Al 25 jaar voeren waterbeheerders projecten uit waarbij laglandbeken een kronkelende loop terugkrijgen. Maar wat gebeurt er precies met de vorm van zo'n beek na uitvoering van het project? Hoe lang duurt de aanpassingsperiode en welke factoren hebben invloed? De conclusies van een onderzoek in de Lunterse Beek

Eekhout, J.P.C.

Hoitink, A.J.F.

Huising, C.

Talsma, M.

Wageningen Yield 

34
De Lunterse Beek stroomt door de Gelderse Vallei, in het gebied van Waterschap Vallei en 
Veluwe. In de jaren vijftig is de beek verlegd om een snellere afwatering van het gebied te 
bewerkstelligen; inmiddels is de beek op enkele plekken weer hergraven.
In 2008 is gestart met het opzetten van een beekherstelproject bij Renswoude, waarbij het de 
bedoeling was dat de Lunterse Beek daar weer een kronkelend bovenaanzicht zou krijgen, 
net als in 1930. Bij de start van het project was de verwachting dat erosie en meanderver-
plaatsing zouden plaatsvinden, maar in welke mate was niet geheel duidelijk.
De uitvoering van het project startte in het najaar van 2011. De gekanaliseerde beek werd 
over een lengte van 1,6 kilometer gedempt en er werd een nieuwe, kronkelende waterloop 
aangelegd, met een breedte van 6 meter en een diepte van 40 centimeter. Naast de  nieuwe 
waterloop is een verlaagd winterbed aangelegd om tijdens hogere afvoeren voldoende 
 afvoercapaciteit te hebben.
Het onderzoek naar de ontwikkeling van de vorm van de beek (de morfologische respons) is 
uitgevoerd met behulp van GPS-apparatuur over een lengte van 180 meter. Er werd vaak 
gemeten, met een hoge ruimtelijke resolutie. Met foto’s werd bovendien de ontwikkeling van 
vegetatie gevolgd. Daarnaast werden continu waterstands- en afvoermetingen gedaan en 
zijn sedimentmonsters genomen en geanalyseerd.
Uit het onderzoek komt naar voren dat er twee perioden te onderscheiden zijn in de morfolo-
gische ontwikkeling van de nieuwe beek. In de eerste periode (tot dag 213) zijn de vormver-
anderingen het grootst; in de daarop volgende  onderzoeksperiode (dag 213 tot dag 558) is er 
Al 25 jaar voeren  water- 
beheerders projecten uit 
waarbij laagland beken 
een  kronkelende loop 
terugkrijgen.
Maar wat  gebeurt er 
precies met de vorm van 
zo’n beek na  uitvoering 
van het project? 
Hoe lang duurt de 
aanpassingsperiode en 
welke factoren hebben 
 invloed? De conclusies 
van een onderzoek in 
de Lunterse Beek.
WAT DOET EEN 
BEEK ZÉLF NA
EEN PROJECT VAN 
BEEKHERSTEL?
WATERWETENSCHAP
TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR
35
SAMENVATTING
In deze casestudie zijn de eerste morfologische 
processen (vormveranderingen) geanalyseerd die op-
traden na herstel van de Lunterse Beek. In de eerste 
maanden na de aanleg hebben grote  morfologische 
veranderingen plaatsgevonden, zoals een bochtaf-
snijding en veel oevererosie. In deze periode is geen 
sterke relatie aanwezig tussen afvoervariatie en 
morfologische veranderingen. De veranderingen zijn 
vooral toe te schrijven aan een relatief hoge boven-
stroomse toevoer van sediment, die met name gevolg 
is van het handhaven van een stuw bovenstrooms van 
het onderzochte gebied. De casestudie laat zien dat de 
morfologische aanpassingsperiode van de  Lunterse 
Beek ongeveer acht maanden heeft geduurd.  
De aanpassing van het lengteprofiel was de belang-
rijkste bijdrage aan de morfologische veranderingen. 
Toen dit profiel gestabiliseerd was, bleven grote 
veranderingen uit.
duidelijk minder morfologische dynamiek waar te nemen. 
 Vooral de eerste maanden gebeurt er veel, met name in het 
 benedenstroomse deel van het studiegebied. Er wordt een 
rivierbank  afgezet, er treedt veel oevererosie op en de beek 
krijgt in de  inundatiezone (het gebied dat mag overstromen) 
een nieuwe loop. 
In de maanden die volgen (tot dag 231) is de nieuwe loop 
dieper ingesneden in de inundatiezone en heeft sedimen-
tatie plaatsgevonden in de oorspronkelijk aangelegde 
loop. Dit is een vorm van ‘bochtafsnijding’, die zelden voor-
komt bij laaglandbeken en die het gevolg is van specifieke 
 omstandigheden, zoals een stroming die tegen een oever 
gericht is. In het kader van het onderzoek is nauwkeurig 
 nagegaan hoe dit proces zich precies heeft voltrokken.
Daarnaast is bekeken hoe de sedimentatie zich in de 
loop der tijd heeft ontwikkeld. De eerste periode van 
het  onderzoek wordt gekenmerkt door een grote mate 
van  sedimentatie; in deze periode was de toevoer van 
 sediment vanaf  bovenstrooms groter dan de uitvoer  richting 
 benedenstrooms. In de daaropvolgende periode nam de 
 toevoer vanaf bovenstrooms af, terwijl de erosie vergelijk-
baar bleef. 
Tijdens het onderzoek zijn bovenstrooms van het studie-
gebied ook morfologische metingen gedaan. Op basis 
hiervan is het lengteprofiel van de beek bepaald. Hierbij is 
 gebleken dat in het bovenstroomse deel van de beek met 
name in het eerste jaar een insnijding heeft plaatsgevon-
den, waarna het lengteprofiel vervolgens stabiliseert en de 
 sedimentatie afneemt. Deze aanpassing van het  lengteprofiel 
was gerelateerd aan een gehandhaafde stuw bovenstrooms 
van het studiegebied. Uit het onderzoek mag geconcludeerd 
worden dat de sterke morfologische veranderingen van de 
beek, in de eerste periode na de uitvoering, vooral veroor-
zaakt zijn door een relatief grote  bovenstroomse toevoer van 
 sediment. 
Tijdens de morfologische metingen zijn ook foto’s gemaakt 
van het studiegebied, waarop met name de ontwikkeling 
van (nieuwe) vegetatie goed te zien is. Dat wil zeggen: het 
 eerste halfjaar (de aanlegwerkzaamheden vonden plaats in 
de  winter) was er geen vegetatie, maar tussen dag 231 en 
dag 341 (van juni tot en met september) nam de hoeveel-
heid  biomassa sterk toe. Op basis van metingen kan niet 
vastgesteld worden of en op welke manier de vegetatie een 
rol heeft gespeeld bij de morfologische verandering van de 
beek. Wel is aannemelijk dat de kruidige vegetatie die zich 
inmiddels heeft ontwikkeld op de lange duur invloed kan 
hebben op de stabilisatie van de beekoevers.
Joris Eekhout
Ton Hoitink
(Wageningen Universiteit)
Christian Huising
(Waterschap Vallei en Veluwe)
Michelle Talsma
(STOWA)
Een meer uitgebreide versie van dit 
artikel is te lezen door gebruikt te 
maken van de QR-code of te kijken 
op www.vakbladh2o.nl 
NR5 / MEI 2014


Wat doet een beek zelf na een project van beekherstel?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS