Nieznanowska, Joanna

Polish

Akademicka Platforma Czasopism

177Kronika naukowaSprawozdanie z konferencji „Wczesnonowożytna medycyna, historia naturalna i filozofia przyrody  (XVI–XVIII wieku): miejsca spotkania, miejsca konfliktu”, Poznań, 7–8 XII 2017 roku http://dx.doi.org/10.12775/KLIO.2017.053W dniach 7–8 grudnia 2017  roku w Centrum Kongresowo-Dydaktycznym Uniwersytetu Medycznego im. Karola Mar-cinkowskiego w Poznaniu odbyła się konferencja naukowa „Wczesno- nowożytna medycyna, historia naturalna i filozofia przyrody (XVI–XVIII wieku): miejsca spotkania, miejsca konfliktu”. Konferencję zorga-nizowały kierowany przez prof. dr hab. Anitę Magowską zespół Katedry i Zakładu Historii i Filozofii Nauk Medycznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oraz Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, a honorowym patronatem objęły władze poznańskiej uczelni, reprezentowane przez dziekan Wydziału Lekarskiego I UMP, prof. dr hab. med. Ewę Wender-Ożegowską, a także poznański oddział Polskiego Towarzystwo Filozoficznego, Polskie Towarzystwo Historyczne i Polskie Towarzystwo Historii Nauk Medycznych. Podstawowym celem przyświecającym organizatorom było stworze-nie okazji do określenia, w możliwie szerokiej perspektywie, „aktualnego stanu prowadzonych w Polsce badań nad historią wczesnonowożytnych rei naturali”. W komunikacie wstępnym wyrażono ponadto nadzieję, że konferencja będzie platformą debaty nad „genezą współczesnego przyrodo-znawstwa i biomedycyny oraz charakterem zmiennych relacji między przy-rodą a  człowiekiem”. Zaproszenie do uczestnictwa skierowano do przed-stawicieli nauk humanistycznych i społecznych: historyków filozofii, nauki (medycyny, biologii, geologii, botaniki), kultury i edukacji, socjologów i antropologów wiedzy oraz badaczy reprezentujących nauki przyrodnicze i medyczne. Wśród zaproponowanych zagadnień badawczych wymieniono 178Kronika naukowazwiązki medycyny odrodzenia, baroku i oświecenia z filozofią przyrody i historią naturalną, przedmioty oraz praktyki wczesnonowożytnej me-dycyny, filozofii przyrody i historii naturalnej, media, metody i narzędzia zbierania i komunikowania wiedzy o naturze, aktorów (indywidualnych i zbiorowych, prywatnych i publicznych) zaangażowanych w wytwarza-nie i cyrkulację wiedzy o naturze, koncepty wyjaśniające relacje człowieka z naturą (magia naturalis, alchemia, jatronauki, fizykoteologia), historię wczesnonowożytnych gatunków epistemicznych stosowanych w obrębie medycyny, filozofii przyrody i historii naturalnej oraz zależności między lokalną a uniwersalną wiedzą o naturze. Arcyciekawa tematyka miała nie-wątpliwie wpływ na skład komitetu naukowego, do którego zaproszenie przyjęli wybitni historycy, filozofowie, przyrodnicy i lekarze reprezentują-cy czołowe krajowe ośrodki i instytucje nauk humanistycznych i medycz-nych, przede wszystkim jednak zaowocowała szerokim odzewem chętnych do wzięcia czynnego udziału w konferencji. Do programu naukowego zakwalifikowano ponad 30 referatów, z których 11 zostało zgłoszonych przez samodzielnych pracowników nauki. Chociaż pięcioro uczestników, pokonanych przez okoliczności losowe, nie mogło ostatecznie stawić się na obradach, konferencja miała nader bogaty harmonogram, tak ilościo-wo, jak i – przede wszystkim – jakościowo. Program podzielono na siedem uporządkowanych tematycznie se-sji, z których cztery przewidziano na pierwszy dzień obrad. Konferencję rozpoczęła sesja poświęcona filozofii i  przyrodoznawstwu XVIII wieku, w której dr Mateusz Falkowski z Instytutu Kultury Uniwersytetu Jagiel-lońskiego omówił stanowisko Juliena Offraya de la Mettriego względem kartezjańskiego dualizmu i mechanicystycznej teorii materii, oraz – z dru-giej strony – etyki przyjemności („La Mettrie albo maszyna rozkoszy”), dr Marta Sukiennicka z Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przedstawiła, w jaki sposób Charles Bonnet przein-terpretował używane uprzednio w filozofii i alchemii pojęcie palingene-zy, nadając mu nowe, biologiczne i ewolucyjne znaczenie („Palingeneza w ujęciu Charles’a Bonneta, od alchemii do ewolucji”), a dr Bartosz Dzia-łoszyński z Uniwersytetu Warszawskiego nakreślił strategię przyjętą przez Carla von Linné przy umiejscawianiu człowieka jako jednostki taksono-179Kronika naukowamicznej w obrębie systemu przyrody („Pojęcie Homo sapiens w «Systemie natury» Karola Linneusza”). Druga sesja poświęcona była historii alchemii. Dr Marek Woszczek z Instytutu Filozofii UAM zaproponował spojrzenie na paracelsyzm (szcze-gólnie zaś jego radykalne nurty i tzw. teoalchemię) jako ten z czynników destabilizacyjnych, który okazał się kluczowy w procesie burzenia wcze-śniejszych relacji wiedzy i praktyki, a w rezultacie również w formowaniu się epistemologicznych ram filozofii przyrody, historii naturalnej i medy-cyny wczesnej nowożytności („Chemia, mistyka rewolucja. Paracelsjańska religia przyrody jako destabilizująca trajektoria wczesnej nowożytności”). Dr Mateusz Dąsal z Zakładu Humanistycznych Nauk Wydziału Farmaceu-tycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu i dr Radosław Łazarz z Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie (referent) zapropono-wali spojrzenie na alchemię jako swego rodzaju prekursorkę akademickiego systemu medycyny rozwiniętego w  wieku XVIII i następnych stuleciach („Alchemia jako model medycyny akademickiej w okresie nowożytnym”). Niżej podpisana, reprezentująca Zakład Historii Medycyny i Etyki Lekar-skiej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, przedstawiła poglądy pierw-szych profesorów medycyny w szczecińskim Gimnazjum Mariackim, Geo-rga Kirsteniusa i Johanna Zandera na jatrochemię, metody, jakimi posłużyli się oni przy próbach zbadania prawdziwości twierdzeń medycyny paracel-sjańskiej, oraz przypuszczalne powody różnic w stanowiskach prezentowa-nych przez obu lekarzy wobec paracelsyzmu („Pierwsi profesorowie medy-cyny Gimnazjum Mariackiego w Szczecinie wobec jatrochemii i innych jatronauk”). Wreszcie, dr hab. Rafał Prinke z Katedry Ekonomiki Turystyki i Informatyki poznańskiej Akademii Wychowania Fizycznego przedstawił Michała Sędziwoja jako lekarza („Medycyna w pismach i działalności alche-mika Michała Sędziwoja, 1566–1636”).Trzecią sesję, zatytułowaną „Religia i medycyna w epoce wczesno-nowożytnej”, otworzyła dr hab. Małgorzata Delimata-Proch z Instytutu Historii UAM, przedstawiając pracę „Konflikt czy współzawodnictwo? O zakresie, metodach oraz skuteczności działania Niebieskich Uzdrowi-cieli i ziemskich lekarzy w świetle polskiego piśmiennictwa mirakularnego (XVI–XVIII wieku)”. Z kolei dr Katarzyna Brzezina-Scheurerer z Instytutu Historii Sztuki UJ mówiła o kolekcji naturaliów księcia Hieronima Floria-180Kronika naukowana Radziwiłła oraz zawartych w jego pismach przemyśleniach i poglądach przyrodniczych i medycznych („Między wiarą a wiedzą. Zainteresowania księcia Hieronima Floriana Radziwiłła naturą i medycyną”). Dr Ewa Rybałt z Instytutu Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej przy-bliżyła uczestnikom, w jaki sposób szesnastowieczny spór o prymat medy-cyny greckiej nad arabską pomiędzy weneckimi lekarzami, Vittore Trinca-vellą i Valerio Superchią wpłynął na styl cyklu malarskiego autorstwa Jacopa Tintoretta, zachowanego we wnętrzach weneckiej konfraterni św. Rocha („Jacopo Tintoretto i Vittore Trincvello – malarz i lekarz w weneckim brac-twie św. Rocha”). Ostatnie wystąpienie przewidziane w sesji trzeciej, „Po-gląd na ars medica w pierwszej polskiej encyklopedii. Medyczna tradycja versus empiria w «Nowych Atenach» księdza Benedykta Chmielowskiego”, dr Wojciech Paszyński z Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Mo-drzewskiego wygłosił w drugim dniu konferencji, co było spowodowane względami logistycznymi niezależnymi od organizatorów i referenta.Pierwszy dzień konferencji zamknęła sesja „Debiuty”, w której wy-kłady związane z  przygotowywanymi pracami doktorskimi przedstawiły mgr Aleksandra Kaźmierczak z Zakładu Humanistycznych Nauk Wydziału Farmaceutycznego UMWr („Możliwości poznania świata przyrodniczego w ujęciu wybranych uczonych nowożytnych w kontekście teologicznym”), reprezentująca ten sam ośrodek mgr Anna Adamowicz („Wariolizacja i wakcynacja w osiemnastowiecznej Europie”) oraz mgr Aleksandra Albe-ra z Instytutu Historii Uniwersytetu Opolskiego („Ciąża i połóg Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny w świetle realiów medycznych epoki Jana III So-bieskiego”). Drugi dzień poznańskiego spotkania rozpoczęła sesja poświęco-na wzajemnym relacjom medycyny i filozofii w epoce wczesnonowożyt-nej oraz praktyce medycznej na terenach I Rzeczypospolitej. Prof. dr hab. Adam Grzeliński z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika dyskutował z tezami K. Dewhursta i P. Romanella na temat wzajemnych zależności między poglądami medycznymi i myślą filozoficzną Johna Loc-ke’a („John Locke: medycyna i teoria poznania”). Dr hab. Adam Świeżyński z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego mówił o strategiach radzenia sobie z konfliktem między historia divina  a historia naturalis doświadczanym przez związanych z I Rzeczpospolitą myślicieli ży-181Kronika naukowadowskich, takich jak Judah Loew, David Gans, Joseph Solomon Delmedigo czy Tobias Cohen („Filozofia przyrody i medycyna w ujęciu przedstawicieli myśli żydowskiej z XVI i XVII wieku”). Z kolei dr Andrea Mariani z In-stytutu Historii UAM przedstawił zmiany, jakich w epoce oświecenia do-konywano w składzie leków złożonych i listach aprobowanych składników preparatów farmaceutycznych na przykładzie źródeł archiwalnych związa-nych z działalnością aptek przy klasztorach jezuitów na terenie I Rzeczy-pospolitej („Materia medica w osiemnastowiecznych aptekach jezuickich. Między tradycją a innowacją”). Wreszcie, dr Hanna Kurowska z Instytutu Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego przedstawiła proces wykształcania się polskiego nazewnictwa anatomicznego i profesjonalnego związanego z położnictwem („Systematyzacja polskiej wiedzy położniczej w drugiej po-łowie XVIII wieku”). Tematem przewodnim kolejnej sesji była kwestia transferu i recepcji wiedzy medycznej i przyrodniczej w XVII i XVIII wieku. Dr Bartłomiej Siek z Zakładu Historii i Filozofii Nauk Medycznych Gdańskiego Uni-wersytetu Medycznego przedstawił mozaikę poglądów prezentowaną przez siedemnastowiecznych autorów na temat leczniczej wartości bezoara jako przykład typowego dla tego okresu przenikania się nurtów dzisiaj rozpo-znawanych jako pseudo- para- i naukowe („Siedemnastowieczne dzieje bezoara”). Dr hab. Barbara Łuczak z Pracowni Katalonistyki Instytutu Fi-lologii Romańskiej UAM omówiła strategie redagowania późnoosiemnasto-wiecznych francusko- i hiszpańskojęzycznych poradników i podręczników botanicznych adresowanych do kobiet, ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn, dla których unikano prezentowania w nich systematyki zapropo-nowanej przez Linneusza („Wiedza botaniczna w podręcznikach dla kobiet we Francji i Hiszpanii końca XVIII wieku”). Dr hab. Ryszard Gryglew-ski z Katedry Historii Medycyny Collegium Medicum UJ zaprezentował przemyślenia nad miejscem modelu fizjologii zaproponowanego przez Al-brechta von Hallera (anatomia animata) względem wcześniejszych mode-li badawczych (anatomia vivorum, fizjologia teoretyczna/ spekulatywna) oraz późniejszej fizjologii eksperymentalnej („Pomiędzy anatomia animata i physiologia experimentalis”). Przewidziany w tej sesji wykład dr. Jakuba Węglorza z Instytutu Historii Uniwersytetu Wrocławskiego, zatytułowa-ny „Gromadzenie i komunikowanie wiedzy medycznej, kolekcjonowanie 182Kronika naukowai weryfikacja informacji”, został wygłoszony w pierwszym dniu konferencji. Referent przedstawił wachlarz strategii badawczych stosowanych w epoce wczesnonowożytnej w celach testowania prawdziwości wiedzy medycznej oraz zasady, jakimi autorzy druków i rękopisów o charakterze naukowym zdawali się kierować podczas doboru informacji transferowanych w tych publikacjach.W ostatniej sesji konferencji, zatytułowanej „Źródła”, dr Piotr Palu-chowski (referent) i dr hab. Adam Szarszewski z Zakładu Historii i Filozo-fii Nauk Medycznych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego przedstawili „Memoriale Loimicum – gdański pamiętnik z czasów zarazy 1709  roku”, mgr Łukasz Krzyszczuk z Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego omówił wczesnonowożytne rękopisy medyczne pochodzące ze zbiorów dawnej bi-blioteki kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, a dr Joanna Dąbal, mgr Radosław Kubus i mgr Karolina Szczepanowska z Instytutu Etnologii i Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego zaprezentowali (także w naturze) ceramiczne i szklane wyroby do przechowywania medykamentów z badań archeologicznych prowadzonych w Gdańsku.Dzięki dyscyplinie czasowej skrupulatnie przestrzeganej przez wszyst-kich referentów każda sesja mogła zakończyć się półgodzinną dyskusją – czas ten był zawsze wykorzystany do ostatniej sekundy, a dialog między uczestnikami spotkania toczył się żywo również podczas przerw kawowych i obiadowych. Dyskutowano nad metodologią badań historycznych, nad medycyną i przyrodoznawstwem wczesnej nowożytności, toczono spory o przedstawione w  niektórych referatach wnioski, dzielono się informa-cjami o źródłach i opracowaniach, odkrywano wspólne obszary zaintereso-wań, eksplorowanych przez uczestniczących w konferencji badaczy z róż-nych perspektyw wynikających z odmiennych proweniencji naukowych. Znaczna część uczestników była obecna przez cały czas trwania obrad, co znakomicie przyczyniło się do wysokiego poziomu merytorycznego tej wielowątkowej, żywej wymiany myśli. Fakt, że w poznańskim spotkaniu wzięli udział przedstawiciele tak wielu nurtów nauk humanistycznych, spo-łecznych i przyrodniczych (historycy nauki / sztuki / idei, filozofowie, lite-raturoznawcy, filolodzy klasyczni, bibliotekoznawcy, archeolodzy, lekarze) spowodował, że konferencja, zgodnie z własnym tytułem stała się miejscem (twórczego) konfliktu i (inspirującego) spotkania. Składając komitetowi Kronika naukowaorganizacyjnemu na ręce jego przewodniczącej – dr Katarzyny Pękackiej--Falkowskiej podziękowania za perfekcyjnie przygotowane i poprowadzone spotkanie, uczestnicy jednogłośnie wyrazili nadzieję, że konferencja okaże się pierwszą z cyklu imprez o podobnym, multidyscyplinarnym charakte-rze. O słuszności powyższego postulatu będą świadczyć – jestem tego pew-na – opublikowane wersje wygłoszonych w Poznaniu referatów, które ukażą się wkrótce na łamach „Klio” i „Medycyny Nowożytnej”.Joanna Nieznanowska (Szczecin)

Sprawozdanie z konferecji "Wczesnonowożytna medycyna, historia naturalna i filozofia przyrody (XVI-XVIII): miejsca spotkania, miejsca konfliktu", Poznań, 7-8 XII 2017 roku

https://apcz.umk.pl/KLIO/article/download/KLIO.2017.053/15341

Sprawozdanie z konferecji "Wczesnonowożytna medycyna, historia naturalna i filozofia przyrody (XVI-XVIII): miejsca spotkania, miejsca konfliktu", Poznań, 7-8 XII 2017 roku

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Akademicka Platforma Czasopism