Ptaszyk, Marian

Polish

Akademicka Platforma Czasopism

113  R O C Z N I K  T O R U Ń S K I   T O M  48 R O K  2021 http://dx.doi.org/10.12775/RT.2021.005 Marian Ptaszyk Samuel Bogumił Linde Toruniowi  Samuel Bogumił Linde for Toruń  Samuel Bogumił Linde für Thorn Słowa kluczowe: Samuel Bogumił Linde, Toruń, Słownik języka polskiego Keywords: Samuel Bogumił Linde, Toruń, Polish Language Dictionary Schlüsselwörter: Samuel Bogumił Linde, Thorn, Wörterbuch der polnischen Sprache Linde, zajęty pracą nad Słownikiem języka polskiego, kierowaniem Liceum Warszawskim, działalnością we władzach oświatowych, To-warzystwie Przyjaciół Nauk, innymi obowiązkami publicznymi oraz rodziną, nie miał możliwości poświęcać wiele uwagi sprawom swego ––––––––––  Doktor, studia polonistyczne ukończył na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, pracował w Szczecinie w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej oraz Wojewódzkim Domu Kultury. W 1966 r. rozpoczął trwającą aż do czasu odejścia na emeryturę pracę w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toru-niu, w której doszedł do stopnia starszego kustosza dyplomowanego i stanowiska kierownika Oddziału Informacyjno-Rzeczowego.  W 1982 r. uzyskał tytuł doktora na podstawie pracy obronionej w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk pt. „Samuel Bogumił Linde. Monografia bio-bibliograficzna”. Jest autorem kilkudzie-sięciu wydanych drukiem prac i przyczynków poświęconych osobie i dziełu Samuela Bogumiła Lindego. 114  rodzinnego miasta. Matce, z którą korespondował aż do jej śmierci w 1813 r., posyłał kolejne tomy Słownika dla Gimnazjum i Magistratu w Toruniu. Brak potwierdzenia w źródłach, by Linde bywał w tym mieście i by jego matka przez jakiś czas była u niego w Warszawie. Będąc w stolicy starał się o dobry poziom Gimnazjum Toruńskiego. Wizytujący szkołę Julian Ursyn Niemcewicz krytycznie oceniał te starania1. Zdobycie przez Rosjan Torunia w 1813 r. było dla miasta rujnujące. Do Warszawy, do Lindego udała się delegacja władz Toru-nia na początku lipca tego roku. Linde, wysłuchawszy 4 lipca przyby-szów, postanowił listownie zwrócić się do księcia Adama Jerzego Czartoryskiego: „składając mu hołd najgłębszego uszanowania udać się do Niego o rzecz, która serca mego mocno dotyka. Jest to smutny los nieszczęśliwej rodziny mojej, biednego miasta Torunia. Delegaci tego miasta, którzy sobie mają za największy zaszczyt upaść do nóg JW. Waszej Książęcej Mości, przekładać Mu będą okropne uciemię-żenie, a prawie całkowite zniszczenie kwitnącego tego niegdyś siedli-ska handlu naszego. Część magazynów, którą najgwałtowniejszym sposobem od garnizonu francuskiego za ostatni szczątek majątku swe-go na siebie nabyć przymuszeni byli, prawem wojny od zdobywcy razem z miastem zajętą została. Rzecz ta i wszystkie jej okoliczności są jak najdokładniej pismami żadnej wątpliwości nie podpadającemi objaśnione. Śmiem tedy upraszać zaufany w dobroci serca i wspania-łomyślności JOWaszej Książęcej Mci, aby Pan jak najłaskawiej raczył biedną tą ojczyzną moją się opiekować i delegowanych światłą swą radą i dzielną powagą wspierać”2. Następnego dnia delegowani infor-mowali Lindego, co załatwili u Krzysztofa Colomba, członka Rady Najwyższej Tymczasowej Księstwa Warszawskiego, kierującego Wy-działem Skarbowym, i prosili, by Linde kontynuował te starania3.  Delegowani 17 lipca z kwatery cara w Reichenbach (Dzierżonio-wie) w obszernym liście opisywali, co uzyskali4. Natychmiast po po-–––––––––– 1 J. U. Niemcewicz do S. K. Potockiego, Toruń 15 IX 1812. Archiwum Główne Akt Dawnych. Archiwum Publiczne Potockich, 265, t. IV, s. 283-284.  2 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, rkp. 5459, s. 131-132. 3 Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkp. 3475, s. 32.  4 Listy do B. Lindego, wyd. K. Petelenz, Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimna-zjum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1886, s. 33-37.  115  wrocie delegatów do Torunia Prezydent Municypalności i Rada Muni-cypalna 26 lipca napisali do Lindego: „Wielmożny Mości Rektorze Dobrodzieju. Łaskawe czynne ustne i pisemne wsparcie, które WWPan Dobrodziej wysłanym z miasta naszego do Warszawy i Głównej Kwa-tery deputowanym okazać raczyłeś, jest świeżym dowodem wspaniałej gorliwości Jego, którą w każdym zdarzeniu nieszczęśliwie podupadłemu miastu, a mianowicie temu, w którym się WWPan Dobrodziej rodził, okazujesz. Te uczynne i przychylne sentymenta Jego dla nas i wszyst-kich współobywateli naszych są w za wielkiej cenie, ażebyśmy nie mieli w imieniu całego obywatelstwa dążyć do złożenia WWPanu Dobrodziejowi za takowe najczulszego i najuniżejszego podziękowa-nia i dołączenia tego zapewnienia, że ta tak gorliwie i silnie okazana pomoc dla miasta naszego w głąb serc wszystkich obywateli niewyga-słą pamiątkę zaszczepić i wraz z najszczerszym życzeniem połączyć potrafiła, aby Go Wszechmocność w najpóźniejszej zgrzybiałości zdro-wo i szczęśliwie utrzymać raczyła. Polegając na wspaniałej uczynności WWPana Dobrodzieja zostajemy w tym niemylnem przekonaniu, że i w przyszłości naszemu tak wielce uciśnionemu miastu podług moż-ności działania w wszelkich zdarzeniach pomocy i wstawienia się swego odmówić nie zechcesz”5.  Prawdopodobnie Linde nie odmawiał pomocy, bo ostatni list prze-słał mu burmistrz Mellien 18 lutego 1815 r. Dnia 23 maja 1844 r. toruń-skie towarzystwo Coppernicus Verein zwróciło się do Lindego o po-moc w poszukiwaniach wizerunków Mikołaja Kopernika. W odpo-wiedzi Linde poinformował, że takich informacji udzieli Wacław Aleksander Maciejowski, który wybierał się do Torunia. Ze swej stro-ny Linde obiecał przesłać na ręce starosty toruńskiego odcisk starej pieczęci Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Lipskiego, 100 flore-nów na budowę pomnika Kopernika w Toruniu oraz brązowy medal, który otrzymał od władz Królestwa Polskiego w 1842 r. Prawdopo-dobnie przesłał również otrzymany z Lipska dyplom z okazji pięćdzie-siątej rocznicy doktoratu z filozofii na tamtejszym uniwersytecie. Opublikowane sprawozdanie komitetu budowy pomnika nie wspomina o składce Lindego.  –––––––––– 5 Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkp. 3469, k. 14.  116  Simon Jacob Hepner 25 czerwca 1844 r. zwrócił się do Rady Mia-sta o przyznanie Lindemu tytułu honorowego obywatela Torunia. Wnio-sek swój uzasadniał wyżej opisanymi zasługami z 1813 r., darowaniem Słownika języka polskiego Magistratowi i Gimnazjum. Miesiąc później Rada przyznała Lindemu tytuł honorowego obywatela miasta Torunia. Linde dokument stwierdzający, że jest honorowym obywatelem Toru-nia mógł odebrać od pruskiego konsula w Warszawie po uzyskaniu zgody cara, którą otrzymał w styczniu 1845 r.6 Minęło 27 lat. 23 kwietnia 1871 r. o godzinie 5 po południu Polacy z Torunia, jego przedmieść i okolicznych wsi zebrali się w Sali Strzel-nicy, aby uczcić setną rocznicę urodzin Samuela Bogumiła Lindego. Dwa tygodnie wcześniej, 8 kwietnia, „Gazeta Toruńska” zamieściła obszerne zawiadomienie o planowanej uroczystości, w którym napisa-no: „Zasługi tego męża uczcić w miejscu rodzinnym w stuletnią rocz-nicę jego urodzin wielką uroczystością akademiczną nie pozwalają okoliczności; natomiast zamierzyliśmy urządzić tu skromny obchód, zapraszając nań mieszczan, jak i włościan okolicznych, aby po pro-stym przedstawieniu żywota tego uczonego męża w przemówieniu przystępnym dla ludu wykazać godność, wartość i bogactwo języka polskiego i tym sposobem zachęcić tutejszych i okolicznych Polaków do troskliwego pielęgnowania mowy ojczystej”.  Cztery dni później niemiecki dziennik „Thorner Zeitung” uściślił zaproszenie, podał bowiem, że rocznicę urodzin Lindego „będą ob-chodzić nasi współobywatele mówiący po polsku z miasta i okolic Torunia”. Redakcja „Gazety Toruńskiej” bardzo starannie przygoto-wała tę uroczystość. Za zgodą autora, Augusta Bielowskiego, z nie-wielkimi skrótami drukowała w odcinkach między 15 a 22 kwietnia Żywot Samuela Bogumiła Lindego. Od córki Lindego, Ludwiki Górec-kiej z Warszawy, organizatorzy otrzymali gipsową kopię jego popier-sia dłuta Jakuba Tatarkiewicza.  W Sali Strzelnicy przygotowano podwyższenie przykryte dywa-nem, na którym ustawiono popiersie ozdobione wieńcem laurowym. Poniżej, wśród kwiatów, wystawiono dzieło Lindego, sześć tomów –––––––––– 6 M. Ptaszyk, Kalendarz życia i twórczości Samuela Bogumiła Lindego, Wrocław 1992, s. 244.  117  Słownika języka polskiego. O godzinie 5 po południu uroczystość roz-począł chór męski świętej Cecylii, który zaśpiewał Bogurodzicę. Ta-deusz Franciszek Rakowicz, redaktor odpowiedzialny „Gazety Toruń-skiej”, omówił życie i prace Lindego. Szczególnie wiele miejsca po-święcił Słownikowi i znaczeniu tego dzieła dla Polaków. Kończąc swój wykład, powiedział: „Samuela Bogumiła Lindego Toruńczyka zasługą pozostanie na wieki, iż uprzytomnił nam i światu całemu bogactwo naszej mowy polskiej. Uczcimy zaś pamięć jego najlepiej tym, gdy oto w stuletnią urodzin jego rocznicę postanowim tu sobie wszyscy tro-skliwiej niż dotąd pielęgnować mowę ojczystą. Szczególnie wy, kobie-ty, strzeżcie jako świętości tego skarbu narodowego i nie pozwólcie, aby z przybytków rodzinnych obca mowę ojców wygnała”.  Na zakończenie chór zaśpiewał Zachęcenie do pracy. Na życzenie publiczności powtórzono Bogurodzicę. W sprawozdaniu, które ukaza-ło się we wtorkowym numerze „Gazety Toruńskiej” pisano: „Po skoń-czonym obchodzie zbliżała się publiczność ku popiersiu, aby przyjrzeć się rysom męża, który z ubogich rodziców w Toruniu urodzony sławę swoją rzetelnej i niezmordowanej pracy zawdzięczał, rozpostarł na całą Polskę i w koła uczone Europy. Widzieliśmy jak ludzie, których ręka do młota lub kielni przyzwyczajona, przewracali karty wielkiego dzieła, uznając i wielbiąc pracę naukową, a w myśli ich niechybnie rósł szacunek dla ojczystego języka”.  Odtąd pamięć o Lindem w jego rodzinnym mieście była i jest bar-dzo żywa7.  –––––––––– 7 M. Ptaszyk, Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego, Toruń 2007, s. 238-240.   

Samuel Bogumił Linde Toruniowi

https://apcz.umk.pl/RTOR/article/download/38569/32398

Samuel Bogumił Linde Toruniowi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Akademicka Platforma Czasopism