Europa wil af van het preventief couperen van staarten bij varkens, maar hoe voorkom je welzijnsproblemen door staartbijten? En hoe zit het met het afleidingsmateriaal? Welke materialen leveren een positieve bijdrage aan het dierenwelzijn? De Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA bracht onlangs advies uit over beide kwesties aan de Europese Commissie

Bracke, M.B.M.

Rotgers, G.

Spoolder, H.A.M.

Wageningen Yield 

O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  augustus  201434
O N D E R ZO E K  &  B E L E I D
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  augustus  2014 35
Tabel 2
Tabel 1
Hans Spoolder en Marc Bracke
Wageningen UR Livestock Research
Geesje Rotgers
V-focus
Het rapport ‘Scientific Opinion concerning a Multi­
factorial approach on the use of animal and non­
animal­based measures to assess the welfare of 
pigs’ is te down loaden van de website: 
www.efsa.europa.nl.
EFSA-advies voor beter 
welzijn varkens
Europa wil af van het preventief couperen van staarten bij varkens, maar hoe voorkom je welzijnsproblemen 
door staartbijten? En hoe zit het met het afleidingsmateriaal? Welke materialen leveren een positieve bijdrage 
aan het dierwelzijn? De Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA bracht onlangs advies uit over beide 
kwesties aan de Europese Commissie. 
Toolbox voor de beoordeling van het risico op staartbijten. 
Risicofactor Indicatoren voor staartbijten, af te 
lezen aan het management
Indicatoren voor staartbijten, af te 
lezen aan het varken
Staartbijten in de 
groep
• Toename staartletsels
•  Staart wordt naar beneden gehou-
den
• Verhoogd staartbijtgedrag
• Grotere rusteloosheid
Afleidingsmateriaal •  Afwezigheid van geschikt aflei-
dingsmateriaal (zie Tabel 1 voor 
kenmerken goed materiaal) 
•  Aanwezigheid van staarten met 
bijtwonden 
• Aanwezigheid van huidletsels
•  Weinig interesse in het afleidings-
materiaal  (ontbreken van bijt-
sporen, stof op het materiaal)
• Materialen niet/weinig ververst.
Diergezondheid • Slechte biosecurity 
• Teveel pathogenen op het bedrijf
•  Vaccinatieprogramma dat tekort-
schiet 
Toename van: 
• Slecht vreten
• Hijgen, rillen, in elkaar gedoken
• Liggedrag
• Hoesten, niezen; rode ogen
• Slechte lichamelijke conditie
• Diarree
•  Variatie in uniformiteit binnen de 
groep
Genetica van het 
dier
•  Hoge fokkerijwaarde voor mager 
vlees, hoge groei en lage vetaanzet 
• dieren met weinig  spek
(Rangorde-)gevech-
ten / toegang tot 
resources (ruimte, 
vreetplaatsen?)
• Veel dieren per m2 
• Veel dieren per voerplaats
•  Onvoldoende aandacht voor 
samenstellen van groepen
Toename van:
• Huidletsels
• Agressie
• Rusteloosheid
• Slechte lichamelijke conditie
Omgeving •  Extreme of variabele temperatuur 
lucht; 
• Hoge luchtsnelheid;
• Intens lichtniveau;
•  Hoge mate van schadelijke gassen 
(bijv. CO2, NH3)
Verhoging van de volgende indica-
toren: 
• Hijgen, rillen, in elkaar gedoken
•  Slechte lichamelijke conditie, een 
slechte conditie van de vacht
• Rusteloosheid; 
• Rode ogen;
•  Gewijzigd liggen gedrag tonen 
thermisch ongemak;
Voeding Dieetsamenstelling: 
• Gebrek aan zout
• Gebrek aan aminozuren
• Gebrek aan energie
Toename van: 
•  Slechte lichamelijke conditie, 
diarree
• Slechte conditie van de haren
• Rusteloosheid
• Voedselzoekgedrag
• Maagzweren
•  Variatie in de uniformiteit binnen 
de groep
Kenmerken waaraan 
afleidings materialen voor 
varkens moeten voldoen
1. Veilig (vrij van schade-
 lijke stoffen)
2. Vervormbaar en beweegbaar. Gemakke- 
 lijk te manipuleren door het varken
3. Multifunctioneel. Het varken kan er
 meerdere kanten mee op (op kauwen, 
 vervormen, bewegen door de ruimte,
 structuur veranderen)
4. Voergerelateerde eigenschappen (geurig, 
 smakelijke aroma, voedzaam)
Presentatie van het materiaal
5. Regelmatig verversen zodat het varken
 belangstelling houdt 
6. Toegankelijk voor orale manipulatie
7.	 Hygiënisch	(niet	bevuild	met	uitwerp-
	 selen)
S taartbijten is een groot wel-zijnsprobleem. Het couperen van staartjes is dat ook. Europa wil dan ook af van het preven-
tief couperen van de staarten 
van varkens, zonder dat dit leidt tot bijterij. 
Daarom heeft de Europese Commissie het 
Animal Health and Welfare Panel (AHAW) 
van EFSA gevraagd te onderzoeken wat de 
risicofactoren zijn voor staartbijten en daar-
naast welk afleidingsmateriaal voor alle cate-
gorieën van varkens bijdraagt aan het dieren-
welzijn. Wetenschapper Hans Spoolder van 
Wageningen UR maakt deel uit van de AHAW-
werkgroep. In mei bracht de AHAW haar 
advies uit. Dit advies behandelt de problema-
tiek rondom het couperen van staarten en de 
geschiktheid van afleidingsmaterialen afzon-
derlijk. Voor wat betreft de afleidingsmateria-
len werd bijvoorbeeld ook gekeken naar nest-
bouwgedrag van zeugen. 
Ervaringen mét staarten
In veel grote varkenslanden als Nederland, 
Denemarken, Spanje en Duitsland worden de 
staartjes routinematig gecoupeerd. Toch is er 
ook een aantal landen waar dat niet gebeurt. 
De onderzoeksgroep bestudeerde een aantal 
internationale datasets en literatuur om de 
risicofactoren voor staartbijten te kunnen 
kwalificeren en kwantificeren. Uit de studie 
bleek, wat we eigenlijk al wisten, dat staartbij-
ten een multifactorieel probleem is. Toch 
heeft het onderzoek ook voor Nederland 
nieuws opgeleverd, zegt Spoolder. “In Neder-
land hebben we in ‘normale afdelingen’ 
ondanks couperen net zoveel staartbijten als 
in sommige landen waar couperen verboden 
is. Dat is op z’n minst opmerkelijk en boven-
dien een goede aanleiding tot meer onder-
zoek. In Denemarken mogen de staartjes bij-
voorbeeld niet meer dan voor de helft gecou-
peerd worden. De Finnen en Zweden coupe-
ren helemaal niet en een opvallende uitkomst 
van het EFSA-onderzoek is dat de varkens 
hier niet vaker staartbijtbeschadigingen lijken 
te hebben dan in Nederland en Spanje. De 
houderijsystemen zijn echter wel heel ver-
schillend. Zo gebruiken de Finnen en Zwe-
den meer dichte vloeren, vaker stro en vaker 
voertroggen met vooral brijvoer.” De EFSA 
wil niet direct conclusies verbinden aan de 
kwaliteit van de houderij in beide landen, 
weet Spoolder. “De datasets die de EFSA 
kreeg, waren niet voor deze analyse opgezet, 
en de staartbeschadigingen bij varkens in de 
ziekenboeg waren er niet in meegenomen.” 
Toolbox inschatten risico
Op basis van wetenschappelijk onderzoek is 
een ‘toolbox’ ontwikkeld waarmee adviseurs 
en varkenshouders op bedrijfsniveau de risi-
cofactoren voor staartbijten kunnen inschat-
ten. Met deze toolbox (zie Tabel 2) kunnen de 
risico’s vanuit zowel het management als het 
dier op waarde worden geschat.  
Noodzaak van afleidingsmateriaal
Gebrek aan voor varkens interessant aflei-
dingsmateriaal is een van de grootste risico-
factoren voor verveling en staartbijten. Vanuit 
menselijk gezichtspunt zijn sommige aflei-
dingsmaterialen zoals een bal of een houten 
paal misschien interessant, maar een varken 
kijkt er anders tegenaan (zie tabel 1). Daarom 
is bekeken over welke kenmerken het aflei-
dingsmateriaal moet beschikken om een lage-
re prevalentie van letsels aan de staart en de 
huid te realiseren. Uit deze inventarisatie 
blijkt dat varkens behoefte hebben aan mani-
puleerbare materialen die op meerdere 
manieren gebruikt kunnen worden. Wanneer 
het materiaal niet voldoet aan de behoeften 
van de dieren, kan dit uiteenlopende negatie-
ve gevolgen hebben (zie Tabel 2). 
Op de internationale website FareWellDock.eu 
staat de voortgang van het lopende onder-
zoek naar couperen en de waarde van hok-
verrijkingsmaterialen voor varkens. 
Meer informatie over dit onderwerp is 
te wverkrijgen bij Marc Bracke:
marc.bracke@wur.nl 
Website FareWellDock
Eisen aan afleidingsmateriaal
Sinds 2003 moeten varkens permanent kun-
nen beschikken over afleidingsmateriaal om 
het welzijn van de dieren te verbeteren (Richt-
lijn 2001/93/EG). De wijze waarop hier in de 
praktijk mee wordt omgegaan is zeer divers 
en de EU-landen worstelen met de handha-
ving omdat zij niet weten welke materialen 
wel en niet bijdragen aan het dierenwelzijn, 
aldus Spoolder. “Daarom heeft de Europese 
Commissie de ESFA gevraagd wetenschappe-
lijk te onderzoeken waaraan het afleidingsma-
teriaal moet voldoen.” 
Dat heeft een tweede ‘toolbox’ opgeleverd 
voor de praktijk (zie Tabel 1). Wanneer het 
afleidingsmateriaal aan deze kenmerken vol-
doet, vertoont het varken meer natuurlijk 
gedrag en verkleint dat het risico op staartbij-
ten en huidletsels door soortgenoten, zo wijst 
een uitgebreide bestudering van internationa-
le data uit. De varkens richten zich dan meer 
op het materiaal in plaats van op hun hokge-
noten. Voor zeugen vlak voor het werpen zou 
het materiaal tevens geschikt moeten zijn 
voor de uitoefening van het nestbouwgedrag. 
Afleidingsmateriaal als stro, hooi en gras vol-
doen goed aan de vereiste kenmerken volgens 
de EFSA, zegt Spoolder. En het ophangen van 
een touw, mits van natuurlijke materialen als 
stro, hennep of katoen, voldoet eveneens.  
Een bos (vers) hout is ook heel interessant 
voor het varken; een (groot) stuk hard hout 
niet, vooral niet als het los in het hok ligt. Wat 
ook niet interessant is zijn stroruiven met 
dichte mazen en strokokers die nauw zijn 
afgesteld of hoog zijn opgehangen (een var-
ken wil met de neus naar de grond; stro heeft 
een krachtig imago, maar als het ‘onbereik-
baar’ wordt aangeboden is het van weinig 
waarde). 
Implementatie Nederland
Het rapport ligt nu bij de Europese Commis-
sie en naar verwachting zal de commissie het 
advies ondersteunen. Vervolgens is het aan 
de lidstaten om aan de slag te gaan met de 
toolboxen. 


EFSA-advies voor beter welzijn varkens

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS