Prins, Corien

Dutch

Tilburg University Repository

    Tilburg UniversityEen internationale rechtsorde voor cyberspionage en intelligencePrins, CorienPublished in:Nederlands JuristenbladPublication date:2024Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordLink to publication in Tilburg University Research PortalCitation for published version (APA):Prins, C. (2024). Een internationale rechtsorde voor cyberspionage en intelligence. Nederlands Juristenblad ,2024(8), 507. Article NJB 2024/432.General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.            • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.            • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain            • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portalTake down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Download date: 22. Jun. 2024NEDERLANDS JURISTENBLAD −  01-03-2024 −  AFL. 8  507VoorafHet Vooraf staat ook op njb.nl/blogs432Een internationale rechtsorde voor cyberspionage en intelligenceDe inlichtingen- en veiligheidsdiensten (AIVD en MIVD) haalden recentelijk het nieuws. Zo was er aandacht voor het kritische rapport van de  CTIVD, de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Buruma, vorige aflevering op deze plaats). Prominent was ook de berichtgeving over de hack bij de MIVD. Het Ministerie van Defensie meldde dat bij de dienst geavanceerde malware was aangetroffen waarmee een ‘Chinese statelijke actor’ spionageactiviteiten uitvoerde. Dat statelijke actoren uit landen als China en Rus-land offensieve cyberprogramma’s voor spionage inzetten is al langer bekend. Maar inmiddels zijn intensiteit en karakteristieken hiervan zodanig dat AIVD en MIVD bena-drukken dat Poetin weliswaar niet met grondtroepen aan onze grenzen staat, maar in de digitale wereld Nederland wel degelijk in de oorlog verzeild is geraakt. Het digitale slagveld levert echter (nog) geen indringende beelden van puinhopen en menselijke slachtoffers op. En dus: alhoe-wel feitelijk heel dichtbij, is de oorlog in de beleving van politiek en samenleving nog immer iets dat Nederland nauwelijks tot niet raakt.Gelukkig wordt wel werk gemaakt van een steviger wettelijk instrumentarium om op het nieuwe strijdtoneel enigszins staande te blijven. Sinds december 2022 ligt een wetsvoorstel in de Tweede Kamer voor een zelfstandige strafbaarstelling van spionageactiviteiten (36280). En bij de Eerste Kamer is de Tijdelijke wet cyberoperaties (36263) momenteel in behandeling. Deze beoogt op onderdelen tijdelijk van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdien-sten (Wiv 2017) af te wijken. De aanpassing moet bijdragen aan meer ‘operationele snelheid en wendbaarheid’ in het onderzoek door de AIVD en MIVD, onder meer door enkele cyberbevoegdheden te verruimen. Ook beogen de diensten met het nieuwe regime een meer integraal beeld te kun-nen verkrijgen van dreiging, intenties en capaciteiten van landen met offensieve cyberprogramma’s. De tijdelijke regels zien daarom niet alleen op specifieke onderzoeken naar dergelijke programma’s, maar op alle onderzoeken naar landen met een offensief cyberprogramma.Hoe verhouden de nieuwe regels zich tot de cyberbe-voegdheden van andere landen? Zeker in de vernetwerkte digitale wereld is internationale samenwerking tussen gelijkgezinde landen wezenlijk. Het ontbreekt aan goed rechtsvergelijkend onderzoek, maar een globale blik toont de nodige verschillen tussen landen. Zo is in ons land het kader voor het opereren van de diensten publiekrechtelijk verankerd. Dat is in lang niet alle (Westerse) landen het geval. Verder ontbreekt het her en der aan een met Neder-land vergelijkbaar stelsel van toezicht met elementen van publieke verantwoording. En lang niet overal heeft de toe-zichthouder, zoals in ons land, voor de eigen taakvervul-ling zelfstandig toegang tot de data en informatie waar de diensten over beschikken. Ten slotte maken sommige lan-den, zowel de VS als in Europa, een strak onderscheid tus-sen binnenland en buitenland. Onderzoek naar (groepen van) personen die zich in eigen land bevinden is aan regels gebonden, maar daarbuiten is veel – zo niet alles – toegestaan. Dit laatste wordt in de hand gewerkt door het ontbreken van internationaalrechtelijke kaders voor spionage en intelligence. Waar voor tal van oorlogsgerela-teerde handelingen internationale afspraken gelden, blijft de daarmee nauw verbonden praktijk van spionage en intelligence ‘deeply steeped in secrecy’ en ‘deliberately ignored in terms of international law and governance’, aldus de Leidse hoogleraar Broeders. Hij schetste vorig jaar maart in zijn oratie een indringend beeld van het mondiale machtstoneel van cyberspionage.1 Zonder inter-nationale kaders geldt daar als norm hetgeen staten zich-zelf aan bevoegdheden toe-eigenen dan wel elkaar feite-lijk toestaan. En juist bij cyber brengt dat specifieke risico’s met zich mee. Zo ontwikkelt het instrumentarium voor spionage zich in rap tempo en zijn het vooral landen met veel innovatiecapaciteit (ook van private partijen –waaronder de Big Tech – aldaar) die daarin de toon zetten. De overige landen hebben in dit offensieve geweld niet alleen geen positie, maar met het ontbreken van interna-tionale afspraken beschikken ze ook niet over een instru-mentarium om tegenwicht te bieden tegen hetgeen grote spelers toelaatbaar achten. Dat is niet alleen vanuit rechtsstatelijke optiek problematisch. Ook is het zorgelijk omdat bij cyberspionage de grens tussen enerzijds het verzamelen van inlichtingen in het belang van nationale veiligheid en anderzijds het meekijken voor economisch gewin nogal eens diffuus blijkt te zijn. Natuurlijk gebeurt spionage nog steeds op de conventionele manier: perso-nen die personen benaderen om toegang te krijgen tot informatie. Maar met digitalisering – en zeker artificiële intelligentie – kan een vrijwel oneindige hoeveelheid slimme en nauwelijks te traceren spionage-applicaties een ontelbaar aantal systemen, bedrijven en organisaties bin-nendringen en informatie verzamelen.Terug naar de genoemde voorstellen waarmee onze regering het wettelijk instrumentarium voor het digitale strijdtoneel beoogt te versterken. Bij beide voorstellen gaat het om nationale regelingen. De wat mij betreft noodzakelijke volgende stap is die naar het internationale niveau. Om tal van redenen kunnen de kaders niet beperkt blijven tot de huidige – variëteit aan – nationale regelingen. Nog afgezien van voornoemde zorgen, gaat het – gezien vanuit Europees en westers belang – niet alleen over spionage maar ook om intelligence. En juist daarvoor is cruciaal het vermogen tot een gecoördineerd functioneren als geheel om inlichtingen in te winnen, in plaats van als separate lidstaten met versnipperde bevoegdheden. En nu het om cyber gaat lijkt er bij uitstek voor ons land een voortrekkersrol te liggen. We zijn met de digitalisering van onze samenleving en economie een koploper binnen Europa. In ons land komen cruciale kabels voor de Europese digitale infrastructuur aan land. Maar bovenal heeft Nederland een reputatie hoog te hou-den in het initiëren en faciliteren van voor vrede en vei-ligheid noodzakelijke verdragen en instituties.Corien Prins1. hdl.handle.net/1887/3572085.8507-507_NJB08_VRF.indd   507 2/26/24   12:08 PM

Een internationale rechtsorde voor cyberspionage en intelligence

https://pure.uvt.nl/ws/files/88751310/NJB08_Vooraf_2024.pdf

Een internationale rechtsorde voor cyberspionage en intelligence

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Tilburg University Repository