Ortaokullarda örgütsel iklim ile öğretmen performansı arasındaki ilişki

Abstract

Araştırmanın amacı ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin örgütsel iklim algıları ile öğretmen performansı algıları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Araştırmanın evrenini, Aydın ilindeki Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ortaokullarda 2018-2019 eğitimöğretim yılında görev yapan 4616 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini oranlı örnekleme yöntemi ile belirlenen Aydın ili Efeler, Söke, İncirliova ve Koçarlı ilçelerindeki ortaokullarda çalışan 393 öğretmen oluşturmuştur. Araştırma verileri “Örgütsel İklim Ölçeği” ve “Öğretmen Performans Değerlendirme Ölçeği” kullanılarak toplanmıştır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 23 programı kullanılmıştır. Verilerin analizinde frekans, yüzde, aritmetik ortalama, Mann Whitney U Testi ve Kruskal Wallis H Testi kullanılmıştır. Öğretmenlerin örgütsel iklim algıları ile öğretmen performansı arasındaki ilişkiyi belirlemek için Spearman Korelasyon Analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, ortaokul öğretmenlerinin örgüt iklimine ilişkin algılarının destekleyici müdür davranışı, işbirlikli öğretmen davranışı ve samimi öğretmen davranışı boyutlarında yüksek düzeyde iken emredici müdür davranışı, kısıtlayıcı müdür davranışı ve umursamaz öğretmen davranışı boyutlarında düşük düzeyde olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin örgütsel iklim algısı cinsiyet, yaş, branş, meslekteki hizmet yılı ve okuldaki hizmet yılına göre anlamlı farklılık göstermektedir. Öğretmenlerin örgüt iklimine ilişkin algıları cinsiyete ve yaşa göre umursamaz öğretmen davranışı boyutunda anlamlı bir farklılık göstermiştir. Branşa göre öğretmenlerin örgüt iklimine ilişkin algıları destekleyici ve emredici müdür davranışı boyutlarında anlamlı farklılıklar göstermektedir. Öğretmenlerin örgüt iklimine ilişkin algıları meslekteki hizmet yılına göre samimi ve işbirlikli öğretmen davranışı boyutlarında anlamlı farklılıklar göstermektedir. Okuldaki hizmet yılına göre ise destekleyici müdür davranışı, emredici müdür davranışı, işbirlikli öğretmen davranışı ve umursamaz öğretmen davranışı boyutlarında anlamlı farklılıklar vi göstermektedir. Ortaokul öğretmenlerinin performans değerlendirmeye ilişkin algıları en yüksek düzeyde kişisel özellikler boyutunda iken onu mesleki değerler, sınıf içi etkinlikler ve sınıf dışı etkinlikler takip etmiştir. Öğretmenlerin performans değerlendirmeye ilişkin algıları cinsiyet, yaş, branş, meslekteki hizmet yılı ve okuldaki hizmet yılına göre farklılık göstermemektedir. Öğretmenlerin örgütsel iklim algıları ile öğretmen performansı algıları arasındaki ilişki incelendiğinde destekleyici müdür davranışının, sınıf içi etkinlikler ve sınıf dışı etkinlikler ile düşük; mesleki değerler ve kişisel özellikler ile orta düzeyde pozitif ilişkisinin olduğu bulunmuştur. Emredici müdür davranışı ile sınıf dışı etkinlikler arasında düşük düzeyde ve pozitif yönde ilişkilerin olduğu; samimi öğretmen davranışı ile sınıf içi etkinlikler, sınıf dışı etkinlikler, mesleki değerler ve kişisel özellikler arasında düşük düzeyde ve pozitif yönde ilişki olduğu belirlenmiştir. İşbirlikli öğretmen davranışı ile sınıf içi etkinlikler, sınıf dışı etkinlikler ve kişisel özellikler arasında düşük, mesleki değerler arasında ise orta düzeyde pozitif ilişki bulunmuştur. Umursamaz öğretmen davranışı ile mesleki değerler ve kişisel özellikler arasında düşük ve negatif yönde ilişki bulunmuşturİÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI .............................................................................................. iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI ............................................................................... iv ÖZET ....................................................................................................................................... v ABSTRACT .......................................................................................................................... vii ÖNSÖZ ................................................................................................................................... ix SİMGELER DİZİNİ ............................................................................................................... xi ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................................... xii TABLOLAR DİZİNİ ............................................................................................................ xiii EKLER DİZİNİ .................................................................................................................... xiv KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................................................... xv GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM .............................................................................................................................. 8 1. KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR .................................... 8 1.1. Örgüt İklimi ................................................................................................................. 8 1.1.1. Örgüt İklimi Tanımı ........................................................................................... 9 1.1.2. Örgüt İklimi Boyutları ..................................................................................... 10 1.1.3. Örgüt İklimi Türleri ......................................................................................... 13 1.1.3.1. Açık iklim ............................................................................................ 13 1.1.3.2. Bağımsız iklim .................................................................................... 14 1.1.3.3. Kontrollü iklim .................................................................................... 14 1.1.3.4. Samimi iklim ....................................................................................... 15 1.1.3.5. Babacan iklim ...................................................................................... 15 1.1.3.6. Kapalı iklim ......................................................................................... 15 1.1.4. Okul İklimi ....................................................................................................... 16 1.2. Performans ................................................................................................................. 18 1.2.1. Performans Değerlendirme .............................................................................. 19 xi 1.2.2. Öğretmen Performansı ..................................................................................... 20 1.2.3. Eğitimde Performans Değerlendirme .............................................................. 21 1.2.4. Türk Eğitim Sisteminde Performans Değerlendirme Uygulamaları................ 23 1.2.4.1. Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri ............................................... 23 1.2.4.2. Okul Temelli Mesleki Gelişim (OTMG) ............................................ 25 1.2.4.3. MEB 2017-2023 Öğretmen Strateji Belgesi ....................................... 28 1.2.4.4. 360 Derece Performans Değerlendirme Sistemi ................................. 30 1.3. Örgüt İklimi ile Öğretmen Performansı Arasındaki İlişki ......................................... 33 1.4. İlgili Araştırmalar ..................................................................................................... 35 1.4.1. Örgüt İklimi ile İlgili Araştırmalar .................................................................. 35 1.4.1.1. Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar ........................................................ 36 1.4.1.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ..................................................... 41 1.4.2. Öğretmen Performansı ile İlgili Araştırmalar .................................................. 46 1.4.2.1. Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar ........................................................ 46 1.4.2.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ..................................................... 50 1.4.3. Örgüt İklimi ile Öğretmen Performansı Arasındaki İlişkiyi Birlikte Ele Alan Araştırmalar........................................................................................... 54 2. BÖLÜM ............................................................................................................................ 57 2. YÖNTEM .......................................................................................................................... 57 2.1. Araştırmanın Modeli .................................................................................................. 57 2.2. Evren .......................................................................................................................... 57 2.3. Örneklem ................................................................................................................... 58 2.3.1. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Cinsiyete Durumu .................................. 61 2.3.2. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Yaş Durumu ........................................... 61 2.3.3. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Branş Durumu ........................................ 61 2.3.4. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Meslekteki Hizmet Yılı Durumu ........... 62 2.3.5. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Okuldaki Hizmet Yılı Durumu .............. 62 2.4. Veri Toplama Araçları ............................................................................................... 63 xii 2.5. Verilerin Toplanması ................................................................................................. 69 2.6. Verilerin Analizi ........................................................................................................ 69 3. BÖLÜM ............................................................................................................................ 70 3. BULGULAR VE YORUM ............................................................................................... 70 3.1. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ........................................................................ 70 3.1.1. Öğretmenlerin Örgütsel İklim Algısının Boyutlara Göre İncelenmesi ............ 70 3.1.2. Öğretmenlerin Örgütsel İklim Algısının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi ....................................................................................................... 72 3.1.2.1. Örgütsel iklimle ilgili görüşlerin cinsiyete göre karşılaştırılması ....... 73 3.1.2.2. Örgütsel iklimle ilgili görüşlerin yaşa göre karşılaştırılması .............. 73 3.1.2.3. Örgütsel iklimle ilgili görüşlerin branşa göre karşılaştırılması ........... 75 3.1.2.4. Örgütsel iklimle ilgili görüşlerin meslekteki hizmet yılına göre karşılaştırılması ....................................................................................... 76 3.1.2.5. Örgütsel iklimle ilgili görüşlerin okuldaki hizmet yılına göre karşılaştırılması ....................................................................................... 77 3.1.3. Birinci Alt Probleme İlişkin Yorumlar ............................................................ 78 3.2. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ......................................................................... 83 3.2.1. Öğretmenlerin Performans Değerlendirme Algısının Boyutlara Göre İncelenmesi ....................................................................................................... 83 3.2.2. Öğretmenlerin Performans Değerlendirme Algısının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi .............................................................................................. 85 3.2.2.1. Performans değerlendirmeyle ilgili görüşlerin cinsiyete göre karşılaştırılması ....................................................................................... 86 3.2.2.2. Performans değerlendirmeyle ilgili görüşlerin yaşa göre karşılaştırılması ....................................................................................... 86 3.2.2.3. Performans değerlendirmeyle ilgili görüşlerin branşa göre karşılaştırılması ....................................................................................... 87 3.2.2.4. Performans değerlendirmeyle ilgili görüşlerin meslekteki hizmet yıllarına göre karşılaştırılması ................................................................ 88 3.2.2.5. Performans değerlendirmeyle ilgili görüşlerin okuldaki hizmet yıllarına göre karşılaştırılması ................................................................ 89 3.2.3. İkinci Alt Probleme İlişkin Yorumlar .............................................................. 90 xiii 3.3. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ...................................................................... 92 3.3.1. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Yorumlar ........................................................... 94 4. TARTIŞMA VE SONUÇ ................................................................................................ 96 5. KAYNAKLAR ............................................................................................................... 100 6. EKLER ........................................................................................................................... 114 ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 12