Oudshoorn, Nelly E.J.

van Oost, Elizabeth C.J.

Verhaegh, Stefan

Dutch

NARCIS 

De dynamiek van gebruikersgeïnitieerde innovatie in ICT-netwerken

University of Twente Research Information

NWO - De dynamiek van gebruikersgeïnitieerde innovatie in ICT-netwerkenfile:///D|/Profiles/bevers/Desktop/NWO%20-%20De%20dynamiek%20van%20gebruikersgeïnitieerde%20innovatie%20in%20ICT-netwerken.htm[19-1-2012 11:06:28]A A AWie, wat, waarWat isOrganisatieContactNieuwsNieuws en kalenderSymposia, congressenSubsidies en rondesSubsidie-informatieOnderzoekProjectenResultatenDocumentatieBestellenDownloadenNVN-bibliotheekEn verderLinksDe dynamiek van gebruikersgeïnitieerde innovatie inICT-netwerkenProf. dr. N.E.J. Oudshoorn; drs. S.J.S. Verhaegh2004-2010De rol van gebruikers en burgers in de kenniseconomieDit onderzoek beoogde een bijdrage te leveren aan het maatschappelijk debat over de rolvan burgers in de kenniseconomie. Door de focus te verschuiven van de producent naar degebruikerscollectieven als bron van innovaties, heeft het onderzoek bijgedragen aan hetverbreden van de manier van denken en de beleidsontwikkeling op het terrein van innovatiewaarin meer recht wordt gedaan aan bottom-up innovatie.Niet alleen producenten, maar ook gebruikers innoveren in ICTHet onderzoek betrof een analyse van innovatiepraktijken door gebruikers op het terrein vaninformatie en communicatietechnologie (ICT). In het traditionele ‘diffusie van innovaties’-model is alle aandacht gericht op de producent als innovator. Wanneer we echter de focusverschuiven van de producent naar gebruikspraktijken, dan blijkt het diffusiemodel eenblinde vlek te bezitten: niet alleen producenten, maar ook gebruikers innoveren. Deprobleemstelling die in dit onderzoek centraal stond, was de vraag hoe we de dynamiek vaninnovaties door gebruikers kunnen begrijpen hoe deze zich manifesteert.Nog weinig kennis over de rol van gebruikers in ICT-innovatiesTerwijl er inmiddels veel onderzoek is gedaan naar ‘producent-geïnitieerde innovatie’ en dediffusie daarvan, is er echter veel minder bekend over de daadwerkelijke innovatiepraktijkenvan gebruikers. Juist in het gebruik van nieuwe technologie ontstaan vaak nieuwe praktijkendie aanvankelijk niet door producenten waren voorzien en die uiteindelijk tot een herdefinitieof herontwerp van innovaties kunnen leiden. Uit techniek-historische gevalsstudies over deontstaansgeschiedenis van recentelijk in het dagelijks leven ingeburgerde innovaties zoals deradio, de telefoon of de computer weten we dat ‘heruitvinding in gebruik’ op grote schaaloptreedt. Soms leidt gebruikersinnovatie zelfs tot het ontstaan van compleet nieuweindustrietakken zoals bijvoorbeeld bij mountainbiken, windsurfen of snowboarden. Datgebruikers daadwerkelijk innoveren is op zich dus geen nieuw inzicht, omdat dit al eerderbleek uit literatuur afkomstig uit verschillende disciplines zoals techniekgeschiedenis,innovatiestudies en mediastudies. Een adequate conceptualisering en gedetailleerde analysevan hoe deze processen van wederzijdse interactie tussen gebruik en innovatie zichontwikkelen op het terrein van ICT, zijn echter grotendeels afwezig.Een kwalitatieve, verkennende gevalsstudieHet vernieuwende van dit onderzoeksproject was dat het gebruikersinnovatie onderzoektvanuit een science and technology studies-benadering. Deze aanpak maakt het mogelijk omzowel de inhoud van technologische ‘zwarte dozen’ te ontcijferen, als om de diversiteit vanrollen van participanten in kaart te brengen. De netwerken waarin zowel de innovaties als degebruikers zijn ingebed, waren het object van studie. De centrale doelstelling van ditonderzoek bestond daarmee uit een bijdrage aan het inkleuren van de blinde vlek in dehuidige literatuur voor de actieve bijdrage van gebruikers in innovatieprocessen. De keuzevoor het in kaart brengen van het werk dat actoren in gebruikspraktijken verzetten, heeftgevolgen voor de dataverzamelingsmethode. In het onderzoek is gekozen voor eenkwalitatieve, verkennende gevalsstudie die het mogelijk maakte de rijkdom en diversiteit aanverschillende actoren en hun activiteiten als innovators te beschrijven en te analyseren.Zichtbaar maken van het werk dat nodig is bij innovaties door gebruikersAangezien innovatie door gebruikers al is beschreven in verschillende domeinen zoals sport,radiotechnologie, of duurzame energie, richtte dit onderzoek zich exclusief op ICT-netwerktechnologie. Meer specifiek werd hiervoor het Nederlandse vrijwilligersinitiatiefWireless Leiden gekozen dat met behulp van de ongelicenseerde radiotechnologie WiFi eendraadloze netwerkinfrastructuur heeft weten te realiseren die zich kan meten metvergelijkbare configuraties van commerciële telecomoperators zoals T-Mobile of KPN. Opbasis van empirische data in de vorm van observaties, interviews en (elektronische)documentanalyse zijn nieuwe concepten geformuleerd die een beter begrip vangebruikersgeïnitieerde innovatie mogelijk maken. In het proefschrift zijn verschillendefacetten van dit type innovatie uitgewerkt. Hiervoor is een conceptueel raamwerk ontwikkelddat theoretische inzichten en concepten uit de literatuur van wetenschap- entechnologiestudies (met name Actor Netwerk Theorie) verbindt met literatuur uitinnovatiestudies. De rode draad door het proefschrift is te laten zien welk onzichtbaar werk ernodig is voor het initiëren, uitbouwen en stabiliseren van innovaties door gebruikers.Niet (alleen) het individu, maar (ook) het collectief, de ‘community’De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat innovaties door gebruikers niet alleenbestaan uit louter knutselen met technologie door individuele gebruikers. Op basis van deanalyse van de Wireless Leiden-casus en een vergelijking met andere innovaties doorzogenaamde ‘wireless communities’ laat het proefschrift zien dat dergelijke innovaties wordengetypeerd door twee fenomenen:1. de innovatie is niet het resultaat van het werk van individuele gebruikers maar komttot stand door een collectief van gebruikers;2.  het werk dat nodig is bij dergelijke innovaties bestaat niet alleen uit het ontwikkelenNetwerk van NetwerkenNWO - De dynamiek van gebruikersgeïnitieerde innovatie in ICT-netwerkenfile:///D|/Profiles/bevers/Desktop/NWO%20-%20De%20dynamiek%20van%20gebruikersgeïnitieerde%20innovatie%20in%20ICT-netwerken.htm[19-1-2012 11:06:28]pagina beluisteren  pagina afdrukken  pagina verzenden  reageer  voorbehoudvan nieuwe apparaten of software maar ook uit het vormen en bij elkaar houden vaneen community.Om deze dynamiek te typeren is het concept ‘community innovation’ geïntroduceerd,waarmee inzichtelijk wordt gemaakt dat het collectief ook onderdeel uitmaakt van deinnovatie. Hiermee zet het onderzoek een kritische kanttekening bij de in beleidskringen,industrie en economie dominante visie op innovaties waarbij innovatie voornamelijk wordtbeschouwd als een kwestie van de ontwikkeling van apparaten of software door experts of,als men wel naar gebruikers kijkt, door individuele gebruikers, zogenaamde ‘lead-users’.Verschillende nieuwe typen gebruikersOm de dynamiek van door ‘community innovation’ getypeerde innovatie verder te kunnenbegrijpen, zijn in het onderzoek verschillende andere concepten geïntroduceerd, waaronderde ‘warm user’. Dit begrip verwijst naar de actieve bijdrage van gebruikers in het onderhoudvan innovaties, waarbij het begrip ‘warm’ verwijst naar de nauwe band die gebruikers zowelmet de techniek als met de mensen die deel uitmaken van het collectief hebben. Ook ditinzicht is een belangrijke bijdrage aan de literatuur over innovaties, omdat daar veelal geenaandacht wordt besteed aan het belang van onderhoudswerkzaamheden voor het stabielhouden van technologie en het succes van innovaties. Samenvattend kan wordengeconcludeerd dat de studie nieuwe inzichten heeft gegeneerd in de dynamiek van innovatiesin ICT-netwerken waarmee een belangrijke bijdrage is geleverd aan theorievorming over ditthema binnen diverse disciplines, waaronder wetenschap- en technologiestudies,innovatiestudies en het economisch gedomineerde discourse over innovatie.Innovatiebeleid moet zich (ook) richten op gebruikerscollectievenEen belangrijk inzicht voor beleidsmakers is dat het overwegend economisch perspectief opinnovatie veel te beperkt is waardoor het beleid zich niet richt op de huidige, door burgersgerealiseerde innovatie. Op basis van de analyse en conceptualisering van innovatie die in ditproefschrift is uitgewerkt, kan het beleid verbreed worden naar innovatie doorgebruikerscollectieven, waardoor er voor beleidsmakers een nieuwe manier ontstaat voorgovernance van innovatie. Het onderzoekproject User-Initiated innovation in ICT sluituitstekend aan bij de ICT-beleidsagenda van het voormalige ministerie van EZ. Evenals indeze agenda, staan de gebruikers van ICT centraal in dit onderzoek.Meer weten?Prof. dr. N.E.J. (Nelly) Oudshoorn, Universiteit Twenten.e.j.oudshoorn@utwente.nlMeer lezen?Verhaegh, S. (2008) , Uit je dak gaan: De draadloze meent als vrijplaats voorinnovatie, in Valerie Frissen & Jos de Mul, ed., De draagbare lichtheid van hetbestaan, Klement, Kampen, pp. 63-85;Oost, E. van, S. Verhaegh and N. Oudshoorn (2009), “From Innovation Community toCommunity Innovation: The Case of Wireless Leiden” in: Science, Technology andHuman Values 34 no.2, March 2009;Verhaegh, S. (Forthcoming) , From “simple customer” to “warm user”. Or, who caresabout connections in community innovation? In: Pierson, J. Mante-Meijer, E., Loos, E.and Sapio, B. (eds) . Innovation for and by users, COST

De dynamiek van gebruikersgeïnitieerde innovatie in ICT-netwerken

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

University of Twente Research Information