Sehlikoglu, Sertac

English

UCL Discovery

Edep, kulluk ve dönüşümTakım  elbise  giyen,  kravatlı,  temiz  tıraşlı,  yüzüksüz  erkekler.  Kim  busıradan  adamlar?  Bu  adamlar,  sekülerleşen  İslamî  mahallelerinmaskülen  yüzleri.Kutuplaşan  kamusal  alan  tartışmalarının  her  bir  katmanından  ari  kalmaadına,  görüntülerini  en  ince  detayına  kadar  modernleştirmiş,sekülerleştirmiş,  dindar  olduklarını  öğrenip  şaşırdığınızda  buşaşkınlığınızı  övgü  kabul  eden,  yüzlerinde  belli  belirsiz  gurur  belirenerkekler.  Onlar,  biz  (bir  yandan  sekülerler,  bir  yandan  dindarlar,  toplumolarak  bizler)  başörtülü  kadınların  görünürlüğü  ile  fazlaca  meşgulken,sorgulanmamanın,  kontrol  edilmemenin,  tenkit  edilmemenin  konforuile  İslamî  camiaların  yeni  ve  görünmeyen  “yüzü”  olmuş  erkekler.Kimdir  bu,  muhtelif  mekânlarda  karşılaştığımız,  dindarlıkları  yahutİslamîlikleri  ile  “görünmez”  olan  yeni  mütedeyyin  erkekler?  Ve  bugünedek  tekrar  tekrar  İslamî  ve  seküler  görünürlükten,  kamusal  mekândanve  bunlara  bağlı  onca  politik  meselelerden  bahsederken  nelerdenbahsetmedik,  neleri  göz  ardı  ettik?        Temel  sorunlardan  birincisi,  elbette  İslam'ın  görünürlüğününcinsiyetlendirilmiş  olması,  dahası  kadınların  İslamî  kıyafetininbaşörtüsü  ile  sınırlandırılması.  Fakat  bununla  beraber,  yenimütedeyyin  erkeklerin  görünmez  bir  sekülerleşme  sürecine  girmişolmaları.  Bu  görünmezlik  sayesinde,  üst  sınıf  iş  ortamlarında,  çeşitlitoplantılarda,  şirketlerde,  mahkemelerde,  resmî  kurumlarda  veüniversitelerde  “İslamî”  görüntü  sergilemiyor  olmanın  konforunusürebiliyorlar.  Bu  görünmezlik,  erkeklerin  gündelik  hayatında  konforgetirmekle  beraber,  kadınlardan  farklı  olarak  İslamî  kimlik  veaidiyetlerini  daha  az  hatırlamalarına  da  imkân  tanıyor.  Bir  taşravaizesinin  söylediği  gibi  “önce  sakalları  kestiler,  sonra  yüzükleri  attılar,ardından  kravat  taktılar.  Bir  süre  sonra  o  kadar  yabancılaştılar  ki,  kimseonların  Müslüman  olduğunu  görmez,  bu  yüzden  Müslümanlıklarınısorgulamaz  oldu.  Bir  süre  sonra,  onlar  da  kendi  Müslümanlıklarınısorgulamaz  oldular”.        İsmi  bende  saklı  bu  alime  taşra  vaizesinin  incelikle  dikkati  çektiğigibi,  asıl  sorun  kimlik  bunalımından  ve  seküler  görünebilmekonforundan  çok  daha  derin.        İslamî  bilgi  bize,  zahir  ile  batın  arasında  derin  bir  ilişkininolduğundan  bahseder.  Buna  göre,  ruh  ile  beden,  kelimeler  iledüşünceler,  lafız  ile  mana  ve  elbise  ile  edep  birbirleriyle  sıkı  sıkıyailişkilidir.  Bu  anlayış  çerçevesidir  ki,  kelimeler  sadece  kelime  değil,beden  sadece  beden  değil,  kıyafet  sadece  kıyafet  değildir.  Bunlarınher  biri,  mazrufuna  işaret  eden  birer  zarf,  içeriğini  gösteren  veşekillendiren  birer  örtüdür.  Öyle  ki,  batını  değiştirmek-­dönüştürmekyahut  terbiye  etmek  için,  zahire  odaklanmak,  evvela  onu  terbiye  etmekgerektir.  İlahiyatçı  çevrelerin  yıllardır  konuştuğu  meselelerin  başında,kimin  kelimeleri/kavramları  ile  konuşursanız,  onun  aklı  ile  düşünmeyeTakım elbiseli Müslümanlar:başlarsınız  der  ki,  bu  prensip  ve  kaygı  pek  çok  günümüz  dindar  sosyalbilimcinin  başucu  tenkididir.        Benzer  bir  diğer  örnek,  İbrahim  Hakkı  Hazretleri  Marifetname'siolabilir.  İbrahim  Hakkı  Hazretleri,  insanın  manevî  iç  âlemi  ile  fizikselgörünümü  yani  dış  dünyası  arasında  sıkı  bir  ilişki  olduğunu  kabul  edenbir  anlayışla  eserini  yazar.  Bu  anlayış  kaidelerinin  bütününe  kıyafetilmi  denir.  Burada  kıyafet  kelimesinin  tercih  edilmesi,  bedenin  ruhagiydirilmiş  bir  kıyafet  olarak  kabul  edilmesindendir.  Dolayısı  ile,  zarf-­mazruf  ilişkisini  beden  ile  ruh  arasında  kurmaktadır.  Bu  ilişki  öylekuvvetli  bir  ilişkidir  ki,  bedende  yapılacak  köklü  değişiklikler  (estetikoperasyon  gibi),  ruha  da  zarar  verebilir  endişesiyle  sakıncalıbulunmaktadır.        Her  ne  kadar  İbrahim  Hakkı  Hazretleri'nin  bahsettiği  kıyafet  fizikselgörünüm  (kaş  yapısı,  yüz  hatları,  ağız  yapısı,  vb.)  ise  de,  İslamî  edepmuhtelif  tavsiyelerini  kişinin  elbisesi  ile  edeplendiği  kaidesi  etrafındaşekillendirir.  Dolayısı  ile,  kişi  giyim-­kuşamını  tayin  ederken  hangikaideleri  göz  önünde  bulunduruyorsa,  o  kaideler  kendisinin  edebihaline  gelir.  Bu  anlayışla,  pek  çok  takva  ehli  kadın,  örneğin  pantolonyerine  bol  elbiseler  giymeyi  tercih  eder.  Tercihlerinin  sebebi  illapantolonun  erkek  giysisi  kategorisinde  olması  da  değildir.  Fakat  bolelbiselerin,  pantolona  kıyasla  daha  mütevazı  ve  haya  sahibi  tavırlargetireceğine  ve  "elbisenin  kibre  sevk  edici  olmayanı  tercih  edin"fetvasına  uygunluğuna  inanırlar.  Burada  kaygı,  dinî  kurallarçerçevesinde  geliştirilmiş  bir  kaygı  değil,  maneviyatın  inşası  vemuhafazası  mesabesindedir.  Yine  benzer  kaidelerle  kot  pantolongiymekten  imtina  eden  bir  erkek,  aslında  tesettürden  daha  kapsamlı,müeddebane  bir  yaşam  kaygısı  taşıyor  ve  buna  uygun  kıyafetlerarayışında  demektir.        Bugün  mütedeyyin  camiaların  en  sık  es  geçtiği  kıyafet-­edep  ilişkisi,esasında  bir  dönem  kıyasıya  tartışılmıştır.  Pantolon,  bu  yüzden  uzunseneler  meşruiyeti  sorgulanmış  kıyafetler  arasındadır.  Namaz  kılarkendiz  yapacak,  bağdaş  kurduğunuzda  ütüsü  bozulacak  bir  kıyafetin,İslamî  yaşayışa  uygunluğu  19.  yüzyıldan  20.  yüzyıl  ortalarına  kadarsorgulanmıştır.  Yine  benzer  bir  tartışma,  aynı  dönemlerde  ‘boyun  bağı'etrafında  dönmüş,  hatta  kravata  eski  avam  tabirde  ‘medeniyet  yuları'denmiştir.  Bu  ve  benzer  allegoriler  kullanmak  suretiyle,  aslında  yeni  veBatılı  bir  yaşam  tarzının  kölesi  haline  gelindiği  anlatılmış,  tartışılmış  veşimdi  hatırlanmamasına  bakacak  olursak,  tüketilmiştir.  İslamî  yaşamtarzı  arayışlarının  her  şeklinden  bahsedilen  mecralarda,  ilahiyatfakültelerinde,  19.  yüzyılda  başlamış  diğer  tartışmaların,  örneğin  “ilminİslamileştirilmesinin”  hâlâ  tartışılmasına  karşın,  “edebinİslamileştirilmesinden”,  “ilmin  edebinden”  pek  de  bahsedilmemekte,bahseden  bir  iki  cılız  ses  de  hâkim  tartışmaların  heyecanına  kapılarakkonuyu  kısa  kesmektedir.  Bu  edep  arayışının  içi  öylesine  boşalmıştırki,  ancak  yukarıdan  aşağıya  had  bildirme  ya  da  çekidüzen  vermeşeklinde,  o  da  “edep  ya  hu”  kalıbı  kullanılarak,  yahut  bu  tasavvufikaidenin  içi  boşaltılarak  yapılmaktadır.Edep  olsa  ne  olur,  olmasa  ne?Eskiler,  edep  ilmin  hem  başı,  hem  ortası  hem  sonudur  derler.  İbn  Arabikonusundaki  araştırmalarıyla  tanınan,  Erciyes  Üniversitesi  İlahiyatFakültesi  Öğretim  Üyesi  Doç.  Dr.  M.Mustafa  Çakmaklıoğlu,  sonradankitaplaştırdığı  doktora  tezinde  (2005)  edebin,  sırru's-­sırr'ın  tilaveti(okuması)  olmasından  bahseder.  Bu  perspektife  göre,  dünya  yüzügörünen  yüz,  sır  ise  görünmeyen,  gizli  yüzdür.  Sırrın  sırrı  ise  İbnArabi'nin  okumasına  devam  edecek  olursak,  kendisi  ile  Yaratıcıarasındaki  hududun  bilerek  mahviyeti  bulmasını  sağlar.  Diğer  birdeyişle  edep,  insanın  en  kamil  noktada  kendini  bilebilmesidir,kulluğunu  idrak  etmesidir.  Bu  yüzden  edep  için  haddini  bilmektir,kendini  bilmektir  denir.  Dolayısıyla  edepten  uzaklaştırıcı  hareketler,aynı  zamanda  hem  kulun  kulluğunu  idrakini  zorlaştıracak,  haddinibilmez  kılacak,  dahası  benliğini  muktedir  algılamaya  başlayacaktır.Belki,  tam  da  bu  kıyafet-­edep-­kulluk  şuuru  ilişkisinden  ötürü,  kıyafet  veelbise  konulu  hadis-­i  şeriflerin  ekserisi  kibir  uyarıları  ile  doludur.  “Kimşöhret  elbisesi  giyerse  Allah  ona  zillet  elbisesi  giydirir.”  ve  “Kimelbisesini  gururla  yerde  sürürse,  kıyamet  günü  Allah  ona  rahmetnazarıyla  bakmaz.”  (Tirmizî,  Libas  9)  hadisleri,  yukarıdaki  okumalarüzerinden  yeniden  yorumlanabilecek  niteliktedir.            Öte  yandan,  bu  yazıda  dikkat  çekilmeye  çalışılan  ne  normatif  birşekilde  kimin  ne  giyip  ne  giymeyeceğini  söylemek  ne  de  şalvar-­fistançağrısı  yapmak.  Osmanlı  son  dönemlerinde  pantolon  ile  başlayıpdevamı  gelememiş  tartışmada  da,  günümüz  mütedeyyin  erkeklerindekidönüşümün  edep  çerçevesinden  eleştirisinde  de  asıl  önemli  vedikkate  değer  nokta,  kimin  ne  giyeceği  filan  değil,  günümüz  kıyafetleriile  yeni  mütedeyyin  erkeğin  hayatına  giren  görünmezlik.  Kamusalalanda,  iş  dünyasında,  kampüslerde  ve  hatta  eğlence  mekânlarında,mütedeyyin  kadının  (ister  başındaki  örtü  ile  olsun,  ister  uzun  eteği  ileolsun)  görünürlüğü  ile  mütedeyyin  erkeğin  görünmezliği  neleri  nasıletkiliyor  ve  buradaki  erkeklerin  seküler  alana  uyum  sağlayabilmeleriibadetten  çalışma  ve  aile  hayatına,  gündelik  pratiklerden  mahremalanlara,  yaşamlarının  farklı  katmanlarını  nasıl  etkiliyor?        En  başta  belirttiğim  gibi,  yeni  mütedeyyin  erkeklerdeki  kıyafetdeğişimi  ve  görüntülerindeki  başkalaşmanın  sekülerleşmeçerçevesinde  sosyolojik  okuması  yapılabilir.  Ki,  böyle  bir  okuma,görünürlük  ile  aidiyet  arasında  yüzyıllardır  sıkı  sıkıya  ilişki  örgülemişbir  coğrafyada  son  derece  anlamlı  olacaktır.  Bununla  beraber,sosyolojik  okuma  ile  İslamî  okumanın  yan  yana  yapılması  damümkündür  ki,  böylesi  bir  çaba,  süregiden  dönüşümü  dahaderinlemesine  anlamamızı  sağlayabilir.  Nitekim,  edebin  eksilmesiyahut  başkalaşmasının  etkilerini  konuşmak  ile,  sekülerleşmeninniteliğini  anlamak,  pek  çok  açıdan  üst  üste  oturabilen  iki  paralel  analizhaline  gelebilir.  Örneğin,  erkeklerin  modern  kıyafetleri  meselesinizahir-­batın  tartışması  ile  ilişkilendirdiğimiz  andan  itibaren,  bir  yandanmaneviyat  odaklı  felsefi  okumalar  zümresinden  bir  yaklaşım  ortayakoymak  mümkün  olacaktır.  Böylece,  bu  durumda,  ortaya  çıkabilecekİslamî  sakıncalar  aslında  bize  sekülerleşme  kavramını  tanımlama,niteliğini  anlama  imkânı  tanıyabilir.  Dahası,  görünmezlik  konforunuanlamak,  erkek  dünyasındaki  maneviyat  algısının  nasıl  bir  dönüşümgeçirdiğini  anlamamıza  imkân  tanıyabilir.*Cambridge  Üniversitesi,  Sosyal  Antropoloji  Bölümü  AraştırmaGörevlisi2013-­09-­28

Takım Elbiseli Müslümanlar: Edep, Kulluk, Dönüşüm

https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10170067/1/edep%20kiyafet%203%20sf.pdf

Takım Elbiseli Müslümanlar: Edep, Kulluk, Dönüşüm

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

UCL Discovery