten natuur én visserij helpen?
Het scheiden van visserij en natuur door  
het aanwijzen van gesloten gebieden voor  
de visserij, is al jaren een heikel punt. 
Belangrijke visgronden overlappen vaak  
met delen van de Noordzee die interessant 
zijn vanwege natuurwaarden. ‘Als de schol 
nu zo makkelijk is te vangen, waarom  
zouden scholvissers dan nog overal moeten 
kunnen blijven vissen, ook op die paar plaat-
sen waar zeldzame zee-anemonen groeien?’, 
vraagt Absil zich af. 
‘De discussie over gebiedssluiting verloopt 
moeizaam. Vissers willen hun vrijheid niet 
opgeven, zelfs een paar procent sluiting is  
al een brug te ver.’
Volgens Hille Ris Lambers van het Wereld 
Natuur Fonds kunnen gesloten gebieden 
helpen de visstand te verbeteren én de bio-
diversiteit te beschermen. Vissen groeien  
in dat soort reservaten ongemoeid op en 
planten zich voort, waardoor er ook in de 
omringende wateren meer vis komt.  
Steins van IMARES betwijfelt daarentegen  
of gebiedssluiting in de Noordzee meer vis 
zal opleveren. Veel Noordzeesoorten zijn 
niet zo plaatsgebonden, blijkt uit onder-
zoek. ‘Wat we wel zeker weten wat werkt  
in de Noordzee: de visserijdruk verlagen en 
laag hoúden. De grote uitdaging is hoe je de 
zee kunt beheren op een manier die winst 
oplevert voor natuur en visserij.’ W
www.wageningenur.nl/duurzamevisserij
WAGENINGENWORLD 29


Hoe lang kunnen we nog vissen?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available