In 2012 is begonnen met de metingen van de 6e Nederlandse Bosinventarisatie. Twee jaar later en 85.000 bomen verder zit het werk erop en is het tijd om te kijken wat al dat meten opgeleverd heeft

Clerkx, A.P.P.M.

Schelhaas, M.

Wageningen Yield 

foto H
ans van den Bos, Bosbeeld
23januari 2015
In 2012 is begonnen met de metingen 
van de 6e Nederlandse Bosinventarisatie. 
Twee jaar later en 85.000 bomen verder 
zit het werk erop en is het tijd om te 
kijken wat al dat meten opgeleverd heeft.
> De meeste (Westerse) landen voeren met enige 
regelmaat een bosinventarisatie uit. Zulke inven-
tarisaties zijn bedoeld om een beeld te vormen 
van de toestand van het bos en een idee te krijgen 
van de bosontwikkeling in de tijd. Behalve als 
informatiebron voor beleidsmakers en andere 
Nederlandse geïnteresseerden dienen ze ook als 
basis voor internationale rapportages, zoals naar 
de FAO en voor het Kyoto Protocol. Deze zomer 
zijn de resultaten van de 6e Nederlandse Bosin-
ventarisatie gepubliceerd in Alterra-rapport 2545. 
De inventarisatie is uitgevoerd in 2012 en 2013 in 
opdracht van het ministerie van Economische 
Zaken, en is de opvolger van het Meetnet Functie-
vervulling, uitgevoerd in 2001-2005.
Metingen
Op 3.190 steekproefpunten zijn metingen verricht. 
Op 203 locaties (6 procent van het totaal) is niet 
gemeten, omdat de eigenaar daar geen toestem-
ming voor gaf (87 punten) of omdat het punt on-
bereikbaar was (116 punten). Dat betrof niet alleen 
moerasbosjes en bosjes omringd door hekken, 
(snel)wegen en diepe sloten, maar ook bijvoor-
beeld een bosje op een gevangenisterrein, een 
klimbos, een nudistencamping, bossen met een 
manshoge ondergroei van bramen en brandnetels 
en zelfs een bosje met zebra’s en kangoeroes.
Van elk punt is met informatie van het kadaster 
vastgesteld wie de eigenaar is. Ter plekke is een 
aantal kenmerken opgenomen zoals hoofd-
boomsoort, beheervorm (gelijkjarig/ongelijkjarig, 
hakhout, laan en dergelijke), ontwikkelingsfase, 
kiemjaar van de aspectbepalende boomsoort en 
bedekking van boom- en struiklaag. Vervolgens 
is een steekproefcirkel uitgezet, waarbij de straal 
zo gekozen is dat er tenminste 20 bomen binnen 
de cirkel staan, maar met een maximum straal 
van 20 meter. Van alle bomen binnen de cirkel is 
diameter op borsthoogte gemeten (met een mini-
mum van 5 cm), de soort genoteerd en de sociale 
positie (kroon boven, in of onder de kroonlaag) 
bepaald.
De helft van de steekproefcirkels van het Meetnet 
Functievervulling is destijds uitgezet als per-
manent punt, waarbij de locatie van het mid-
delpunt en de coördinaten van de bomen zijn 
vastgelegd. Van de nu gemeten cirkels zijn 1.235 
een heropname van metingen in het Meetnet 
Functievervulling. De overige punten konden niet 
worden teruggevonden of waren inmiddels geen 
bos meer. Dit betrof ongeveer tien procent van 
de punten. Elke boom die destijds gemeten is in 
deze permanente punten moest worden terug-
gemeld door de opnemer. Door de diameters van 
de nog levende bomen te vergelijken, krijgen we 
een beeld van de bijgroei. Bomen die ondertussen 
dood zijn, geven een indicatie van de mortaliteit 
in het bos. Aan de hand van bomen die verwij-
Het Nederlandse bos in cijfers
Resultaten van de 6e Nederlandse Bosinventarisatie
— Mart-Jan Schelhaas en Sandra Clerkx (Alterra)
24 januari 2015
Figuur 1. Eigendomsverdeling van het Nederlandse bos. Natuurbeschermingsorganisaties zijn de provin-
ciale landschappen, waterleidingduinen en overige organisaties waar uit naam of doelstelling blijkt dat 
natuurbescherming voorop staat.
Figuur 2. Beheervorm van het Nederlandse bos.
derd zijn, kunnen we bekijken hoeveel er geoogst 
is. De verteringssnelheid kan worden afgeleid van 
het aantal dode bomen dat in de heropname niet 
meer als dode stam kan worden aangemerkt. Ook 
nu is de helft van het totale aantal steekproefcir-
kels zodanig vastgelegd dat deze bij een volgende 
inventarisatie opnieuw gemeten kunnen worden.
Oppervlakte en eigendom
Het oppervlakte bos in Nederland is licht 
toegenomen, van 370.041 ha in 2004 tot 373.480 
ha nu. Bos beslaat daarmee 11 procent van het 
grondgebruik in Nederland. De eigendomssitu-
atie is niet noemenswaardig veranderd sinds het 
Meetnet Functievervulling. Nieuw is wel dat nu 
meer onderscheid is aangebracht in de categorie 
particulieren uit het Meetnet Functievervulling 
(ongeveer 32 procent van het totale bos). Daaruit 
blijkt dat ongeveer 5 procent van het bos gevormd 
wordt door landgoederen. De categorie landgoed 
omvat alle eigendommen waarvan uit de naam of 
doelstelling (als ze te vinden waren op internet) 
blijkt dat het als landgoed wordt beheerd. Onge-
veer achttien procent is van privépersonen. De 
rest is van bedrijven (6 procent), of is in handen 
van stichtingen en verenigingen en dergelijke 
(overig particulier georganiseerd, 3 procent).
Figuur 3. Leeftijdsopbouw van het areaal productiebos dan wel opgaand bos sinds de Eerste Bosstatistiek. 
Bosdefinities en indeling zijn niet consequent gehanteerd in de verschillende opnamen.
foto H
ans van den Bos, Bosbeeld
De laatste tien jaar is 
de hoeveelheid staand 
dood hout toegenomen 
van 3,6 naar 6,4 m3/ha 
en liggend dood hout 
van 5,3 naar 6,8 m3/ha.
25januari 2015
Ruim driekwart van het bos is ‘gewoon’ bos 
(opgaand bos), terwijl 3,5 procent als een bijzon-
dere bosvorm wordt getypeerd, zoals hakhout, 
middenbos of parkbos. Daarnaast valt 13,5 procent 
onder overige beplantingen, zoals houtwal-
len, singels, landschappelijke beplantingen en 
recreatiebos. Het aandeel ongelijkjarig bos is 
licht gestegen, waarbij ongelijkjarig bos minstens 
twee kroonlagen moet hebben met minstens 20 
procent grondvlakaandeel op minstens de helft 
van de oppervlakte, of ongelijkjarig moet zijn op 
kleine schaal (<0.1 ha). 
Trends
De belangrijkste trends die uit het Meetnet Func-
tievervulling naar voren kwamen, hebben zich 
de laatste tien jaar ongewijzigd voortgezet. Uit de 
resultaten blijkt dat het Nederlandse bos steeds 
volwassener wordt. Het wordt voller, ouder, meer 
gemengd, de houtvoorraad neemt nog steeds 
toe, en het aandeel loofbomen neemt geleidelijk 
toe (tabel 1). Het meest opvallende verschil is de 
sterke teruggang van de populier. Ook zijn meer 
kapvlaktes aangetroffen (1,4 procent nu tegen 0,3 
procent in Meetnet Functievervulling), waarvan 
de helft in bossen van Staatsbosbeheer.
Het aandeel ongemengde naaldbossen is gedaald, 
terwijl het aandeel gemengde opstanden verder 
toegenomen is. Iets meer dan de helft van de 
oppervlakte bos wordt nog gedomineerd door 
naaldbomen, maar dit aandeel neemt langzaam 
af. Grove den is nog steeds de belangrijkste hoofd-
boomsoort, goed voor ongeveer een derde van het 
totale areaal, maar dit neemt licht af. Bij de loof-
bomen is eik het belangrijkst (17.2 procent van het 
areaal), maar vallen een toename van berk (van 5,8 
naar 6,6 procent) en een afname van populier het 
meest op (van 4,9 procent naar 3,3 procent).
Het Nederlandse bos wordt steeds ouder (fig. 3). 
Ten tijde van de eerste bosinventarisatie in 1938-
1942 was veertig procent van het bos jonger dan 
twintig jaar en was de hoogste leeftijdsklasse die 
werd onderscheiden de klasse tot zestig jaar. Nu 
is nog maar acht procent jonger dan twintig jaar 
en meer dan de helft ouder dan zestig. De terug-
gang in het aandeel jong bos is vooral duidelijk 
na 1980, waarschijnlijk in samenhang met het 
afschaffen van de herplantsubsidie. Naaldbos is 
nu gemiddeld 67 jaar oud, terwijl loofbos gemid-
deld 58 jaar oud is.
In de 6e Nederlandse Bosinventarisatie is voor 
het eerst ook de hoeveelheid verjonging geschat 
(bomen minder dan 5 cm diameter op borsthoog-
te, maar hoger dan 50 cm). De meeste verjonging 
is niet gemengd (puur loof of puur naald), vooral 
bij lage dichtheden. Mogelijk is dit een gevolg van 
de grootte van de cirkel waarop de verjonging 
gemeten wordt (straal 5 meter). Verjonging van 
loofbomen wordt veel vaker aangetroffen dan 
verjonging van naaldbomen.
Voorraad en groei
De levende voorraad hout is gestegen van 194,6 
m3/ha ten tijde van het Meetnet Functievervulling 
naar 216,6 m3/ha in de 6e Nederlandse Bosinventa-
risatie. Ondertussen zit 35 procent van deze voor-
raad in bomen met een diameter van meer dan 40 
cm, terwijl dat in 1984-1985 veertien procent was 
en ten tijde van het Meetnet Functievervulling 25 
procent. Staand dood hout is toegenomen van 3,6 
naar 6,4 m3/ha en liggend dood hout is toegeno-
men van 5,3 naar 6,8 m3/ha. Het aandeel van bijna 
alle soorten naaldbomen in de levende voorraad 
is gedaald, waardoor naaldbomen als geheel nu 49 
procent van de levende voorraad vormen, tegen 
54 procent in het Meetnet Functievervulling. 
Ook het aandeel van naaldbomen in de bijgroei 
nam af, van 56 procent in het Meetnet Functie-
vervulling naar 50 procent in de 6e Nederlandse 
Bosinventarisatie. De gemiddelde bijgroei is 
iets gedaald: van 7,5 m3/ha-1 jr-1 in het Meetnet 
foto H
ans van den Bos, BosbeeldHet aandeel 
loofbomen neemt 
geleidelijk toe, al is er 
een sterke teruggang 
van de populier.
26 januari 2015
Tabel 1. 
Kernvariabelen van 
het Nederlandse bos, 
gegroepeerd naar de 
hoofdboomsoort van 
het steekproefpunt.
Oppervlakte Voorraad Bijgroei Velling
levend
staand 
dood
liggend 
dood
Gemiddelde 
leeftijd
Hoofdboomsoort ha % m3/ha m3/ha m3/ha m3/ha/jr m3/ha/jr 1000 m3 % jaar
Amerikaanse eik 8696 2.3% 212 2.5 3.4 7.9 4.6 42 3.3% 72
Berk 24767 6.6% 125 4.1 5.0 4.6 1.2 31 2.4% 38
Beuk 15410 4.1% 292 6.5 6.0 7.2 2.6 42 3.3% 88
Es 13099 3.5% 224 3.7 7.1 10.0 2.4 33 2.6% 39
Esdoorn 3853 1.0% 188 2.7 13.8 7.9 1.9 8 0.6% 45
Inlandse eik 64283 17.2% 228 10.6 5.5 6.2 1.9 131 10.3% 74
Populier 12328 3.3% 206 5.6 4.4 7.7 7.0 91 7.2% 36
Wilg 6274 1.7% 165 4.0 16.2 7.8 5.9 39 3.1% 34
Zwarte els 8916 2.4% 172 6.5 6.6 6.7 1.3 13 1.0% 36
Inheems loofhout 5614 1.5% 184 3.8 12.8 5.8 2.2 13 1.1% 43
Uitheems loofhout 1981 0.5% 197 1.0 1.9 11.9 3.0 6 0.5% 40
Struiken 1651 0.4% 54 4.9 5.1 2.6 0.8 1 0.1% 27
Totaal loof 166872 44.7% 206 6.9 6.3 6.7 2.5 451 35.6% 58
Corsicaanse den 9797 2.6% 285 8.3 6.7 9.7 5.5 57 4.5% 58
Douglas 18933 5.1% 314 5.3 5.8 13.9 7.8 157 12.4% 59
Fijnspar 12769 3.4% 282 9.2 9.6 12.2 7.5 102 8.0% 50
Grove den 111835 29.9% 206 5.9 7.8 6.2 3.0 352 27.8% 73
Japanse lariks 18162 4.9% 227 3.5 5.9 8.9 5.9 115 9.0% 62
Oostenrijkse den 4073 1.1% 245 6.0 6.9 8.9 1.4 6 0.5% 66
Overig naald 3412 0.9% 309 21.1 8.9 11.7 7.4 27 2.1% 58
Totaal naald 178980 47.9% 232 6.2 7.5 8.1 4.3 814 64.3% 67
Kapvlakte 5284 1.4% 12 0.2 2.3 0.5 0.2 1 0.1% 3
Onbezocht 22345 6.0%  
TOTAAL 373480 100.0% 217 6.4 6.8 7.3 3.4 1267 100.0% 62
foto H
ans van den Bos, Bosbeeld
Naaldbomen bezetten iets meer dan de helft van de oppervlakte bos, maar dit aandeel neemt af. 
Grove den is nog steeds de belangrijkste boomsoort.
27januari 2015
Figuur 1 Ontwikkeling in de tijd van de opper-
hoogte van de douglasspar in opstand 3M van 
het Ubbinkbos bij Gasteren met site index 30m 
en 40m als referentie. 
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0 20 40 60 80 100 120
Meters
Leeftijd in jaren
—–
_ _
Opperhoogte 
Site index 30 m
Site index 40 m
Functievervulling naar 7,3 m3/ha-1 jr-1 in de 6e 
Nederlandse Bosinventarisatie. Bij zowel voor-
raad als bijgroei valt de daling van het aandeel 
populier op.
Oogst
Jaarlijks wordt naar schatting ongeveer 1,3 
miljoen m3 hout geveld (Meetnet Functie-
vervulling 3,6 m3/ha-1 jr-1 en 6e Nederlandse 
Bosinventarisatie 3,4 m3/ha-1 jr-1). Daarvan 
wordt ruwweg twee derde geveld in naaldbos-
sen en een derde in loofbossen. Belangrijke 
soorten zijn grove den (28 procent), douglas, 
(12 procent), eik (10 procent), lariks (9 procent), 
fijnspar (8 procent) en populier (7 procent). 
Over het algemeen hebben de loofbooms-
oorten een lager aandeel in de velling dan 
verwacht mag worden op grond van het 
aandeel in zowel oppervlakte als bijgroei, en 
bij naaldboomsoorten geldt het omgekeerde. 
Uitzondering hierop is de populier, waarvan 
relatief veel geveld wordt. Op ruim de helft van 
de heropgenomen steekproefcirkels werd een 
dunning vastgesteld, en op 4 procent een kaal-
kap. Op veertig procent van deze cirkels heeft 
sinds het Meetnet Functievervulling geen kap 
plaatsgevonden. Dit is vooral vaak het geval bij 
Natuurmonumenten (zestig procent), natuur-
beschermingsorganisaties (49 procent) en bos 
in privébezit (49 procent).
Rectificatie 1
Per ongeluk zijn in het in artikel Douglas 
met aanhoudende groeistuip (VakbladNBL dec. 
2015) gegevens verwisseld in figuur. 1. 
Hier nogmaals figuur met de juiste gegevens:
Rectificatie 2
Bij het In memoriam M. Bol (VakbladNBL dec. 
2015) is vergeten de fotograaf te vermelden. 
De foto's zijn van Meine Jacobi.
Vervolg
Als we deze trends combineren, kunnen we 
een voorzichtige blik op de toekomst geven. 
De oogst vindt voornamelijk plaats in naald-
hout, terwijl de lagere diameterklassen en de 
verjonging gedomineerd worden door loof-
hout. De verhouding tussen loof- en naaldhout 
zal dus verder verschuiven in de richting van 
loofhout. Gezien de verhouding tussen oogst 
en bijgroei zal de voorraad waarschijnlijk 
nog verder oplopen, maar hoe ver, is niet te 
voorspellen. De toegenomen interesse voor 
houtoogst bij een aantal eigenaren zal hier 
niet direct verandering in brengen, maar kan 
op langere termijn wel invloed hebben.
De onderliggende gegevens zijn via internet be-
schikbaar in de vorm van een Access-database. 
Hierin zijn ook de gegevens van het Meetnet 
Functievervulling opgenomen. De dichtheid 
van steekproefpunten (uitgekomen op 1 per 110 
ha) is afgestemd op het maken van landelijke 
analyses, dus voor individuele eigenaren zijn 
over het algemeen geen analyses mogelijk.<
martjan.schelhaas@wur.nl
Schelhaas, M.J., Clerkx, A.P.P.M., Daamen, W.P., Oldenbur-
ger, J.F., Velema, G., Schnitger, P., Schoonderwoerd, 
H., Kramer, H., 2014. Zesde Nederlandse Bosinventa-
risatie; Methoden en basisresultaten. Alterra rapport 
2545, Wageningen.
Database: http://www.probos.net/publicaties/
overige/1094-mfv-2006-nbi-2012


Het Nederlandse bos in cijfers : resultaten van de 6e Nederlandse Bosinventarisatie

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available