Een groot deel van de kastanjebomen in ons land bloedt. De oorzaak is een lastig te bestrijden bacterie. Wageningse wetenschappers hebben nu een oplossing die even simpel als geniaal is: verwarmen

Kleis, R.

Korsuize, C.A.

Lammeren, A.A.M., van

Name not available

Een jasje voor het bloeden

Wageningen Yield 

Een jasje voor 
het bloeden
Een groot deel van de kastanjebomen 
in ons land bloedt. De oorzaak is 
een lastig te bestrijden bacterie. 
Wageningse wetenschappers hebben 
nu een oplossing die even simpel als 
geniaal is: verwarmen.
tekst/foto’s: Roelof Kleis
H
et ziet er wat vreemd uit, een ingepakte paardenkas-
tanje. Over een lengte van een paar meter is de stam 
omwikkeld met een soort deken. Een touw houdt 
de deken op zijn plaats. Dit is geen kunstproject, dit 
is wetenschap. Dat wordt duidelijker als de boom 
wordt ‘ontwikkeld’. Dat gebeurt deze dinsdagmor-
gen op een landgoed in het Brabantse dorpje Duizel. André van 
Lammeren (Laboratorium voor Celbiologie) en André Korsuize 
(PPO Bloembollen, Lisse) helpen een kastanjeboom uit zijn tij-
delijke jas. Onder het dekzeil gaan een laagje noppenfolie en 
radiatorfolie schuil. ‘Een thermodeken’, noemt Van Lammeren 
de jas. Onder die jas zit de eigenlijke verwarming: een gele tuin-
slang met warm water, die als een spoel om de stam is gewik-
keld. 
Heeft de boom het misschien koud? Nee, zwarte plekken op 
de stam van de boom verraden dat hier iets anders aan de hand 
is. De plekken zien eruit als geronnen bloed. Op bomen verderop 
in de laan is nog duidelijker te zien waarom de aandoening bloe-
dingsziekte heet. Uit kleine barstjes en scheurtjes in de stam-
men loopt hier en daar een traag straaltje bruinrood vocht. 
In 2002 werd de ziekte voor het eerst opgemerkt, legt Van 
Lammeren uit. ‘Het begon in het westen van ons land. Van daar-
uit heeft de ziekte zich naar het oosten en het zuiden verspreid. 
Tot over de grens. Tegenwoordig zijn ook kastanjes in Denemar-
ken, Duitsland en België geïnfecteerd.’  
Alleen in ons land gaat het volgens een ruwe schatting van 
Van Lammeren al om 100.000 kastanjebomen. ‘Die schatting is 
gebaseerd op 400 gemeenten en 500 bomen per gemeente. Dat is 
200.000 kastanjes. Als de helft is aangetast kom je op 100.000 
bomen. Maar ik denk dat dat aan de lage kant is.’ Op het terrein 
in Duizel alleen staan al 160 kastanjebomen. Daarvan zijn er 
zeker 60 aangetast. 
RESOURCE — 30 april 2015
18 >> achtergrond
Pas in 2006 werd de aanstichter van de bloedingsziekte 
geïdentiﬁceerd. Het bleek  te gaan om de bacterie Pseudo-
monas syringae pathovar aesculi, een variant die speciﬁek 
de paardenkastanje ziek maakt. Hoe de bacterie hier 
terecht is gekomen, is volgens Van Lammeren niet duide-
lijk. Hij vermoedt dat-ie via de scheepvaart uit India is 
geïmporteerd. Hoe de bacterie de boom infecteert  is ook 
niet precies duidelijk. ‘Maar infectie vindt in ieder geval 
plaats via barstjes en scheurtjes in de bast. De bacterie ver-
nielt vervolgens het bastweefsel, waardoor er geen suiker-
transport meer mogelijk is. Het karakteristieke wondvocht 
is het afbraakproduct van dit proces. Uiteindelijk legt de 
boom het loodje.’
Nu de dader bekend was, kon gericht naar een methode 
worden gezocht om ‘m te bestrijden. Maar geen van de 
onderzochte methodes leidde tot een bevredigend resul-
taat. Totdat in het lab bleek dat de bacterie gevoelig is voor 
warmte. Van Lammeren: ‘De bacterie bleek bij 39 graden 
Celsius niet meer te groeien. Toen ontstond het idee: kun-
nen we hem niet kwijtraken door hem te verwarmen?’ Ja 
dus, bleek uit daaropvolgende proeven in het lab. Jeroen 
Keijzer, destijds masterstudent en nu promovendus bij 
Celbiologie, publiceerde er in juni 2012 over in Plos One. 
Sindsdien zijn projectleiders Van Lammeren en Fons 
van Kuik (PPO Fruit, Lisse) bezig aan te tonen dat de 
methode ook buiten het lab werkt. Zoals nu, in Duizel. Het 
afgelopen anderhalve jaar zijn van Zwolle tot Boskoop en 
van Haarlem tot Duizel bomen ingepakt. De behandeling 
duurt telkens minimaal twee dagen. Twee dagen op 39 
graden blijkt in het lab voldoende om de ziekteverwek-
kende Pseudomonas te doden. Of dat in de praktijk ook zo 
is, moet nog blijken. Masterstudent Otto van der Linden 
onderzoekt daartoe voor en na de warmtebehandeling 
monsters uit de bast op de aanwezigheid van de ziekma-
kende bacterie. (zie kader)
De temperatuur tijdens het proces is essentieel. Senso-
ren in de bast temperaturen daarom de boom continu. Via 
wiﬁ kan Van Lammeren sinds kort de temperatuur van de 
bast, het water en buiten op zijn tablet in real-time volgen. 
Een boom die water opzuigt uit de bodem koelt daardoor 
af. Die afkoeling moet gecompenseerd worden, anders 
ontsnapt de bacterie zijn lotsbestemming. 
Tot nu toe zijn alle behandelde bomen nog in leven, 
weet Van Lammeren. De bomen worden nog regelmatig 
bezocht. Maar garanties kan hij de deelnemende boomei-
genaren -meest gemeenten en een enkele particulier- nog 
niet geven. Garanties zijn er ook niet of na behandeling de 
bacterie deﬁnitief wegblijft. ‘Als een mens verkouden is 
geweest, kan-ie het opnieuw worden. Dat geldt voor een 
boom ook’, legt Van Lammeren uit. ‘De bacterie kan terug-
komen. Maar misschien heeft de boom wel weerstand ont-
wikkeld. Dat weten we allemaal nog niet.’ 
Zeker is in ieder geval dat de warmtebehandeling op dit 
moment de enige methode is die lijkt te werken. Zij het, 
een bewerkelijke methode. Twee bomen in en uit hun 
jasje helpen kost de beide mannen nu bijna een dag. Dat 
moet sneller en efﬁciënter kunnen, erkent Van Lamme-
ren. ‘Maar zover zijn we nog niet. Commerciële partijen 
zijn geïnteresseerd in onze methode. Maar we moeten 
eerst echt aantonen dat het werkt. Daarna kun je verder.’ 
HEBBES 
Hét bewijs dat de warmtebehandeling werkt, wordt de 
komende tijd in het lab geleverd door Otto van der Linden. 
De eerstejaars master biologie heeft er een mooie klus aan. 
Simpel gezegd komt het erop neer dat hij moet aantonen 
dat de ziekmakende Pseudomonas-bacterie vóór de behan-
deling wel in de bast zit en erna niet meer. Dat bewijs wordt 
langs genetische weg geleverd. Daartoe zijn stukjes DNA, 
zogeheten primers, gezocht en gevonden die speciﬁek zijn 
voor de bacterie. De primers fungeren als soort vingeraf-
druk waarmee de aanwezigheid van de bacterie kan worden 
aangetoond. Maar dan moet je de bacterie wel eerst zien te 
bemachtigen. Van der Linden hakt daartoe de bast ﬁjn en 
weekt de bacterie los. Maar die geven zich niet zomaar 
gewonnen. ‘De bacterie maakt een soort huls van polysac-
chariden om zich tegen het afweermechanisme van de boom 
te beschermen’, legt Van der Linden uit. ‘Vanuit die huls 
infecteert hij de plant. Er is een protocol, maar ik ben nog 
bezig dat te vervolmaken. We willen natuurlijk zekerheid 
dat we geen bacteriën missen.’ Het extract van die eerste 
paar stappen wordt vervolgens ‘op plaat’ gezet om te 
groeien. Daarbij wordt een antibioticum toegevoegd dat al 
veel bacteriesoorten doodt, maar de ziekteverwekker ont-
ziet. De juiste bacteriekolonies worden dan met de primers 
genetisch tegen het licht gehouden. De eerste kolonies 
staan op dit moment te groeien. 
30 april 2015 — RESOURCE
achtergrond << 19


Een jasje voor het bloeden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield