van Geel, B.

Dutch

Tĳdens de afgelopen ruim 20 jaar heb ik door grote herbivoren geconsumeerd materiaal, met name feces en plantenresten uit kiesplooien, kunnen onderzoeken. In de meeste gevallen ging het om een samenwerkingsverband met Dick Mol en een team van andere experts. Het betrof monsters van pleistocene, in sommige gevallen uitgestorven zoogdieren uit Siberië, Noordwest-Europa, Noord-Amerika en zuidelĳk Zuid-Amerika. In deze uitgebreide samenvatting wordt een overzicht gegeven van resultaten uit eerder gepubliceerde artikelen. Van het onderzoek aan pollen uit kiesplooien afkomstig uit de Noordzee (Van Geel et al., 2018, 2019) werd al eerder in Cranium verslag gedaan (Van Geel et al., 2020). Voor het  onderzoek aan mammoetmest wordt verwezen naar Van Geel et al. (2008, 2011a, b) en Polling et al. (2021). Recentelĳk verscheen een artikel (Van Geel et al., 2022) over onderzoek aan mest van de uitgestorven reuzenluiaard Mylodon darwinii Owen, 1840. Over de hieronder besproken resultaten van het paleo-botanisch onderzoek van voedselresten van de Siberische wolharige neushoorn ‘Sasha’ (Coelodonta antiquitatis (Blumenbach, 1799)) werd niet eerder verslag gedaan

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)UvA-DARE (Digital Academic Repository)Botanische informatie over het dieet en de leefomgeving van Pleistocene grotegrazersvan Geel, B.Publication date2022Document VersionFinal published versionPublished inCraniumLicenseCC BYLink to publicationCitation for published version (APA):van Geel, B. (2022). Botanische informatie over het dieet en de leefomgeving van Pleistocenegrote grazers. Cranium, 39(1), 47-51. https://natuurtijdschriften.nl/pub/1019982General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.Download date:26 Oct 2023ZOMER 2022 C R A N I U M 3 9 - 1 [47]WETENSCHAPBOTANISCHE INFORMATIE OVERHET DIEET EN DE LEEFOMGEVINGVAN PLEISTOCENE GROTEGRAZERSBOTANICAL INFORMATION ABOUT DIET AND THE ENVIRONMENT OF LARGEPLEISTOCENE HERBIVORESDR. BAS VAN GEEL, INSTITUUT VOOR BIODIVERSITEIT EN ECOSYSTEEM DYNAMICA / INSTITUTE FORBIODIVERSITY AND ECOSYSTEM DYNAMICS (IBED), UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM, SCIENCE PARK904, POSTBUS 94240, 1090 GE AMSTERDAM; B.VANGEEL@UVA.NLSamenvattingTĳdens de afgelopen ruim 20 jaar heb ik door grote herbivoren geconsumeerd materiaal, metname feces en plantenresten uit kiesplooien, kunnen onderzoeken. In de meeste gevallen ginghet om een samenwerkingsverband met Dick Mol en een team van andere experts. Het betrofmonsters van pleistocene, in sommige gevallen uitgestorven zoogdieren uit Siberië,Noordwest-Europa, Noord-Amerika en zuidelĳk Zuid-Amerika. In deze uitgebreidesamenvatting wordt een overzicht gegeven van resultaten uit eerder gepubliceerde artikelen.Van het onderzoek aan pollen uit kiesplooien afkomstig uit de Noordzee (Van Geel et al., 2018,2019) werd al eerder in Cranium verslag gedaan (Van Geel et al., 2020). Voor het onderzoek aanmammoetmest wordt verwezen naar Van Geel et al. (2008, 2011a, b) en Polling et al. (2021).Recentelĳk verscheen een artikel (Van Geel et al., 2022) over onderzoek aan mest van deuitgestorven reuzenluiaard Mylodon darwinii Owen, 1840. Over de hieronder besprokenresultaten van het paleo-botanisch onderzoek van voedselresten van de Siberische wolharigeneushoorn ‘Sasha’ (Coelodonta antiquitatis (Blumenbach, 1799)) werd niet eerder verslaggedaan.SummaryDuring a period of more than 20 years I had the opportunity to study (often together with DickMol, and a team of other experts) botanical material from feces and molar folds of largePleistocene herbivores. The studied material was from Siberia, NW-Europe, N-America andsouthern S-America. Some of the herbivore species are now extinct. In this extended abstractan overview is given of results as published in various papers in international scientific journals.The study of botanical infills of molars from the North Sea area (Van Geel et al., 2018, 2019) wasalready reported in Cranium (Van Geel et al., 2020). For paleobotanical mammoth researchreference is made to Van Geel et al. (2008, 2011a, b) and Polling et al. (2021). Recently VanGeel et al. (2022) published a study about fecal material from the extinct giant ground slothMylodon darwinii Owen, 1840. Results of a study of material from the Siberian Coelodontaantiquitatis (Blumenbach, 1799) (wooly rhino baby ‘Sasha’) are published here for the first time.WETENSCHAP[48] C R A N I U M 3 9 - 1 Z O M E R 2022WOLHARIGE NEUSHOORNBABY‘SASHA’Vier monsters uit gebitselementen van wolharige neus-hoornbaby (Coelodonta antiquitatis (Blumenbach, 1799))Sasha (https://scienceinfo.net/the-only-intact-rhino-mummy-from-the-ice-age.html; Fig. 1) werden met succes onderzochtop botanische microfossielen. Tabel 1 geeft de resultaten inaantallen en percentages. Alle pollentypen werden opgenomenin de pollensom die gebruikt werd voor het berekenen van depercentages. Percentages van zogenoemde ‘niet-pollen paly-nomorfen’ (NPP), zoals schimmelsporen (van Geel & Aptroot,2006), werden berekend ten opzichte van de pollensom.De vier monsters worden gedomineerd door pollen vanPoaceae (grassen) en vertegenwoordigers van het geslachtArtemisia (alsem), terwĳl pollen van bomen heel weinigvoorkomt. Deze gegevens wĳzen op een boomloze steppe-vegetatie. De lichtminnende kruidachtige planten (ondermeer Asteraceae, Apiaceae, Caryophyllaceae, Brassicaceae,Potentilla type, Plantago, Galium, Fabaceae en Sanguisorbaofficinalis) passen in het beeld van een steppevegetatie met,waarschĳnlĳk, een vrĳ hoge populatiedichtheid van groteherbivoren (mammoetsteppe, zie Guthrie (1990, 2001)).Monster 4 had een speciale inhoud vanwege kluitjes iden-tiek stuifmeel van grassen, schermbloemigen (Fig. 2, beeld1-3) en cypergrassen, waarbĳ duidelĳk was dat het ging omonrĳp, nog aan elkaar gekleefd pollen. Daar kunnen we deconclusie aan verbinden dat grassen, schermbloemigen en cy-pergrassen - kort voorafgaand aan de bloei - werden gegeten.Coprofiele (mestminnende) schimmels (Fungi) hebbenwaarschĳnlĳk een belangrĳke rol gespeeld in het ecosysteemvan de mammoetsteppe, met name waar het ging om afbraaken het daarmee weer beschikbaar komen (recycling) van nu-triënten. Sporen van coprofiele schimmels kunnen we ver-wachten in monsters uit de mammoetsteppe vanwege hetrĳkelĳk aanwezige substraat (mest) voor die schimmels (VanGeel et al., 2007).Maar we kunnen zelfs een gedragsaspect afleiden uit hetveel voorkomen van mestschimmels. Enkele monsters warenuitzonderlĳk rĳk aan sporen van de mestschimmels Sorda-ria, Sporormiella en Apiosordaria (Tabel 1). Behalve dezegrote aantallen sporen werden in de monsters 2 en 5 ook deresten van schimmel-vruchtlichamen waargenomen, vaaknog deels gevuld met kluitjes sporen (Fig. 2, beeld 4, 5 en 6).Vruchtlichamen van mestminnende schimmels worden ge-vormd op het oppervlak van uitgepoepte mest. Anders dan desporen die in de vruchtlichamen worden gevormd, wordenvruchtlichamen zelf niet door de wind verspreid. Dit bete-kent dat Sasha mest gegeten heeft. Dat gedrag wordt aange-duid met het woord coprofagie.We hebben eerder gepubliceerd over coprofagie bĳ mam-moeten (Van Geel et al., 2008, 2011a,b). Coprofagie is be-langrĳk omdat daarmee bepaalde nutriënten en vitaminen diein de darmen door de microflora worden gevormd (en daarniet meer voldoende worden geabsorbeerd) beschikbaarkomen voor een dier dat mest eet. Met andere woorden: heteten van mest is nuttig. Coprofagie is waargenomen bĳWETENSCHAPFigure 1. Sasha, the baby woolly rhinoceros, Coelodonta antiquitatis (Blumenbach, 1799), found in north-eastern Siberia in2015. This was the first find of a whole body of woolly rhino in permafrost.Sasha de baby wolharige neushoorn, Coelodonta antiquitatis (Blumenbach, 1799), gevonden in noordoost Siberië in 2015.Het was de eerste vondst van een compleet wolharige neushoornkarkas in de permafrost.ANASTASIALOGINOVAYAKUTIANACADEMYOFSCIENCESZOMER 2022 C R A N I U M 3 9 - 1 [49]WETENSCHAPFigure 2. Microfossil material from molar folds of Sasha, a baby woolly rhinoceros Coelodonta antiquitatis (Blumenbach,1799).1) and 2) Anther fragments of Poaceae with monoporate pollen grains still inside (fossilized before dispersal of separategrains)3) Lump of Apiaceae pollen, fossilized before dispersal of separate grains.4) Squashed fruit-body of Sporormiella with spore cells.5) Fruitbody of Sporormiella, full of ascospore cells.6) Cluster of ascospores of Apiosordaria.7) Liposcelis sp. (Psocoptera).All illustrated objects are from pollen slides. 1, 2 and 3 are from sample 4; 4 and 5 are from sample 5; 6 and 7 are fromsample 2.Microfossielen uit monsters uit de kiezen van Sasha, een baby wolharige neushoorn Coelodonta antiquitatis (Blumenbach,1799).1) en 2) Meeldraadfragmenten van gras waarin het kenmerkende monoporate stuifmeel nog aanwezig is (gefossiliseerdvoorafgaand aan bloei en verspreiding van het pollen).3) Kluit pollen van Schermbloemige (gegeten terwĳl pollen nog niet rĳp was).4) Geplet vruchtlichaam van schimmel Sporormiella met sporen.5) Vruchtlichaam van Sporormiella, nog vol met ascosporen.6) Cluster van ascosporen van Apiosordaria.7) Liposcelis spec. (Psocoptera).1, 2 en 3 komen uit monster 4; 4 en 5 waren aanwezig in monster 5; 6 en 7 komen uit monster 2.JANVANARKEL(IBED-UVA)[50] C R A N I U M 3 9 - 1 Z O M E R 2022moderne Rhinoceros kalveren (Rookmaaker, 1983). Het ver-schĳnsel wordt in verband gebracht met het vestigen van demicroflora in het maag-darmkanaal waar die microfloranodig is voor de cellulose-afbraak. In het geval van Sashaweten we niet of het de mest van de eigen soort betrof. Datmammoeten juist mammoetmest aten, weten we op grondvan chemisch mestonderzoek (Van Geel et al., 2011a). In deSasha-monsters 1, 4 en 5 werden sporen van de schimmelGlomus aangetroffen. Dergelĳke sporen worden onder hetbodemoppervlak gevormd. Het bovengronds aanwezig zĳnwĳst op bodemerosie door wind, door water, en door ver-trapping van de vegetatie, hetgeen niet verbazingwekkend isin een landschap waar grote dieren rondlopen.De beschikbare monsters van Sasha waren erg klein (ca. 0,5cm3). Het materiaal heeft behalve fragmentjes van grasweefsel(met karakteristieke huidmondjes en typische epidermiscellen,korte en lange; Van Geel et al., 2011a) en enkele Larix-naal-den geen andere botanische macroresten opgeleverd. In mon-ster 2 werd een Liposcelis-soort (Psocoptera; Fig. 2, beeld 7)gevonden. Deze insecten leven voornamelĳk van schimmelsen die waren, vanwege de mest, in overvloed aanwezig.HET DIEET VAN DE REUZENLUIAARDMYLODON DARWINIIVan Geel et al. (2022) onderzochten de botanische inhoud(vooral stuifmeel) van mest van de uitgestorven reuzen-luiaard Mylodon darwinii Owen, 1840. Die mest werd meerdan een eeuw geleden gemonsterd in de grot Ultima Espe-ranza in Zuid-Chili. Het feces-materiaal werd al die jaren be-waard door het Zoölogisch Museum in Amsterdam en hetmaakt nu deel uit van de collectie van Naturalis in Leiden.Een 14C-datering van de door ons bewerkte mest wĳst op eenlaat-glaciale ouderdom. Determinatie van stuifmeel geeft eenindruk van het dieet, dat voor een belangrĳk deel heeft be-staan uit Kraaiheide (Empetrum), aardbeiplanten (Fragaria)en de kussenvormende plant Azorella. Stuifmeel uit poepgeeft uiteraard een scheef beeld van de vegetatie omdat hetmaar een klein deel van het jaar vertegenwoordigt en omdatde individuele voedselvoorkeur van het dier medebepalend isvoor wat we vinden. Vergelĳking met een met 14C-gedateerdpollendiagram, gebaseerd op sedimenten uit een op vier kilo-meter afstand gelegen meertje, laat zien dat de Mylodonwaarvan we de poep onderzochten leefde in een boomloosWETENSCHAP sample 1 sample 2 sample 4 sample 5n % n % n % n %Alnus 1 0.3 1 0.4 - - 2 0.6Betula - - - - 1 0.3 3 0.8cf. Larix - - - - - - 1 0.3Pinus 1 0.3 - - - - 2 0.6Salix 1 0.3 - - - - - -Apiaceae 8 2.6 2 0.8 65 20.6* - -Artemisia 93 30.4 104 39.4 39 12.3 63 17.6Asteraceae liguliflorae 3 1.0 3 1.1 + + 2 0.6Asteraceae tubuliflorae 4 1.3 5 1.9 - - 6 1.7Brassicaceae 8 2.6 1 0.4 2 0.6 5 1.4Caryophyllaceae 18 5.9 15 5.7 6 1.9 28 7.8Chenopodiaceae - - 1 0.4 - - - -Cyperaceae 25 8.2 20 7.6 58 18.4* 32 9.0Fabaceae 7 2.3 1 0.4 - - 13 3.6cf. Filipendula - - - - - - 1 0.3Galium type - - 4 1.5 1 0.3 17 4.8cf. Papaver - - 5 1.9 - - 3 0.8Persicaria maculosa type - - - - - - 2 0.6Plantago 6 2.0 4 1.5 - - 5 1.4Poaceae 123 40.2 93 35.2 142 44,9* 161 45.1Potentilla type 7 2.3 3 1.1 7 2.2 5 1.4Ranunculaceae - - - - - - 2 0.6Rosaceae undiff. 1 0.3 - - 1 0.3 - -Rumex acetosa type - - 1 0.4 - - - -Sanguisorba officinalis - - - - - - 4 1.1Pollen sum 306 264 316 357Monolete psilate (ferns) 3 1.0 1 0.4 1 0.3 - -Trilete psil. w. perisporium 1 0.3 3 1.1 - - 1 0.3Sordaria (HdV-55A) 33 10.8 52 19.7 3 0.9 262 73.4Cercophora type(HdV-112)2 0.6 1 0.4 - - - -Sporormiella (HdV-113) 116 37.9 123** 46.5 10 3.2 494** 138.3Apiosordaria (HdV-169) - - 161** 61.0 - - - -Glomus (HdV-207) 4 1.3 - - 16 5.1 13 3.6Type HdV-128A - - - - 2 0.6 - -Pediastrum - - - - - - 3 0.8Table 1. Results of microfossilanalysis (numbers and percentages)of four samples from molar folds ofSasha, the wooly rhino babyCoelodonta antiquitatis(Blumenbach, 1799).*) Including lumps of pollen.**) Including fragments of fruit-bodies with ascospores.Samples:1) Upper D1 dex. matrix from theupper infundibulum.2) Upper D2 dex. matrix from theupper infundibulum.3) Upper D3 matrix from the upperinfundibulum (no microfossils).4) Upper D2 dex matrix from thelower infundibulum.5) Oral cavity (tongue).Resultaten (aantallen enpercentages) van demicrofossielanalyse van viermonsters genomen uit kiezen vanSasha, de baby wolharigeneushoorn Coelodonta antiquitatis(Blumenbach, 1799).*) Inclusief kluitjes pollen.**) Inclusief vruchtlichamen die nogsporen bevatten.Monsters:1) Bovenkaaks D1 dex. matrix vanhet bovenste infundibulum.2) Bovenkaaks D2 dex. matrix vanhet bovenste infundibulum.3) Bovenkaaks D3 matrix van hetbovenste infundibulum (geenmicrofossielen).4)Bovenkaaks D2 dex matrix van hetonderste infundibulum.5) Orale holte (tong).ZOMER 2022 C R A N I U M 3 9 - 1 [51]WETENSCHAPsteppe-toendra landschap. Het uitsterven van de reuzen-luiaard gebeurde pas eeuwen later, toen de mens en ookbomen vanuit het noorden migreerden tot in zuidelĳk Zuid-Amerika.TWEE MASTODONTENBirks et al. (2018) analyseerden materiaal uit de darmenvan twee laat-glaciale mastodonten (Mammut americanum(Kerr, 1792)) die bewaard waren gebleven in meersedimen-ten in Ohio en Michigan. Een uitgebreide set van microfos-sielen en macroresten gaf nieuwe inzichten in wat de dierenkort voor hun dood hadden gegeten. Daarbĳ werden ookaspecten van de regionale vegetatie gereconstrueerd. Niet-pollen palynomorfen, zoals schimmels en algen, leendenzich uitstekend voor het maken van onderscheid tussen demestmonsters en de lokale meerafzetting. Er zĳn aanwĳzin-gen dat de mastodonten door mensen waren bejaagd en datze na hun dood onder water werden gehouden opdat hetvlees langer houdbaar zou blĳven. Beide mastodontenhebben geleefd in een landschap met een gemengd bos vanconiferen en bladverliezende boomsoorten. De dieren atenbladeren en twĳgen, vooral van Picea (spar). Daarnaast atenze ook moerasplanten. Uit de gevonden plantenresten valt afte leiden dat de mastodonten werden gedood in het voorjaarof de zomer.CONCLUSIESamenvattend kunnen we stellen dat studies van stuifmeelgecombineerd met macrorestanalyse de mogelĳkheid biedenom een beeld te krĳgen van het dieet en de leefomgevingvan pleistocene grote grazers.DANKWOORDDe auteur is veel dank verschuldigd aan Dick Mol, eenuitstekende paleontoloog en organisator, die al twintig jaargeleden contact zocht waar het ging om samenwerking ophet gebied van de reconstructie van het dieet en het milieuvan pleistocene herbivore zoogdieren.LITERATUURBirks, H.H., B. van Geel, D.G. Fisher, E.C. Grimm, W.J. Kuĳper,J. van Arkel, G.B.A. van Reenen (2018) Evidence for the diet andhabitat of two late Pleistocene mastodons from the Midwest, USA.Quaternary Research https://doi.org/10.1017/qua.2018.100Geel, B. van, A. Aptroot (2006) Fossil ascomycetes in Quaternarydeposits. Nova Hedwigia 82, 313-329.Geel, B. van, G.D. Zazula, C.E, Schweger (2007) Spores ofcoprophilous fungi from under the Dawson tephra (25,300 14C yearsBP), Yukon Territory, northwestern Canada. Palaeogeography,Palaeoclimatology, Palaeoecology 252, 481-485.Geel, B. van, A. Aptroot, C. Baittinger, H.H. Birks, I.D. Bull,H.B. Cross, R.P. Evershed, B. Gravendeel, E.J.O. Kompanje, P.Kuperus, D. Mol, K.G.J. Nierop, J.P. Pals, A.N. Tikhonov, G. vanReenen, P.H. van Tienderen (2008) The ecological implications of aYakutian mammoth’s last meal. Quaternary Research 69, 361-376.Geel, B. van, R.D. Guthrie, J.G. Altmann, P. Broekens, I.D. Bull,F.L. Gill, B. Jansen, A.M. Nieman, B. Gravendeel (2011a)Mycological evidence for coprophagy from the feces of an AlaskanLate Glacial mammoth. Quaternary Science Reviews 30, 2289-2303.Geel, B. van, D.C. Fisher, A.N. Rountrey, J. van Arkel, J.F.Duivenvoorden, A.M. Nieman, G.B.A. van Reenen, A.N. Tikhonov,B. Buigues, B. Gravendeel (2011b) Palaeo-environmental anddietary analysis of intestinal contents of a mammoth calf (YamalPeninsula, northwest Siberia). Quaternary Science Reviews 30,3935-3946.Geel, B. van, J. Sevink, D. Mol, B.W. Langeveld, R.W.J.M. vander Ham, C.J.M. van der Kraan, J. van der Plicht, J.S. Haile, A. Rey-Iglesia, E.D. Lorenzen (2018) Giant deer (Megaloceros giganteus)diet from Mid-Weichselian deposits under the present North Seainferred from molar-embedded botanical remains. Journal ofQuaternary Science 33, 924-933 DOI: 10.1002/jqs.3069Geel, B. van, B.W. Langeveld, D. Mol, W.O. van der Knaap,J.F.N. van Leeuwen (2019) Pollen and spores from molar foldsreflect food choice of late Pleistocene and early Holocene herbivoresin The Netherlands and the adjacent North Sea area. QuaternaryScience Reviews 225, 1-14.Geel, B. van, B.W. Langeveld, D. Mol, P.W.O. van der Knaap,J.F.N. van Leeuwen (2020) Stuifmeel uit kiesplooien geeft inzicht inde voedselkeuze van Laat-Pleistocene en Vroeg-Holoceneherbivoren in Nederland en het aangrenzende Noordzeegebied.Cranium 37-1, 80-98.Geel, B. van, J.F.N. van Leeuwen, K. Nooren, D. Mol, N. denOuden, P.W.O. van der Knaap, F.V. Seersholm, A. Rey-Iglesia, E.D.Lorenzen (2022) Diet and environment of Mylodon darwinii basedon pollen of a Late-Glacial coprolite from the Mylodon Cave insouthern Chile. Review of Palaeobotany and Palynology https://doi.org/10.1016/j.revpalbo.2021.104549Guthrie, R.D. (1990) Frozen Fauna of the Mammoth Steppe. TheUniversity of Chicago Press, Chicago.Guthrie, R.D. (2001) Origin and causes of the mammoth steppe: astory of cloud cover, woolly mammal tooth pits, buckles, and inside-out Beringia. Quaternary Science Reviews 20, 549-574.Polling, M., A.T.M. ter Schure, B. van Geel, T. van Bokhoven, S.Boessenkool, G. MacKay, B.W. Langeveld, M. Ariza, H. van derPlicht, A.V. Protopopov, A. Tikhonov, H. de Boer, B. Gravendeel(2021) Multiproxy analysis of permafrost preserved faeces providesan unprecedented insight into the diets and habitats of extinct andextant megafauna. Quaternary Science Reviews 267, https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2021.107084Rookmaaker, L.C. (1983) Bibliography of the Rhinoceros.Balkema, Rotterdam.

Botanical information about diet and the environment of large Pleistocene herbivores

https://pure.uva.nl/ws/files/129530388/CRAN2022039001009.pdf

Botanical information about diet and the environment of large Pleistocene herbivores

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications