Predmet istraživanja u ovoj disertaciji predstavljaju registrovana poljoprivredna gazdinstva
specijalizovana za proizvodnju mleka u Republici Srbiji. Analizirano je ukupno 70
poljoprivrednih gazdinstava, a podaci su preuzeti iz FADN uzorka za period od 2015. do 2019.
godine. S druge strane, cilj istraživanja je najpre oceniti tehničku efikasnost posmatranih
gazdinstava, a zatim i ispitati uticaj različitih faktora na ostvarenu tehničku efikasnost.
Tehnička efikasnost analiziranih gazdinstava je ocenjena primenom modela stohastičke
granične proizvodne funkcije, gde se pod pojom tehničke efikasnosti podrazumeva
sposobnost donosioca odluka na gazdinstvu da ostvare maksimalni autput uz određeni nivo
angažovanog inputa. Funkcionalna forma modela se zasniva na modifikovanoj Cobb-Douglasovoj
proizvodnoj funkciji. Kao zavisno promenljiva u modelu proizvodne funkcije koja
predstavlja ostvareni autput posmatranih gazdinstava, korišćena je ukupno ostvarena
vrednost poljoprivredne proizvodnje. S druge strane, kao nezavisno promenljive u modelu
proizvodne funkcije korišćene su varijable koje se odnose na angažovani rad, kapital, ukupne
troškove proizvodnje i korišćeno poljoprivredno zemljište. Pored navedenog, u cilju ocene
eventualnog prisustva tehničkog progresa korišćena je i varijabla koja se odnosi na godine
posmatranja.
U prvoj fazi istraživanja, primenom modela stohastičkih graničnih proizvodnih funkcija,
oslanjajući se na modifikovanu Cobb-Douglas-ovu proizvodnu funkciju, izvršena je ocena
tehničke efikasnosti posmatranih gazdinstava. Ocenjeno je ukupno šest različitih klasa modela
stohastičkih graničnih proizvodnih funkcija, koje se međusobno razlikuju u skladu sa
primenjenom metodologijom ocene. Generalno posmatrano, prednost modela stohastičkih
graničnih proizvodnih funkcija u odnosu na determinističke modele, ogleda se kroz prisustvo
kompozitne slučajne greške modela na osnovu koje je moguće ispitati uticaj dodatnih faktora
na prethodno ocenjenu tehničku efikasnost.
U skladu sa prethodno navedenim, u drugoj fazi istraživanja ispitan je uticaj dodatnih
objašnjavajućih promenljivih koje se odnose na: karakteristike donosioca odluka na
gazdinstvu, karakteristike poljoprivrednih gazdinstava, ekonomske mere agrarne politike i
prirodne uslove. Različiti faktori od uticaja na ostvarenu tehničku efikasnost posmatranih
gazdinstava identifikovani su na osnovu prethodno sprovedene analize empirijskih
istraživanja u vezi sa tehničkom efikasnošću poljoprivrednih gazdinstava specijalizovanih za
mlečno govedarstvo. U skladu sa dodatnim faktorima od uticaja formulisano je osam radnih
hipoteza koje su u nastavku istraživanja proverene.
Iako je za očekivati bilo da se ocenom različitih klasa modela dobiju razlilčite ocene tehničke
efikasnosti, utvrđene su izvesene pravilnosti po pitanju statističke značajnosti posmatranih
varijabli bez obzira na ocenjenu klasu modela. U prvoj fazi istraživanja, ustanovljen je
statistički značajan uticaj kapitala i ukupnih troškova proizvodnje na ostvarenu vrednost
proizvodnje.
Takođe, utvrđena je i pozitvna promena produktivnosti za posmatrani petogodišnji period. S
druge strane, ustanovljeno je da angažovani rad i korišćeno poljoprivredno zemljište nemaju
statistički značajan uticaj na ostvarenu vrednost proizvodnje. Drugim rečima, ustanovljeno je
da se dodatnim ulaganjem u opremu, objekte, mehanizaciju, osnovno stado i nabavkom
kvalitetnijih inputa u proizvodnom procesu može očekivati i bolji proizvodni rezultat u
sektoru mlečnog govedarstva. Dodatno, ustanovljeno je da rad i zemljište nisu ograničavajući
faktori kada je reč o ostvarenoj vrednosti proizvodnje.The research in this dissertation focuses on registered agricultural holdings specializing in
milk production in the Republic of Serbia. A total of 70 agricultural holdings are analyzed
while the data was collected from the FADN sample for the period between 2015 and 2019.
The research aims to assess the technical efficiency of the analyzed holdings and then
investigate the influence of different factors on the realized technical efficiency.
The technical efficiency of the analyzed holdings is assessed using the stochastic frontier
analysis. The term technical efficiency refers to the ability of the decision-maker on an
agricultural holding to maximize its output with a certain extent of the engaged input. The
model’s functional form is based on the modified Cobb-Douglas production function. The total
realized value of agricultural production is used as the dependent variable in the production
function model, representing the realized output of the analyzed holdings. On the other hand,
the variables related to the amount of work put in, capital, production costs, and used
agricultural land are used as independent variables in the production function model. In
addition, a variable concerning the observation period is also used to assess the possible
presence of technical progress.
In the first stage of the research, the technical efficiency of the analyzed holdings is assessed
by the application of the stochastic frontier analysis, based on the Cobb-Douglas production
function. Six different classes of the stochastic frontier analysis model are assessed. These
classes differ from each other, depending on the applied assessment methodology. One
advantage of the stochastic frontier analysis model over deterministic models includes the
presence of the composite error which makes it possible to analyze the influence of additional
factors on the previously assessed technical efficiency.
The second stage of the research focuses on the influence of explanatory variables related to
the characteristics of the decision-maker on a holding, the characteristics of agricultural
holdings, economic measures of the agricultural policy, and natural conditions. Different
factors influencing the achieved technical efficiency of the analyzed holdings are identified by
means of a previously conducted analysis of empirical research on the technical efficiency of
the agricultural holdings specialized in dairy farming. According to the additional influencing
factors, eight working hypotheses are formulated and examined in the rest of the research.
Despite the prediction that the assessment of different classes of the model will give different
assessments of technical efficiency, certain regularities concerning the statistical significance
of the analyzed variables are determined regardless of the assessed model class. The first
stage of the research defines a statistically significant influence of capital and total production
costs on the realized production value.
Furthermore, a positive productivity change is determined in the analyzed five-year period.
On the other hand, it is learned that the amount of work put in and used agricultural land do
not have any statistically significant influence on the realized production value. In other
words, the conclusion is that additional investment in equipment, agricultural mechanization,
foundation stocks, and higher-quality inputs in the production process should bring better
production results in the dairy farming sector. It is also concluded that work and land are not
restricting factors regarding the realized production value
