Boomsma, M.J.

Ingram, V.J.

Jansen, D.M.

Judge, L.O.

Laven, A.

Rijn, F.C., van

Name not available

Opschalen van diensten aan kleinschalige koffie- en cacaoboeren

Wageningen Yield 

 22 < syscope 32 > 23
Kofﬁe- en cacaotelers telen veelal op kleine perceeltjes waar ze een 
lage productie en kwaliteit halen. Ze hebben te weinig geld en kennis 
om te investeren in hun boerderijen. De grond raakt uitgeput, de 
bomen verouderen en de productiviteit neemt af. De boeren zitten in 
een vicieuze cirkel. Zetten deze ontwikkelingen door, dan neemt 
wereldwijd de productie af, terwijl de vraag alleen maar toeneemt. 
Om de boeren betere perspectieven te geven zijn er al een aantal 
duurzaamheidslabels geïntroduceerd. De initiatieven voor eerlijke 
handel, goede arbeidsomstandigheden en bescherming van het 
milieu zijn vol in ontwikkeling. Nederland neemt daarin het voortouw 
en heeft mede door haar economische rol daar ook een grote 
invloed op. Liefst 45 procent van ’s werelds cacao-import (Europese 
Commissie, 2013) en 10 procent van de kofﬁe-import loopt via 
Nederland, met tientallen hier gevestigde internationale verwer-
kings bedrijven. Om de cacaoteelt en de handel te verduurzamen 
hebben supermarktketens, fabrikanten, de regering en maatschap-
pelijke organisaties in 2010 een intentieverklaring ondertekend, 
waarmee ze zich committeren toe te werken naar 100 procent 
gecertiﬁceerde cacaoconsumptie in 2025. In 2012 was 20 procent 
van de geconsumeerde cacao gecertiﬁceerd (Logatcheva, 2014). 
In de kofﬁesector is momenteel 40 procent van de kofﬁe 
gecertiﬁceerd (CBS, 2013). 
Ondanks de vorderingen is het nog een hele uitdaging om de vele 
boeren te helpen bij de transitie naar een duurzame cacao- en kofﬁe-
teelt. Een verbeterde en grootschaliger opgezette dienst ver lening zou 
een belangrijke bijdrage aan dit proces kunnen leveren. Ondertussen 
is er weinig bekend over het effectief opschalen van dienstverlening, 
de kosten daarvan en de implicaties in het veld bij het gebruik van 
verschillende modellen (Tiffen, 2002 en Onumah et al., 2007). In een 
casestudie naar opschaling van dienstverlening in de voornaamste 
productielanden (Ivoorkust, Ghana, Kameroen, Indonesië, Nicaragua, 
Costa Rica en Honduras) wordt geprobeerd daar meer inzicht in te 
krijgen.1 Centraal stonden de manier van opschaling, de aggregatie 
van boeren (en hun grondstof) en de ketenintegratie, de integratie van 
de dienstverlening in de opkoop strategie, de invloed van de externe 
omgeving en als laatste, de kosten en baten.
>> Pakket van diensten
De dienstverlening in de onderzochte 41 cases bestond bijna  
altijd uit een combinatie van diensten (gemiddeld vier). De meest 
voorkomende zijn: training in Good Agricultural Practises (93%), 
levering van bestrijdingsmiddelen en kunstmest (agro-inputs) (76%), 
speciﬁeke training die gekoppeld is aan certiﬁcering voor onder 
andere efﬁciënt gebruik van agro-inputs, bescherming van het 
milieu en het tegengaan van kinderarbeid (68%). Andere vaak 
Opschalen van diensten aan 
kleinschalige kofﬁe- en cacaoboeren
Kleine kofﬁe- en cacaotelers houden maar net hun hoofd boven water. Om hun levensomstandigheden te verbeteren 
en de teelt milieuvriendelijker te maken, moet 50 procent van de chocolade en 75 procent van de kofﬁe die in 
Nederland wordt verkocht in 2015 duurzaam geproduceerd  zijn. Een weg om daar te komen is het opschroeven 
en verbeteren van de dienstverlening. In een casestudie is onderzocht welke vormen van dienstverlening kunnen 
worden onderscheiden, welk effect de verschillende vormen van dienstverlening hebben en hoe ze zijn op te schalen.
1  Gesteund door BOCI Project (BO-27.02-001-001) Verduurzaming van Nederlandse cacao en koffie importen, waarin de synergie tussen beleid, praktijk, strategie en kennis 
onder de loep wordt genomen.
Diensten zijn lastig te deﬁniëren (Wongtschowski, et al., 2013). 
Dit komt omdat de dienstverlening varieert per type product, 
dienst, schaal, land en momenten waarop de dienstverlening 
plaatsvindt. Er zijn verschillende partijen betrokken bij dienst-
verlening, waarbij de rol van de overheid sinds de jaren 90 is 
teruggedrongen en die van private partijen is versterkt. Omdat 
het voor individuele partijen vaak lastig blijkt om effectief te 
opereren, ontstaan er steeds meer samenwerkingsverbanden in 
dienstverlening, zoals bijvoorbeeld tussen bedrijven en NGO’s 
(Dahan et al., 2010) en bedrijven en kennisinstituten. Ook publiek-
private dienstverlening is toegenomen, zoals in Ghana waar de 
overheid samen met bedrijven en maat schappelijke organisaties 
extension services geven aan cacao boeren. Effectieve samen-
werking kan helpen het toekomstige aanbod van grondstoffen  
(de cacao- en kofﬁebonen) veilig te stellen. Dit kan resulteren in 
een constructie waarbij dienstverlening direct gekoppeld wordt 
aan toegang tot grondstoffen, waardoor controle over aanbod  
(en daarmee over de boeren) vergroot wordt. Poulton et al.  
(2010) heeft aangetoond dat coördinatie belangrijk is voor 
effectieve dienstverlening en het oplossen van problemen.
voorkomende diensten zijn kredietverstrekking (54%), technische 
ondersteuning (44%), distributie van plantenmateriaal (37%) en 
diverse sociale diensten zoals gezondheidszorg en logistieke 
diensten (46%). In de kofﬁecases worden gemiddeld meer diensten 
geleverd dan in de cacaocases (vijf respectievelijk vier), waarbij de 
kofﬁecoöperaties gemiddeld meer diensten verlenen (vooral extra 
technische ondersteuning en krediet) dan private bedrijven. Bij 
cacao ligt de nadruk op het leveren van plantmateriaal en diensten 
gekoppeld aan certiﬁcering. In de cacaosector zijn geen grote 
verschillen in dienstverlening tussen coöperaties en bedrijven. 
>> Effectieve dienstenlevering vraagt 
samenwerking
In het algemeen zijn meerdere partners betrokken bij de dienst-
verlening. In de strategieën van dienstverlening die we hebben aan-
getroffen loopt dat aantal uiteen tot zes. Diensten die vanuit een 
coöperatie worden geleverd hebben het hoogste aantal partners – 
gemiddeld vijf. Coöperaties hanteren een mix van strategieën, 
waarbij de meeste diensten rond de inkoop- en verwerkingscentra 
zijn geclusterd. Sommige bedrijven en coöperaties verlenen zelf alle 
diensten, maar de meeste opereren in samenwerking met private 
partners, NGO’s en/of van overheidswege aangestelde vertegen-
woordigers (extension agents). Samenwerking met publieke partners, 
inclusief NGO’s, trekken subsidies en donoren aan, waardoor er 
vanuit verschillende bronnen een mix van inkomsten ontstaat voor 
het ﬁnancieren, het opstarten, het onderhouden en de opschaling van 
toegenomen 
aanvoer 
toegenomen 
kwaliteit
stijging in 
certificeringen
Verbeterde toegang tot
wereldmarktenminderde
fluctuaties in aanvoer
verminderde 
fluctuaties 
in aanvoer
gemiddelde
coöperatieven
bedrijven
cacao
koffie
100%
80%
60%
40%
20%
Figuur 1. Percentage gerapporteerde voordelen dienstverlening.
de dienstverlening. Waar met name de wat grotere handelaren 
betrokken zijn bij de dienstverlening, wordt er ook gebruik gemaakt 
van krediet dat ter beschikking wordt gesteld door hun klanten. 
De groepsgrootte voor het ontvangen van dienstverlening varieert 
enorm: van 15 boeren voor een dienst in Nicaragua en Ghana tot 
een groep van 200 in Costa Rica. Het gebruikelijke aantal leden van 
een groep is ongeveer 35. De groepsomvang is iets kleiner (32) bij 
dienstverleners in de cacaosector dan in de kofﬁesector, en in het 
bijzonder bij coöperaties (28). 
Alle dienstverleningspakketten werden gefaseerd opgeschaald  
naar gelang de beschikbaarheid van ﬁnanciën, geschikte partners, 
opgebouwde kennis en behaalde (positieve) resultaten. Organi sa-
ties geven aan dat de voordelen van dienstverlening te vinden zijn 
in een betrouwbaarder en kwantitatief toegenomen levering, een 
kwalitatief verbeterde aanvoer, een stijging in certiﬁceringen en 
verbeterde toegang tot wereldmarkten. Dienstverleners in cacao 
rapporteren minder voordelen dan bij kofﬁe, behalve bij de 
betrouwbaarheid van levering – 80% van de dienstverleners in 
cacao melden een vermindering van ﬂuctuaties in leveringen.
>> Betekenis voor opschaling
We kunnen concluderen dat de dienstenlevering aan de boeren 
sterk uiteen loopt en dynamisch is: er zijn verschillende partijen  
 24 < syscope 32 > 25
bij betrokken en er worden verschillende strategieën gebruikt. 
Daarnaast zijn de dienstleveranciers voortdurend bezig met hun 
diensten aan te passen en te optimaliseren. Toch kunnen we de 
voorzichtige conclusie trekken dat de meeste dienstver lenings-
strategieën lijken te leiden tot een betrouwbaarder en kwantitatief 
en kwalitatief betere levering van bonen, hogere certiﬁcerings-
niveaus en betere toegankelijkheid tot wereldmarkten. 
Wat hebben we nu geleerd over opschaling? De keuze voor een 
bepaalde strategie en pakket hangt sterk af van de omgeving 
waarin de dienstverleners opereren, hoe bijvoorbeeld boeren 
georganiseerd zijn en de type diensten van partners. We hebben 
voorbeelden gezien waarbij successen met bijvoorbeeld het fran-
chisemodel in Indonesië zijn herhaald in Ivoorkust. Deze manier  
van schaling (uitschaling) lijkt effectiever dan het bijeenbrengen  
van steeds meer kleine boeren in grotere groepen.
Het opschalen van dienstverlening is te bevorderen door de inzet van 
partnerschappen tussen overheden en NGO’s, vooral bij het intro du-
ceren van nieuwe dienstverleningsmodellen. Vaak is voor de dienst-
verlening meer deskundigheid nodig dan het bedrijf of coöperatie  
zelf kan bieden, zoals bijvoorbeeld speciﬁeke trainings vaardigheden. 
De ervaring leert dat na hulp bij het opstarten, bedrijven en 
coöperaties vervolgens zelf de modellen kunnen aansturen.
Een belangrijke volgende stap is een beter begrip van de impact 
van de dienstverleningsmodellen op de verschillende typen boeren. 
Alleen als blijkt dat boeren er zelf beter van worden en meer 
inspraak hebben in de vorm en voorwaarden van dienstlevering, 
kunnen we spreken van dienstverlening die goed uitpakt voor 
beide, boer en koper.
Verina Ingram, Fedes van Rijn, Lucas Judge (LEI, Wageningen UR), Don Jansen (PRI, Wageningen UR), Anna Laven, Marije Boomsma (KIT)
The Food Puzzle – Pathways 
towards securing food for all
 
In de bundel The Food Puzzle – Pathways towards securing food for all 
wordt een dwarsdoorsnede van de resultaten van het Wageningen UR- 
onderzoeksprogramma Mondiale voedselzekerheid: Schaarste en 
transitie toegankelijk gemaakt voor een breed publiek. In het onderzoek 
komen de onderzoekers tot handelingsperspectief op grond van scena-
rio’s, modellen en voorbeelden voor samenwerking met als doel de 
wereldpopulatie te kunnen voeden in 2050 en verder.
In de bundel wordt een verband gelegd tussen voedselproductie en 
mogelijkheden om de toegang tot voldoende, gezonde voeding te ver-
beteren, vooral in Afrika en Azië. Landbouwontwikkeling is in diverse 
regio’s de sleutel tot welvaartsgroei en armoedebestrijding. Het onder-
zoek zoomde in op deze wisselwerking in voedselsystemen binnen de 
context van veranderingen in onder meer bevolkingsgroei, diëten en  
het klimaat.
Het verhogen van de landbouwproductiviteit en efﬁciënt gebruik van 
bronnen zal niet afdoende zijn. Land- en waterschaarste leiden tot zorg 
over consumptie, afval en verlies. Prijsinstabiliteit door schokken in het 
voedselsysteem toe te schrijven aan bijvoorbeeld extreem weer en plagen, 
ad-hoc beleid en inkomensongelijkheid houden voedselonzekerheid in 
stand. Concrete oplossingsrichtingen zijn vaak voorhanden, maar 
innovaties vragen aanpassingen in de brede maatschappelijke context, 
voorbij een project, gemeenschap van ondernemers of sector.
Het boek geeft voorbeelden van de integratie van deze 
perspectieven, een puzzel op zich, die een zinvolle leidraad  
zijn voor beleid in het gebied van landbouwontwikkeling en 
voedselzekerheid.
www.wageningenur.nl/foodpuzzle


http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/432073

Opschalen van diensten aan kleinschalige koffie- en cacaoboeren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield