Rec.:Generał Anders w poezji, oprac. A. K. Kunert, Halinów 2007„Nasze granice w Monte Cassino...”. Bitwa o Monte Cassino w poezji 1944–1969, oprac. A. K. Kunert, Warszawa 2007Dom jest daleko. Polska wciąż jest blisko... Generał Anders i jego żołnierze. Katalog wystawy, Warszawa 200

Chłap-Nowakowa, Justyna

Polish

Akademicka Platforma Czasopism

205ARCHIWUM EMIGRACJIStudia – Szkice – DokumentyToruń, Rok 2009, Zeszyt 1 (10)RECENZJE – OMÓWIENIA – POLEMIKI – LISTYPowrót AndersaGenerał Anders w poezji, oprac. A. K. Kunert, Halinów: Studio Historia z Ograniczoną Odpowiedzialnością,2007, 80 s., il.; „Nasze granice w Monte Cassino...”. Bitwa o Monte Cassino w poezji 1944–1969, oprac.A. K. Kunert, Warszawa: Wydawnictwo LTW, Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiegow ParyŜu, 2007, 326 s., il.; Dom jest daleko. Polska wciąŜ jest blisko... Generał Anders i jego Ŝ łnierze.Katalog wystawy, Warszawa: Studio Historia z Ograniczoną Odpowiedzialnością, 2007, 204 s., il.W ramach nadrabiania wieloletnich zaniedbań A.D. 2007 proklamowano rokiemgenerała Andersa: „Dla uczczenia pamięci znamienitego Polaka [...] wybitnego do-wódcy i polityka, oraz dla uhonorowania pamięci Jego Ŝołnierzy”, jak czytamyw stosownej uchwale senatu RP. Dlaczego nie uczyniono tego wcześniej, np. w 1992roku, w setną rocznicę jego urodzin, lub w 60. rocznicę Monte Cassino? Co sprawiło,Ŝe w pookrągłostołowej, postkomunistycznej juŜ Polsce zwlekano z tą decyzją takzawstydzająco długo, aŜ z armii Andersa pozostała tylko garstka Ŝyjących Ŝołnierzy?Trudno myśleć o tym bez Ŝalu, od goryczy jednak, jaką ów rachunek niesie, silniejszajest radość, Ŝe wreszcie nastąpił — choć symboliczny juŜ tylko — powrót bohatera nabiałym koniu...Pocieszający jest równieŜ fakt, iŜ rok ten zaowocował cennymi inicjatywami kultu-ralnymi i wydawniczymi.Tu mowa będzie o trzech takich wydawniczych „owocach”. Są to dwie tematycz-nie uzupełniające się antologie wierszy — Generał Anders w poezji oraz „Nasze grani-ce w Monte Cassino...”. Bitwa o Monte Cassino w poezji 1944–1969, obie w opraco-waniu Andrzeja Krzysztofa Kunerta, a takŜe katalog wystawy Dom jest daleko. PolskawciąŜ jest blisko... Generał Anders i jego Ŝ łnierze, której scenariusz ułoŜył równieŜAndrzej Krzysztof Kunert.Poza osobą autora, publikacje te łączy wspólna idea — odkłamywania i populary-zacji historii, zapełniania białych plam, ocalania p mięci, wreszcie czczenia odeszłychlub odchodzących narodowych bohaterów. Niełatwe to zadanie w czasach, które, niebez racji, zyskały miano postpatriotycznych, nie sposób bowiem nie zauwaŜyć, Ŝeodbiorcy tego typu publikacji czy inicjatyw stanowią dziś w Polsce kurczące się grono.Są to ci, którzy pojęcia patriotyzmu (w tradycyjnym, „staroświeckim” rozumieniu tegosłowa) nie chcą i nie umieją oddzielić od zrośniętej z nim pamięci historycznej.206Nie są to więc raczej ksiąŜki dla osób, którym np. niemiła jest idea tworzenia Mu-zeum Historii Polski, niestety nie trafią takŜe do odbiorcy masowego, choć mają nie-wątpliwe zalety publikacji popularyzatorskich.W antologii Generał Anders w poezji odnaleźć moŜna 19 wierszy (15 autorów) je-mu właśnie poświęconych. Utwory, uporządkowane chronologicznie, pochodzą  róŜ-nych lat, powstawały teŜ przy rozmaitych okazjach. Najstarszy to P witanie wodzaJanusza Wedowa pisane w Griazowcu, 25 sierpnia 1941, w dniu przyjazdu generała doobozu. Następny wiersz — Dojdziemy! Konrada Toma (powstał w Buzułuku, w grud-niu 1941) — przypomina słynne słowa „MoŜe nie wszyscy, ale dojdziemy” z prze-mówienia Andersa do Ŝołnierzy, z września 1941 roku. Część środkową wypełniajązarówno teksty dedykowane dowódcy, jak i ukazujące jego postać i zasługi. Szczegól-nie godzien uwagi jest wiersz Generał Anders Xawerego Glinki z 1944 roku. Nibycurriculum vitae, rozpoczęte lekko, strofą:Był generałem kawaleriiO doskonałej aparycji —To w Polsce: duŜo galanterii,Polotu męstwa i tradycji!zmierza dalej ku apoteozie — „jak MojŜesz wywiódł On z niewoli” i ukazaniu nie-rozerwalnej więzi Generała i jego Ŝołnierzy. Siedem ostatnich utworów napisano juŜ pośmierci Andersa. To wiersze-hołdy, wiersze-poŜegnania, spośród których wyróŜnia siępatosem utwór Józefa Łobodowskiego Na śmierć generała Andersa, nawiązujący doBema pamięci Ŝałobnego rapsodu, sąsiadujący notabene z Bajką Beaty Obertyńskiejo „Ŝołnierzu, który całą armię nędzarzy wyprowadził z piekła”, choć wcześniej „zbójczerwony onego Junaka jak rannego sokoła wpakował za kraty”...Autorzy to przewaŜnie Ŝołnierze armii Andersa lub poeci pozostający w jej orbicie,m.in.: Bolesław Redzisz, Feliks Konarski (Ref-Ren), Kazimierz Krukowski (Lopek),Marian Hemar, Xawery Glinka, Beata Obertyńska, Zbigniew Chałko. Ale nie tylko —jest wśród nich takŜe Jan Lechoń — poeta-„cywil”, całkowicie jednak uznawany przezŜołnierzy za „swego”, Józef Łobodowski czy Albin Habina (Ŝołnierz 1. SamodzielnejBrygady Spadochronowej).Zbiór wzbogacony jest Ŝyciorysem gen. Andersa, biogramami autorów, teksty wierszyopatrzone są szczegółowymi adresami bibliograficznymi. KsiąŜeczka, co naleŜy podkre-ślić, cieszy takŜe oczy swym graficznym dopracowaniem (na kredowym papierze).„Nasze granice w Monte Cassino...”. Bitwa o Monte Cassino w poezji 1944–1969to, rzecz jasna, antologia o wiele obszerniejsza. Jak precyzyjnie wskazuje jej tytuł,obejmuje szeroki wybór poezji poświęconej bitwie o Monte Cassino: od utworów naj-starszych, towarzyszących bitwie, po teksty powstałe dla uczczenia 25. rocznicy bitwy.Jednak sam tytuł kryje w sobie drugie dno: rozpoczynający go cytat pochodzi z wierszaMonte Cassino Władysława Broniewskiego, ten sam, którego przed laty uŜył Jan Bie-latowicz, redaktor bezcennego zbioru poezji Ŝołnierzy 2. Korpusu Nasze granicew Monte Cassino. Antologia walki (wydany w Rzymie, w 1945 roku, przez OddziałKultury i Prasy 2. Korpusu). W antologii Kunerta obok „korpuśnych” poetów poja-wiają się licznie twórcy-outsiderzy.Prezentację wierszy, uporządkowanych według chronologii ich opublikowania,poprzedza krótkie kalendarium włoskich losów Korpusu sprzed bitwy o Monte Cassino(od lądowania we Włoszech pierwszych polskich oddziałów).Antologia obejmuje teksty 53 autorów (wśród nich powtórzyła się większośćuwzględnionych w zbiorze omawianym uprzednio, toteŜ ich nazwiska pomijam). Spo-207tkali się tu poeci znani i nieznani, równieŜ ci zupełnie anonimowi. śołnierze Andersa(Władysław Broniewski, Feliks Konarski, Maksymilian Baranowski, Artur Między-rzecki, Beata Obertyńska, Jan Olechowski czy ściśle związana ze środowiskiem Kor-pusu Hanka Ordonówna), szeregowi i dowódcy (ppłk. Ludwik Domoń), cywile (Xawe-ry Glinka, Kazimierz Wierzyński), obok poetów starszych staŜem i wiekiem — młodo-ciani debiutanci (Zofia Jarmulska, uczennica Gimnazjum i Liceum w Isfahanie). Krągtwórców objął teŜ m.in. Józefa Łobodowskiego, Aleksandra Jantę-Połczyńskiego(wówczas znakomitego korespondenta wojennego), a takŜe utorów krajowych (Kazi-mierz Kruczkowski, por. Karol Chmiel, stracony w 195  roku Ŝołnierz BCh i AK).Antologia zawiera równieŜ teksty obcojęzyczne (Leonarda Kociemskiego Il CimiteroPolacco di Monte Cassino i Hildy M. Comey Cassino).Warto przyjrzeć się takŜe „danym statystycznym”: rok 1944 przyniósł bez mała 50tekstów, 1945 — dziewięć, 1946 — siedem, 1947 — trzy, 1948 trzy, w latach 50. i 60.pojawiły się luki, dopiero rok 1969, gdy uroczyście obchodzony jubileusz oŜywił wenępoetycką, zaowocował znów większą ilością wierszy — czterech.Teksty przeplatane są dość bogato ilustracjami — głównie stanowią je reprodukcjestron czasopism z publikowanymi poezjami, bądź ówczesnych rysunków towarzyszą-cych pierwodrukom wierszy. Tom wzbogacono imponująco szczegółowymi, tam gdziebyło to moŜliwe, notami o autorach (choć nie wszyscy zostali uwzględnieni), kaŜdyutwór opatrzono drobiazgowymi informacjami o pierwodruku, przedrukach etc. Przywielu pojawiają się dodatkowo przypisy o charakterze historycznym, adresowane doodbiorcy nie obeznanego bliŜej z tematyką, potrzebującego zatem wyjaśnień, kim np.był Józef Czapski, generał Harold Alexander, lub co kryje się za hasłami bitwa podKockiem, Dunkierka czy Karta Atlantycka. Dodano takŜe słowniczek terminów woj-skowych i topograficznych sporządzony przez Rafała E. Stolarskiego.Lektura wierszy jest przejmująca. Utrwalono w nich historię trudu, bohaterstwa,glorii i goryczy zdradzonych (Henryk Mirzwiński, Za wolność naszą i waszą), „prze-granych zwycięzców”, kolejnych „spadkobierców polskiej doli”, (F. Konarski, Reflek-sje). Zapisano w nich teŜ ówczesne emocje i to porusza równie głęboko (niezaleŜnie odocen, czy dany utwór jest poetycko dobry, czy słaby i popadający w stereotyp). Podob-nie jak wstrząsające w swej prostocie są wiersze tuŜ powojenne, pisane w kraju,w więziennych, komunistycznych juŜ celach, w których słychać echa pieśni o czerwo-nych makach na Monte Cassino.Antologię zamyka dwugłos Konarskiego (Refleksje na 25-lecie bitwy o Monte Cas-sino) i Hemara (Monte Cassino 1969). Pierwszy pyta (retorycznie) „Czy bitwa ta byłapotrzebna? / Czy szaleństwo to było błędem?”, drugi odpowiada, „Ŝe nie moŜna byłoinaczej”...Znakomitym dopełnieniem omawianych obu poetyckich zbiorów jest wspomniany juŜkatalog wystawy Dom jest daleko. Polska wciąŜ jest blisko... TakŜe w jego tytule* odnaj-dujemy kolejny cytat, tym razem pochodzący z wiersza Mariana Hemara pt. Bazie (1945)— pełnego nostalgii za daleką-bliską ojczyzną, która wciąŜ „prześwituje” przez obcekrajobrazy i nawet widok wierzbowej witki sprawia, Ŝe juŜ się jest „Ach w Polsce...”.Ów katalog-album (znów edytorski cymes, zaplanowany i w konany z wielkimpietyzmem) zawiera pełną dokumentację plenerowej wystawy, poświęconej gen. Wła-dysławowi Andersowi oraz jego Ŝołnierzom, jaką od 18 maja do 8 czerwca 2007 moŜ-na było zwiedzać przy wejściu do Parku Ujazdowskiego w Warszawie. Autorami wy-                                                     * Katalogu nie naleŜy mylić z tomem M. Hemar, Dom jest daleko. Polska wciąŜ jest blisko.Wybór wierszy i piosenek, w opracowaniu A. K. Kunerta, Warszawa 2000.208stawy, zorganizowanej przez Urząd Miasta Stołecznego Warszawy i Stołeczną Estradę,byli Andrzej Krzysztof Kunert i Rafał. E. Stolarski. Na pięćdziesięciu planszach zapre-zentowano arcybogaty zbiór unikatowych często materiałów: kilkaset archiwalnychfotografii, a takŜe m.in. mapy, dokumenty, wydawnictwa ksiąŜkowe, prasę wojskową,plakaty i znaczki pocztowe, odznaczenia. Ilustracjom t warzyszył obszerny, klarownykomentarz.Album ujmuje całą drogę armii gen. Władysława Andersa. Od powstania polskiegowojska w ZSSR w 1941 roku, poprzez pobyt na Bliskim Wschodzie i w Afryce, szlakbojowy 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, aŜ po ewakuację Ŝołnierzy z Włoch doWielkiej Brytanii w roku 1947. I akord ostatni: pozbawienie Generała obywatelstwapolskiego (26 września 1946), propagandowa kampania oszczerstw i szyderstwz „barona Andersona” i jego powrót po latach do wolnej juŜ Polski: dopisywany przezhistorię brakujący „ostatni rozdział”.Wiele miejsca poświęcono Monte Cassino i „pamiątkom” walk: cmentarzowi, po-mnikom, odznaczeniom, a takŜe ostatniej „polskiej” bitwie — o Bolonię. Poza historiąprzypomniano teŜ twórczość powstającą na Ŝołnierskim szlaku: poezje, pieśni, grafikę,karykatury czy znakomite rysunki Feliksa Topolskiego towarzyszące Armii Polskiej odzarania jej istnienia, wreszcie rzeźby (Matka Boska Kozielska), ksiąŜki, ba, nawet filmy!(vide zdjęcie pięknej Renaty Bogdańskiej — Ireny Andersowej z filmu Wielka droga1).Ogromna jest róŜnorodność tematów ujętych w ekspozycji (i katalogu), choć, jakprzy kaŜdym wyborze, pozostają jeszcze inne zagadnienia, takŜe godne przypominania(np. moŜe nazbyt skrótowo ukazano w niej historię Samodzielnej Brygady StrzelcówKarpackich — bohaterskich „szczurów Tobruku”, stosunkowo niewiele jest zdjęć do-kumentujących codzienne Ŝycie Ŝołnierzy „od kuchni”, nie w bitwie, lecz na postoju,no i jakŜe się nie upomnieć o zdjęcia słynnego niedźwiedzia Wojtka, najosobliwszego„Ŝołnierza” 2. Korpusu...).Album poddany jest równocześnie dwóm porządkom: nadrzędnemu — chronolo-gicznemu oraz zagadnieniowemu. Nowe wątki sygnalizowane są przez tytuły poszcze-gólnych „podrozdziałów” (np. Tułacze dzieci, Msza św. na Łubiance, Uciekli do Man-dŜurii , Wracamy szlakiem Legionów, etc.). Tu zresztą pojawiają się pewne wątpliwości,czy zawsze tytuły te są wystarczająco przejrzyste, czy nie nadto są ogólnikowe, lubzbyt metaforyczne (część z nich to cytaty z Ŝołnierskich poezji). I jeszcze jedno: gdybykatalog opatrzony był spisem owych podrozdziałów, z yraźnie wskazaną ich zawarto-ścią, łatwiej byłoby się w tym gąszczu poruszać. Ale są to mankamenty bardzo małegokalibru, o których zapomina się szybko wobec tej imponującej rozmachem opowieścio Ŝołnierzach-tułaczach i ich dowódcy, dzięki której historia budzi się i „na naszychoczach” rozgrywa.Justyna Chłap-Nowakowa (Przemyśl)                                                     1 Wielka droga, reŜ. M. Waszyński, Produkcja: Ośrodek Kultury i Prasy 2. Korpusu Polskie-go, Włochy 1946.

Powrót Andersa

https://apcz.umk.pl/AE/article/download/AE.2009.031/3836

Powrót Andersa

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Akademicka Platforma Czasopism