Chang, V.K.L.

Leiden University Scholary Publications

Vergeten ontmoetingen tussen Nederland en ChinaChang, V.K.L.CitationChang, V. K. L. (2021). Vergeten ontmoetingen tussen Nederland en China. Retrieved fromhttps://hdl.handle.net/1887/3618887 Version: Publisher's VersionLicense: Leiden University Non-exclusive licenseDownloaded from: https://hdl.handle.net/1887/3618887 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).Vergeten ontmoetingen tussen Nederland enChinaGeplaatst door Vincent Chang | 11 nov, 2021 | Geschiedenis, Recensie |Eindelijk een toegankelijke studie over het laatste Nederlandse tribuutgezantschapaan het Chinese keizerlijke hof. Dat was mijn eerste gedachte bij het zien van TonioAndrade’s prettig uitgegeven boek The Last Embassy, over het bezoek van de VOC-gezanten Isaac Titsingh en Andreas Everardus van Braam Houckgeest aan deQianlong keizer ter ere van diens 60-jarig regeringsjubileum in 1795. Het boek leverteen waardevolle bijdrage aan de studie van de historische betrekkingen tussenNederland en China en laat zien waarom het tijd wordt de rijke traditie op dit gebiedbinnen de Nederlandse Chinastudies nieuw leven in te blazen.Vervlogen tijden, vergeten bronnenShare ThisDe vroegste mij bekende studie over de missie van Titsingh en Van Braam is The LastDutch Embassy to the Chinese Court van J.J.L. Duyvendak, grondlegger van hetSinologisch Instituut te Leiden, uit 1938. Een jaar later verscheen een door dit werkgeïnspireerd essay van de vermaarde Britse historicus Charles R. Boxer. Veel recenterbracht de historicus Frank Lequin een geannoteerde versie uit van Titsingh’soorspronkelijke reisverslag. Verder is er niet veel geschreven over dit gezantschap ende historische context waarbinnen het plaatsvond. Andrade’s uiterst leesbare boekmaakt deze boeiende episode voor het eerst écht toegankelijk voor een breedpubliek.Als kenner van de maritieme geschiedenis van de Ming en Qing beschikt Andradeover uitstekende papieren voor de studie van wat hij vergeten ‘ontmoetingen’ tussenOost en West noemt. Al eerder schreef de auteur overtuigende werken over degeschiedenis van Taiwan als handelskolonie van de VOC. Ook deze keer steltAndrade niet teleur. Voor dit onderzoek raadpleegde hij een schat aan bronnen,waaronder behalve Nederlandse, Chinese, Engelse en Franse, ook Spaanse enKoreaanse archieven. Bijna een kwart van het boek bestaat uit referentiemateriaal,netjes achterin verzameld om de lezer niet te storen.Filmisch en nauwgezetDe auteur opent met de mededeling dat hem twee doelen voor ogen stonden: hetbieden van een meeslepend verhaal en een historische stelling. In het eerste strevenslaagt Andrade zonder meer. Meteen al bij de eerste zinnen van het verhaal,geschreven in tegenwoordige tijd, waant de lezer zich een reiziger die anno 1794 perdraagstoel de keizerlijke hoofdstad wordt binnengedragen: de imposante muren, depoortgebouwen met gebogen daken, de brede straten, de rumoerige kooplieden ende dromedarissen, maar ook de bittere winterkou, de hete damp van gestoomdejiaozi, en de geur van wierookbranders, dringen zich achtereenvolgens aan de lezerop.Hetzelfde geldt voor de beschrijving iets verderop van het ingewikkelde ritueelwaarmee de keizerlijke edicten vanuit het hart van de Verboden Stad naar de Poortvan de Hemelse Vrede worden gebracht. Daar worden zij vervolgens afgekondigdvanaf het rostrum, op de plek waar Chinese leiders vandaag de dag het volktoespreken. Het boek staat bol van dit soort gedetailleerde, filmische passages diegetuigen van de schrijverskwaliteiten van de auteur en van de rijkdom aan bronnendie hij heeft weten te verwerken.Opmerkelijke ontmoetingen en ontberingenShare ThisAuteur Tony AndradeAl vroeg in het verhaal vinden er fascinerende‘ontmoetingen’ plaats die niet alleen hettijdbeeld tre end weergeven, maar soms ookinteressante raakvlakken tonen methedendaagse praktijken in China. Een mooivoorbeeld is de feestelijke welkomstceremoniedie de gouverneur van Guangzhou degezanten aanbiedt, en vooral ook demoeizame onderhandeling die aan dezeo ciële ontvangst voorafgaat om haar te‘verdienen’: de uitvoerige inspectie van degeloofsbrieven uit Batavia, het uitzoeken vanpassende geschenken voor de keizer, hetherschrijven van de Chineestalige gelukwensbrief, en het oefenen van de ketou – derituele onderwerpingsgroet waarbij de bezoeker driemaal drie keer het hoofd tegende grond tikt. Want waar de Engelse gezant Macartney twee jaar eerder weigerdezich namens zijn vorst aldus te verlagen, is Titsingh vastberaden de buiginsgroet totin perfectie te kunnen uitvoeren.Ondanks de welwillende Nederlandse houding wordt de reis naar Beijing eenuitputtingsslag. Tijdens de feestelijkheden in Guangzhou vernemen de Hollandersdat de keizer hen nog voor Nieuwjaar in de hoofdstad verwacht. Dit betekent dat zijde snellere, maar veel lastigere route over land moeten nemen in plaats van overwater. In vijftig dagen zullen zij bijna 2300 kilometer afleggen. Het is een enormefysieke en logistieke inspanning, waarbij er van alles fout gaat – de geschenkenraken kwijt en onherstelbaar beschadigd – en er flink wordt afgezien. Tot hunchagrijn zijn de heren overgeleverd aan de genade van hun dragers (die geregeldweglopen), hun begeleiders (die de beste slaapplaatsen inpikken) en de lokaleburgerij en magistraten (die hen niet altijd vriendelijk gezind zijn). De meeste dageneindigen zonder bed, bad of brood. Kerstavond brengt het gezelschap zonderavondmaaltijd door, en ook Oudejaarsavond is ‘miserabel’ met slechts een ‘sobermaal zonder wijn of bier’.Verbijstering alomDaags voor de viering van het Chinese nieuwjaar, op 9 januari 1795, arriveren Titsinghen Van Braam in Beijing. Hun eerste ontmoeting met de keizer verloopt nogal andersdan zij zich hadden voorgesteld. De eerste ketou voor de keizer verrichten zij buitenin de vrieskou in een uithoek van de Verboden Stad, te midden van een‘merkwaardige stormloop’ van mandarijnen en gewoon volk. De keizer blijktShare Thisonderweg te zijn naar de jaarlijkse winterspelen, een festival waaraan onderdanen uithet hele land meedoen. De gezanten staan versteld van de chaos en het gebrek aandecorum tijdens dit eerste tre en. Het levert een hilarisch beeld op. Temeer omdatde overige aanwezigen al evenzeer staan te kijken van de exotische vreemdelingendie zich ondanks de ijzige kou van hun overjassen ontdoen om hun fijnediplomatieke kostuums te tonen. Hier komen (bij gebrek aan toegang totarchiefbronnen van de Raad der Riten) de Koreaanse bronnen goed van pas. Hierinstaat opgetekend hoe de Koreaanse gasten zich afvragen waarom hun collega’s ‘inondergoed voor de keizer zouden willen verschijnen’.De keizer is echter gecharmeerd van de eerbiedige Hollandse gezanten. Hijbehandelt ze genereus, al worden zijn gunsten en giften grotendeels opgeëist doorde hofambtenaren die voor de gasten ‘zorgen’. Wel krijgen van Titsingh en VanBraam steeds verdergaande toegang tot exclusieve keizerlijke aangelegenheden,waar zij alsnog de verfijning, grandeur en ‘perfecte orde’ aantre en waarop zijhadden gehoopt. In het nieuwe jaar zijn de Nederlanders getuigen van een van debelangrijkste rituelen binnen de kosmische orde waaraan de keizer zijn Hemelsmandaat ontleent: de processie voor het gebed voor de goede oogst bij de Tempelvan de Hemel. Kort daarop betreden zij zelfs de keizerlijke privévertrekken van hetOude Zomerpaleis – plekken van ‘onbeschrijfelijke’ pracht waar nooit eerder eenbuitenlandse bezoeker een voet zette.Rivaliteit en harmonieIn een korte proloog en een al even beknopte conclusie presenteert Andrade zijnhistorische stelling – het tweede doel van dit boek. Allereerst betoogt de auteur dathet Nederlandse gezantschap achteraf ten onrechte is weggezet als mislukking. Dezenegatieve pers is volgens hem het gevolg van hardnekkige Britse inspanningen eennarratief te creëren van Chinese arrogantie en van een botsing der beschavingen. Ditbood niet alleen een welkome verklaring voor het mislukken van de Macartneymissie, maar ook een rechtvaardiging voor de latere Opiumoorlogen. In feite levertAndrade hier een kritiek op het Britse imperialisme en de doorwerking ervan in dedominante Angelsaksische literatuur over China, een punt dat ik zelf ook wel eensheb gemaakt voor latere episodes van China’s moderne diplomatie.Vervolgens stelt Andrade dat de Nederlanders het ‘Oost-Aziatische’ diplomatiekesysteem in tegenstelling tot de Britten wél ‘begrepen’ én omarmden. Het markerenen vieren van de bilaterale relatie zouden zij belangrijker vinden dan het behalen vanconcrete resultaten. Hiertoe beroept Andrade zich op een enkel zinnetje uit eenVOC-instructie en op de Nederlandse ervaringen in Japan. De argumentatie is hierShare Thisnogal dun en gaat voorbij aan andere mogelijke verklaringen. Zo is het denkbaar datde VOC er als kwijnende mogendheid belang in stelde haar rivaal – het rijzendeBritse imperium – af te kunnen troeven met een wél ‘geslaagd’ bezoek aan hetChinese hof. Hints in die richting zijn volop te vinden en passen bovendien binnende bredere context van Nederlands-Engelse conflicten in die tijd. Dit belang werdbovendien gedeeld door de Qianlong keizer, die na de pijnlijke ‘verstoring’ doorMacartney c.s. allicht gebrand was op het herstel van de kosmische harmonie nogvóór zijn aanstaande abdicatie. Een jubelbezoek kwam beide partijen dan ook goeduit.Gemengde gevoelensHet laatste woord hierover is natuurlijk nog nietgezegd. Maar de discussie toont aan dat de tweedoelstellingen van het boek toch moeilijk te verenigenzijn. Er wringt iets bij zo’n sterk en meeslependverhaal dat leest als een trein, soms als eenspannende roman, maar tegelijkertijd vol staat metvoetnoten en in een veel te beknopte analyse eenambitieuze historische stelling poogt te ontvouwen.Ook op een ander punt had ik gemengde gevoelens,al staan die los van het boek zelf. Het betreft eerdereen hand in eigen boezem. Hoe komt het dat er zoweinig werk van eigen bodem verschijnt over deze fascinerende onderwerpen?Ondanks florerende China- en Azië-opleidingen houdt bijna niemand in Nederlandzich bezig met de rijke historie van Nederlands-Chinese betrekkingen. Dit terwijl erveel mooi onderzoek valt te doen, mede dankzij uniek Nederlandstaligbronnenmateriaal. Totdat iemand in de voetsporen treedt van Leidse sinologen alsDuyvendak, Vixseboxse en Blussé, zullen we het moeten doen met Andrade’sindrukwekkende en zeer leesbare werk – een aanrader voor iedereen die zichinteresseert in historische Nederlands-Chinese ontmoetingen. The Last Embassy – The Dutch Mission of 1795 and the Forgotten History of WesternEncounters with China | Tony Andrade | Princeton University Press | juni 2021 |hardcover €33 | ook verkrijgbaar als e-book | ISBN 9780691177113Share ThisEen Nederlandse vertaling van The Last Embassy verschijnt naar verwachtingbinnenkort bij Querido (Het laatste gezantschap). Daarnaast is er een nieuwe uitgavevan het reisverslag van Braam Houckgeest op komst (Per Palankijn naar Peking).DELEN:  De langzame trein naar democratie Een ambitieus Sino-Afrikaans projectOVER DE AUTEURVincent ChangVincent Chang is jurist en historicus. Bij de Universiteit Leiden enhet LeidenAsiaCentre verdiept hij zich in China’s modernegeschiedenis en hedendaagse internationale politiek. Daarnaast ishij gastonderzoeker bij een onderzoekscentrum in Chongqing datonderzoek doet naar de Tweede Wereldoorlog in China. Vincentis de auteur van verschillende publicaties over de historischebetrekkingen tussen Nederland en China, waaronder ForgottenDiplomacy: The Modern Remaking of Dutch-Chinese Relations,1927–1950.GERELATEERDE BERICHTEN     VORIGE VOLGENDE Share This

Vergeten ontmoetingen tussen Nederland en China

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3618888/download

Vergeten ontmoetingen tussen Nederland en China

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications