Dissertaties worden besproken en gepromoveerden kunnen reageren

Debby L. Gerritsen

Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie

Directory of Open Access Journals

PROEFSCHRIFT IN DISCUSSIEHet meten van kwaliteit van leven in het verpleeghuisDissertaties worden besproken en gepromoveerden kunnen reageren.Het meten van kwaliteit van leven in het verpleeghuisDebby Gerritsen:Quality of life and its measurement innursing homesPromotie: 17 september 2004, Vrije UniversiteitAmsterdamPromotor: Prof.dr. M.W. RibbeBespreking:Dr. S. Teunisse, neuropsycholoog, ouder-enpsycholoog, (ere)docent Universiteit van AberdeenKwaliteit van leven is een van de belangrijkste uit-komstmaten van medisch handelen bij chronische aan-doeningen. Ook binnen de verpleeghuis sector wordtkwaliteit van leven steeds vaker gezien als een belangrijkeuitkomstmaat voor de kwaliteit van zorg. Dit proef-schrift sluit aan bij deze ontwikkeling en richt zich opde vragen wat er wordt verstaan onder kwaliteit vanleven in het verpleeghuis en hoe het in kaart gebrachtkan worden bij bewoners die vaak niet meer in staat zijnte communiceren over hun gevoelens, wensen en behoef-ten. Het fraaie van dit - prachtig vormgegeven - proef-schrift is dat eerst een theorie over kwaliteit van leven inhet verpleeghuis wordt geformuleerd en dat meetinstru-mentarium zoals gebruikt in de praktijk, daaraan ver-volgens worden getoetst: de onderzoeker evalueert of eenobservatie methode zoals gebruikt in verpleeghuizen (de’Minimum Data Set’ (MDS) van de ’Resident Assess-ment Instrument’ (RAI)) volstaat als instrument voorhet meten van kwaliteit van leven.Na een inleidend hoofdstuk (hoofdstuk 1) over decontext van dit onderzoek en de vraagstellingen, wordtde zoektocht naar een passend model voor kwaliteit vanleven in het verpleeghuis beschreven (hoofdstuk 2). Deliteratuur wordt met behulp van zoektermen nagezochtop modellen van kwaliteit van leven, die voldoen aanverschillende criteria: het model dient universeel enbreed geformuleerd (d.w.z. niet alleen gericht opgezondheid) te zijn, informatie te geven over de onder-liggende dimensies en hoe deze met elkaar samenhangenen elkaar beı̈nvloeden, en moet tenslotte ruimte biedenaan individuele verschillen in de beleving van kwaliteitvan leven. Van de zes modellen die in de literatuur wor-den gevonden voldoet alleen de Social Production Func-tions (SPF) theorie aan alle criteria. Het betreft eenhiërarchisch model waarbij algeheel welbevinden (hethoogste niveau) voortkomt uit het gebruik en de (her)waardering van persoonlijke bronnen (het laagsteniveau). Bronnen zijn dingen die iemand heeft of doet,zoals het hebben van een partner, vrienden, zelfstandigfunctioneren, en cognitief functioneren. Verlies van deene bron kan tot op zekere hoogte gecompenseerd kanworden door het gebruiken of herwaarderen van anderebronnen. Een interessant model dat aansluit bij recenteontwikkelingen in de algemene kwaliteit van leven litera-tuur, waar individuele verschillen in beleving en compen-satie mechanismen steeds meer aandacht krijgen.Alle volgende hoofdstukken van het proefschrift rich-ten zich op het vinden van passend meetinstrumentariumvoor dit model. Daarbij wordt in eerste instantie uitge-gaan van de bestaande MDS-RAI observatie schalen(hoofdstukken 3-4), maar waar nodig worden nieuweschalen geconstrueerd (hoofdstukken 5-6) of anderebestaande schalen geëvalueerd (hoofstuk 7). Metingenvinden plaats bij verpleeghuizen, die de RAI reeds heb-ben ingevoerd als geautomatiseerd cliëntvolgsysteemvoor het in kaart brengen van medische, funktionele,psychosociale en cognitieve toestand van de bewoners.Deze verpleeghuizen wordt gevraagd deMDS-RAI scha-len te hanteren zoals gebruikelijk in de dagelijkse prak-tijk. Een indrukwekkende hoeveelheid data is verzameld.Enkelvoudige metingen zijn beschikbaar voor tenminste227 (Nederlandse) bewoners, soms oplopend tot 1909Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 2005 (2005) 36:26–28DOI 10.1007/BF0307468913bewoners (data verkregen via een Canadese studie); her-haalde metingen in het kader van test-hertest en interbe-oordelaarsbetrouwbaarheid studies zijn beschikbaarvoor ongeveer 150 bewoners. Psychometrische analysesrichten zich op interne betrouwbaarheid, test-hertestbetrouwbaarheid, interbeoordelaars betrouwbaarheid,inhoudsvaliditeit (aan de hand van literatuurstudie enmet behulp van een panel van experts), begripsvaliditeit(aan de hand van convergentie met andere maten enfactor analyse) en waar mogelijk worden bevindingenzoals verkregen in de ene steekproef gechecked in eenandere steekproef (cross-validatie). Tenslotte wordenbevindingen verkregen bij somatische en psychogeriatri-sche bewoners met elkaar vergeleken, evenals bevindin-gen van bewoners met lichte en ernstige cognitieveachteruitgang. Al met al een uitgebreide, diverse en gede-gen psychometrische evaluatie, waarbij slechts één kleinekritische noot, namelijk dat bij validatie soms gebruikgemaakt wordt van vergelijkingsschalen die niet optimaalvalide zijn volgens de bevindingen in andere hoofdstukken(bijvoorbeeld de Depressie Lijst als vergelijkingsschaalvoor de Depressie Rating Schaal waarbij bewoners meternstige cognitieve achteruitgang niet worden uitgesloten,en deDepressie Rating Schaal als vergelijkingsschaal voorde Sociale Betrokkenheid schaal). Doordat de gegevensvoor deMDS-RAI schalen worden verzameld zoals gang-baar in de praktijk van alledag (dus zonder additioneletraining van de verpleegkundigen of zonder inschakelingvan onderzoekersverpleegkundigen) waar niet alles vol-gens de regels verloopt, merkt de onderzoeker terecht opdat de vermelde betrouwbaarheden en andere waardeneen ondergrens weergeven.De onderzoeker concludeert dat deMDS-RAI schalenvooral gericht zijn op het in kaart brengen van de bron-nen in het SPF model en dat de ADL, de cognitie schaalen de aangepaste versie van de Sociale Betrokkenheidschaal van de MDS daarvoor goed bruikbaar zijn. Test-hertest en interbeoordelaars betrouwbaarheid van deMDS-depressieschaal daarentegen zijn minder dan dievan de andere schalen. Volgens de onderzoeker komtdit doordat psychologische aspecten van gedrag moeilij-ker te observeren zijn. De betrouwbaarheden verkregenin deze studie zijn gebaseerd op een design waarbij test enhertest meting, evenals de metingen van de verschillendeobservatoren binnen 1 maand na elkaar plaatsvinden.Het lijkt niet onmogelijk dat stemming meer varieertover tijd dan cognitie en ADL functioneren. Daarom devraag of het ook mogelijk is dat de gevonden lagerebetrouwbaarheden voor de MDS-depressie schaal juisteen indicatie zijn van goede responsiviteit en dusvaliditeit?De onderzoeker concludeert tevens dat de MDS-RAIweinig aandacht besteed aan welbevinden, een centraalconcept in het SPF-model, en dat additionele matennodig zijn voor het meten van sociaal en lichamelijkwelbevinden, evenals voor het algeheel subjectief welbe-vinden. Daartoe ontwikkelt zij met succes twee nieuweschalen voor sociaal welbevinden (het PrikkelendGedrag Profiel en de ’Social Well-Being Of Nursinghome residents’ schaal). Ook vergelijkt zij de waardevan zes bestaande zelfbeoordelingsschalen voor algeheelwelbevinden. Dit laatste is een interessant exercitieomdat er vaak van wordt uitgegaan dat verpleeghuisbe-woners niet in staat zijn tot het beantwoorden van derge-lijke zelfbeoordelingsvragenlijsten. Toch blijkt dat vande bewoners met een MMSE van 5 of hoger, allen instaat zijn tot het beantwoorden van de vragen uit deDepressie Lijst en dat het merendeel ook in staat is devragen uit de Geriatric Depression Scale en de Philadel-pia Geriatric Center Morale Scale te beantwoorden. DeDepressie Lijst, van origine ontwikkeld voor mensen metdementie, heeft samen met de Geriatrische DepressieSchaal de beste betrouwbaarheid en validiteit. De bevin-dingen zijn echter minder positief voor de bewoners meternstige cognitieve achteruitgang, bij wie de scores opdeze zelfrapportage vragenlijsten minder samenhang ver-tonen met observaties van verdrietig gedrag, pijn, ensociale betrokkenheid dan bij bewoners met lichte cogni-tieve achteruitgang. De onderzoeker concludeert datdeze verschillen kunnen betekenen dat bewoners meternstige cognitieve problematiek minder goed in staatzijn zelfrapportage vragenlijsten te beantwoorden of datobservatoren meer moeite hebben verdrietig gedrag, pijnen sociale betrokkenheid te observeren in deze groep.Zou het echter ook mogelijk kunnen zijn dat de geselek-teerde vergelijkingsschalen minder relevant zijn voormensen met ernstige cognitieve achteruitgang en der-halve resulteren in een andere score verdeling, die decorrelatie beı̈nvloedt?Al met al, een gedegen proefschrift dat niet alleen eeninteressante theorie biedt voor kwaliteit van leven in hetverpleeghuis, maar ook een goede eerste aanzet vormt toteen instrumentarium voor het evalueren van kwaliteitvan leven als uitkomst maat in de verpleeghuiszorg.Dr. Saskia TeunisseHillegom, januari 2005NaschriftHet is een zeer leuke ervaring om een uitgebreide samen-vatting van mijn proefschrift te lezen die is geschrevendoor een ander! Als deze dan ook nog gepaard gaat meteen positieve beoordeling van de kwaliteit van het proef-schrift kan ik niet anders dan zeer content zijn met dezeTijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 2005 (2005) 36:26–28 2713bespreking. Ik dank Saskia Teunisse hartelijk voor haarschrijven en ga met genoegen in op haar opmerkingen.Haar kritische noot dat bij validatie van sommigeschalen vergelijkingsschalen zijn gebruikt die in anderehoofdstukken niet optimaal valide bleken, wijst inder-daad op een tekortkoming die geldt voor het hele onder-zoek. In dit soort onderzoek is te prefereren om de tebeoordelen schalen te vergelijken met een gouden stan-daard. Een eerste probleem daarbij is echter dat goudenstandaarden tijdsintensief zijn om toe te passen. Verderzijn voor constructen als ‘sociale betrokkenheid’ geengouden standaarden bekend, terwijl voor ‘depressie’ welgouden standaarden bestaan, maar daarbij bestaan twij-fels over de toepasbaarheid in de verpleeghuispopulatie.Daarom zijn in deze studie zogenaamde ‘vergelijkings-schalen’ gebruikt waarvan de validiteit soms onbekendwas. De schalen voor subjectief welbevinden bleken nietoptimaal valide, met name bij bewoners met ernstigecognitieve stoornissen. Deze waren vaak wel in staatom de vragen te beantwoorden, terwijl de gegeven ant-woorden op de verschillende schalen niet goed overeen-kwamen. De situatie werd nog complexer toen bleek datook de observatieschalen voor subjectief welbevindenminder valide zijn in die groep, een bevinding waar ikzo op terugkom.Een andere opmerking betreft de gevonden lagebetrouwbaarheid van de MDS-depressieschaal (DRS).De DRS, één van de bovengenoemde schalen voor sub-jectief welbevinden, bleek in het onderzoek minderbetrouwbaar en valide dan de MDS-schalen voor cogni-tie (CPS) en ADL (ADL-H). Die bevinding zal deelskunnen worden toegeschreven aan het verschijnsel datpsychologische aspecten van gedrag moeilijker te obser-veren zijn dan bijvoorbeeld ADL-functioneren. SaskiaTeunisse vraagt zich af of de lagere betrouwbaarheidvan de DRS een gevolg kan zijn van het grote tijdsinter-val tussen de 2 metingen waarmee de betrouwbaarheidwerd bepaald, wat zou kunnen duiden op goede respon-siviteit. Dit is helaas niet het geval. Ik heb voor een sub-groep waarbij het tijdsinterval 1 tot 2 weken was dezelfderesultaten gezien, iets dat geldt voor alle schalen. Debetrouwbaarheid van de DRS was bovendien ookduidelijk lager bij bewoners van een psychogeriatrischeafdeling. Recent onderzoek in de VS zet ook vraagtekensbij de betrouwbaarheid en validiteit van deze DRS, enmomenteel wordt dan ook door een internationale groeponderzoekers gewerkt aan een herziene versie.De schalen voor subjectief welbevinden krijgen alleaandacht in hoofdstuk 7. Daar wordt gevonden dat decorrelatie tussen zes schalen voor algemeen subjectiefwelbevinden lager zijn bij bewoners met ernstige demen-tie. Dit geldt voor zowel de observatieschalen als de zelf-beoordelingsschalen. Saskia Teunisse vraagt zich af of debeoordeelde schalen minder relevant zijn voor mensenmet ernstige cognitieve achteruitgang. Dit is zeker moge-lijk. Het meten van kwaliteit van leven (of psychischwelbevinden) bij mensen met cognitieve achteruitgangis een complex onderzoeksgebied, en de vraag wat psy-chisch welbevinden precies omvat bij mensen met ern-stige dementie is nog niet beantwoord. Zoals inhoofdstuk 2 van het proefschrift uitgebreid is beschreven,wil ik er niet van uit gaan dat de inhoud van kwaliteit vanleven fundamenteel verschilt in verschillende groepenmensen, maar het relatieve belang van domeinen kanwel verschillen. Desalniettemin denk ik dat de gevondenverschillen tussen de zes schalen vooral in de betrouw-baarheid van deze schalen moeten worden gezocht enminder in de constructvaliditeit ervan.Tot slot wil ik graag een lans breken voor psycho-metrisch onderzoek in de ouderenzorg en de verpleeg-huiszorg in het bijzonder. Veel schalen die wordengebruikt in de dagelijkse verpleeghuiszorg zijn niet geva-lideerd voor deze populatie, zelfs een GeriatrischeDepressie Schaal wordt nu pas, in het AGED-onderzoekvan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Rijksuniver-siteit Groningen, gevalideerd voor de Nederlandse ver-pleeghuispopulatie. Het meten van kwaliteit van leven ismomenteel erg populair, maar heel moeilijk. Voordatvalide en betrouwbare schalen bestaan voor ouderenmet verschillende capaciteiten is nog veel schaalonder-zoek nodig. Ik nodig de lezer dan ook van harte uithieraan bij te dragen.Dr. Debby GerritsenNijmegen, januari 200528 Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 2005 (2005) 36:26–2813

Het meten van kwaliteit van leven in het verpleeghuis

https://tvgg.nl/article/download/15377/20443

Het meten van kwaliteit van leven in het verpleeghuis

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Directory of Open Access Journals