'Ege Universitesi Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi'
Abstract
Buğday kahverengi pası (Puccinia recondita Roberge ex Desmaz.f.sp. tritici) dünya genelinde buğday üretiminde %50' lere varan verim kayıplarına sebep olabilen ve kaliteyi olumsuz yönde etkileyen en önemli hastalıklardan biridir. Türkiye' de ise kahverengi pas başta Trakya bölgesinde şiddetli epidemi oluşturmakta, buğday verimi ve kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. Buğdayda kahverengi pasa dayanıklılığın dominant ve resesif genler tarafından kontrol edildiği ve bu genlerin çalışmalarda kullanılan populasyonlara göre kromozomlarda farklı yerlerde lokalize olduğu belirtilmektedir. Bu çalışmada kahverengi pasa dayanıklılık genlerinin kalıtımlarının belirlenmesi, aynı zamanda kahverengi pasa dayanıklı ve hassas olarak ayrımlanmış hatların bazı agronomik özelliklerin karşılaştırılması hedeflenmiştir. Çalışma tarla koşullarında 2016 – 2020 yılları arasında Edirne' de yürütülmüştür. Dayanıklılık testlerinde Trakya Bölgesi' nde yaygın olarak yetiştirilen 7 adet ekmeklik buğday çeşidi (2 dayanıklı, 5 hassas) kullanılmış, dayanıklı ve hassas genotipler arasında melezlemeler yapılmış, bu kombinasyonların F2 ve F4 generasyonları kahverengi pas ile inokule edilmiştir. Çalışmada F2 generasyonunda hastalık skorlaması yapılmış, genarasyonlardaki kahverengi pasa dayanıklıklılık genlerini kalıtımı incelenmiştir. Ayrıca çalışmada yer alan 2 melez kombinasyonun F4 hatlarında bitki boyu, üst boğum uzunluğu, başak uzunluğu, başak ağırlığı, başaktaki tane sayısı, başakta tane ağırlığı, bin tane ağırlıkları ortalamaları gibi bazı agronomik özellikler değerlendirilmiş, kahverengi pasa yönelik verdikleri tepkilere göre karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda F2 kombinasyonlarında farklı kalıtımlar gözlemlenmiş, kahverengi pasa dayanıklılığın aktarılmasında Yüksel çeşidinin etkili bir ebeveyn olarak kullanılabileceği görülmüştür. Çalışmada ayrıca F4 kombinasyonlarındaki kahverengi pas dayanıklılık gen ve /veya genlerinin bitki boyu ortalamalarını azalttığı ve buna bağlı olarak ta üst boğum uzunluğu ortalamalarında azalmaya neden olduğu görülmüş, kahverengi pasın başakta tane sayısını ve başakta tane ağırlığını azaltıcı etkisi gözlemlenmiştirWheat leaf rust (Puccinia recondita Roberge ex Desmaz. f.sp.tritici) is one of the most important disease cause yield loss up to %50 and effect quality negatively in wheat production worldwide. In Turkey, leaf rust causes severe epidemic, especially in the Trakya region, and significantly affects wheat yield and quality. It' s known that resistance to leaf rust in wheat is controlled by some dominant and recessive genes and those genes localized in different places at chromosome according to the populations used in experiments. In this study, it was aimed to determine the inheritance of leaf rust resistance genes, as well as to compare some agronomic characteristics of leaf rust resistant and sensitively differentiated lines. The study was carried out in field conditions between 2016 and 2020 in Edirne. In the resistance tests, 7 bread wheat varieties (2 resistant, 5 sensitive) widely grown in Trakya Region were used, crosses were made between resistant and sensitive genotypes, and F2 and F4 generations of these combinations were inoculated with leaf rust. In the study, disease scoring was performed in the F2 generation, and the inheritance of leaf rust resistance genes in the generations was investigated. In addition, some agronomic characteristics such as plant height, top node length, spike length, spike weight, number of grains per spike, grain weight per spike, and average of thousand-seed weights in F4 lines of the 2 hybrid combinations included in the study were evaluated and compared according to their responses to leaf rust. As a result of the study, different inheritances were observed in F2 combinations, and it was seen that Yüksel cultivar could be used as an effective parent in transferring resistance to leaf rust. In the study, it was also seen that the leaf rust resistance genes and / or genes in the F4 combinations decreased the average plant height and accordingly caused a decrease in the average top node length, and the reducing effect of leaf rust on the number of grains per spike and grain weight per spike was observed
