Geurts, Peter P.A.T.M.

Dutch

NARCIS 

Boekbesprekingen: Bart Bakker - Sociale afstand, sociale status: de sociale status van werkenden, niet-werkenden en vrouwen, Nijmegen, ITS 1992

University of Twente Research Information

hoe het -  gezamenlijke -  gedrag van handelende individuen (met name artsen en patiënten) leidt tot variatie in hospitalisatieduur. Als vertrekpunt hanteert bij een verklaringsschema, waarin ge­drag wordt verklaard uit de doelen van individu­ele actoren en de restricties waar deze actoren mee worden geconfronteerd. Verondersteld wordt dat er sprake is van twee uiteindelijke doe­len: fysiek welzijn en sociale waardering. Om deze doelen te bereiken maken actoren gebruik van instrumentele doelen, voor de verwezenlij­king waarvan op hun beurt weer instrumentele doelen zijn benodigd. Zo zullen artsen de hospi­talisatieduur als instrument gebruiken ter ver­werving van inkomen, welk inkomen mede wordt aangewend ten behoeve van fysiek wel­zijn. Tevens zullen zij zich bij de bepaling van de hospitalisatieduur laten leiden door het voor­komen van kritiek van collega’s en patiënten ter behoud van de van hen verkregen sociale waar­dering. Deze instrumentele doelen worden ver­volgens verbonden met een aantal restrictieve omstandigheden, te weten de mate van bedden- schaarste, het honoreringssysteem van de arts en de beroepsstatus van de patiënt.In de theoretische analyse is sprake van een nauwgezette, vaak uitgesproken fraaie afleiding van hypothesen. De belangrijkste daarvan lijkt te zijn dat de arts zich ter vermijding van verlies van sociale waardering van collega-artsen con­formeert aan de binnen de ziekenhuisafdeling voor de specifieke verrichting gangbare hospita­lisatieduur. Laatstgenoemde duur duidt Westert aan als de lokale standaard. De hypothesen wor­den getoetst in vier empirische studies op basis van meerdere gegevensbestanden. Tot de bevin­dingen behoort dat bovengenoemde hypothese wordt ondersteund en dat, niet los daarvan, art­sen die in verschillende ziekenhuizen werken overeenkomstig de verschillende lokale stan­daarden verschillende hospitalisatieduren hante­ren. Daarnaast blijkt de hospitalisatieduur langer te zijn naarmate de arts over meer bedden op de ziekenhuisafdeling beschikt. Artsen in loon­dienst lijken een wat langere hospitalisatieduur te kiezen dan per verrichting betaalde artsen. De invloed van de patiënt op de hospitalisatieduur blijkt beperkt.Met betrekking tot de presentatie van de em­pirische resultaten moet worden geconstateerd dat in afwijking van de standaardeis een aantal tabellen (waaronder de zo belangrijke tabel 7.3) niet leesbaar zijn zonder raadpleging van dt hoofdtekst: zo wordt niet (eventueel in een bijbe­horende voetnoot) aangegeven wat de (al dan niet tussen haakjes) gepresenteerde coëfficiën­ten voorstellen, wat het verschil is tussen gester- de en blanco cellen, wat de respectieve modellen ‘0’ en ‘ 1 ’ voorstellen, wat de respectieve stappen ‘ 1 ’, ‘2’, deel A ’, ‘2, deel B ’ voorstellen etcetera. Deze kanttekening heeft wijder strekking, omdal het onderhavige boek zeker niet het enige is waarin de vruchten van jarenlang gedegen on­derzoek met op zich belangwekkende resultaten resulteren in zoekplaatjes voor de lezer.De studie wordt afgesloten met suggesties voor verder onderzoek. Geconstateerd moet worden dat de auteur zich in zijn onderzoek niet aan de door hemzelf gekozen taakopdracht heeft gehouden. Het afdalen van het regionale niveau naar het niveau van individuele actoren binnen ziekenhuizen en ziekenhuisafdelingen vormt im­mers gegeven de taak die de auteur zich stelt geen doel op zich, maar een middel ter verkla­ring van regionale verschillen. De stap terug van model en daarop geënte empirische analyse naai deze taakstelling, dat wil zeggen naar de verkla­ring van regionale verschillen, wordt echter niet gemaakt. Dat neemt niet weg dat er sprake is van een interessant en adequaat uitgevoerd onder­zoek, dat een goede bouwsteen vormt voor ver­der onderzoek naar verschillen in ziekenhuisge- bruik, waaronder dat naar regionale verschillen.Jacques SiegersBart Bakker. Sociale afstand, sociale status: de sociale status van werkenden, niet-werkenden en vrouwen, Nijmegen. ITS. 1992Juli 1992 promoveerde Bart Bakker op de con­structie van een nieuwe index voor sociale status van werkenden, niet-werkenden en vrouwen, dt SAS. Voor de lezers van dit blad is dit onder­werp niet onbekend. Het proefschrift behelst een bundeling en bewerking van eerder gepubliceerd materiaal, dat voor een deel in Mens en Maat-316schappij is verschenen en voor het overige op congressen en in bundels is uitgedragen.Bakker beschouwt het beroep als een econo­mische en sociale hulpbron voor de verwerkelij­king van gewenste levenskansen en levensstij­len. Om levensstijlen en levenskansen te verkla­ren worden vooral beroepsprestigeladders ge­bruikt, waarbij het beroep als sociale hulpbron de sociale status indiceert. Beroepsprestigelad­ders worden volgens de auteur ten onrechte ge­hanteerd als index van sociale status.Beroepsprestigeladders zijn gebaseerd op schattingen van het prestige van beroepen door beoordelaars. De consensus van de beoordelaars over het prestige van een beroep is niet erg hoog en betreft bovendien oordelen over mannenbe­roepen. Het prestige van mannenberoepen zou niet overeenkomen met het prestige van vrou­wenberoepen. Niet alleen de vaststelling van het prestige van een beroep zou niet deugen, ook de toepassing stuit op moeilijkheden. De helft van de bevolking heeft geen beroep of nooit een be­roep gehad. Het beroep als enige proxy van so­ciale status is volgens Bakker dus niet betrouw­baar en niet geldig. Zijn vraag is hoe de sociale status van een individu en van een huishouden beter kan worden vastgesteld. Zijn antwoord is een nieuwe schaal, een zogenaamde sociale af- standsschaal (SAS) gebaseerd op trouwpatronen van beroepsgroepen (p. 28).De redenering die Bakker dan volgt is enigs­zins verbrokkeld. Zo stelt hij voor om de defini­tie van de individuele sociale status als een func­tie van inkomen, opleiding en beroep uit te brei­den met de arbeidsmarktpositie (werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, studeren en het drijven van een huishouden), maar beperkt hij zich ver­volgens tot alleen het beroep en de arbeidsmarkt­positie. Vervolgens kijkt hij naar wat men met sociale status wil verklaren, namelijk levenskan­sen en levensstijl en constateert in navolging van Parkin dat sociale status in feite wordt gebruikt om anderen uit te sluiten in het realiseren van le­venskansen. Bakker definieert: ‘Naarmate er va­ker interactie plaatsvindt tussen beroepsgroepen (...),is de sociale afstand geringer’ (p. 40). Dit is de kern van zijn oplossing. Vervolgens beweegt hij zich op enkele zijpaden, op het beroep als sta­tussymbool en op de relatie van het beroep metallerlei levensstijlkenmerken zoals tijd, geld en smaak. De vraag die hij hier had moeten beant­woorden, waarom theoretisch gezien mensen el­kaar naar hun beroep en arbeidsmarktpositie uit- sluiten, beantwoordt hij juist niet. Aangenomen dat sociale sluiting via het beroep verloopt, moet worden uitgezocht welke interacties tussen be­roepen indicatief zijn voor sociale sluiting. De keuze voor partnerrelaties als indicatief voor de afbakening van sociale groepen is al eens eerder door Ganzeboom verantwoord en wordt door Bakker overgenomen. Een nadeel van het ge­bruik van trouwpatronen is mijns inziens dat in een samenleving waarin de opleidingskwalifica- ties en de arbeidsparticipatie van vrouwen in snel tempo veranderen, de trouwpatronen even snel mee zullen veranderen. Trouwpatronen zul­len daarmee meer een indicator zijn van emanci­patie dan van sociale afstand tussen beroeps­groepen.De afstanden worden met behulp van corres­pondentieanalyse op een tabel van 106 maal 106 (11 236 cellen) bepaald. Om tot betrouwbare schattingen te kunnen komen, is dus een zeer groot databestand nodig. Bakker gebruikt een databestand met de gegevens van maar liefst 70 805 paren. Dit levert een schaal voor beroe­pen van mannen en een sterk gelijkende schaal voor beroepen van vrouwen op. Bakker rappor­teert de verschilscores tussen de mannen- en vrouwenschaal, echter helaas niet de samenhang tussen beide schalen.Vervolgens wordt de ontwikkelde schaal, SAS, gevalideerd door te kijken wat de relatie van SAS is met de arbeidsmarktpositie, het fi- nancieel-economisch kapitaal, het cultureel ka­pitaal, de complexiteit van het werk en de status. Dit levert bevredigende resultaten op.In een apart hoofdstuk schenkt de auteur aan­dacht aan mogelijke problemen met de geldig­heid van de geconstrueerde schaal als gevolg van het gebruik van correspondentieanalyse. Met name speelt hierin de kwestie van de schaal- waarden die mede bepaald worden door de om­vang van de categorieën. Het is daardoor moge­lijk dat de schaalwaarden van vrouwen in hoge beroepen te hoog worden gewaardeerd. Een ver­gelijking met de schaal die wordt berekend met behulp van loglineaire analyse valt positief uitMens en Maatschappij, 68e jaargang, nr. 3, augustus 1993 317voor de geldigheid van SAS. Een ander pro­bleem betreft de analyse van partnertabellen uit dwarsdoorsnede-onderzoek. Deze bieden wel­licht geen goede weergave van de processen van sociale sluiting bij partnerkeuze (p. 107). Toe­passen van SAS op een onderzoek waarin ook de SAS bij huwelijkssluiting bekend is levert corre­laties van boven de 0,80 op tussen SAS bij hu­welijkssluiting en SAS op het meetmoment. Vooral bij de mannen is te zien dat er in de lagere regionen veel grote residuen voorkomen. Bakker interpreteert deze uitslag toch als positief, maar hij verzuimt te rapporteren waardoor de grote re­siduen zijn ontstaan. De daarna volgende toet­singen van de predictieve validiteit zijn uitste­kend uitgevoerde analyses, maar de causale con­nectie tussen SAS en de te voorspellen variabe­len is niet stevig onderbouwd. De indicatoren van levenskansen en levensstijlen zijn betrekke­lijk willekeurig van karakter. Overtuigender zijn de kruisvalideringen. De vergelijking met be- roepsprestigeladders wordt door SAS glansrijk doorstaan. Wat mij betreft had Bakker zich tot deze laatste vorm van valideren kunnen beper­ken.De tweede hoofdvraag van het proefschrift betreft de sociale status van een huishouden. Moet de status van een huishouden geïndiceerd worden door de individuele status van de kost­winner, of draagt ook de individuele status van de partner bij tot de status van het huishouden? Daar we de ware status van het huishouden niet kennen kan dit alleen maar onderzocht worden door te bezien of de individuele status van de vrouw iets bijdraagt aan de verklaring van le­venskansen en levensstijl. Dit heeft Bakker ook onderzocht. Zijn conclusie is dat de ‘eigen indi­viduele status van de vrouw substantieel bij­draagt aan de ‘ware’ sociale status van haarzelf en haar partner’ (p. 164). Deze substantiële bij­drage varieert afhankelijk van het onderwerp echter van 0 tot slechts 7 procent van de ver­klaarde variantie.De door Bart Bakker in zijn proefschrift be­handelde onderwerpen bieden weinig nieuws voor diegenen die eerder gepubliceerde stukken van hem kennen. De in SAS geïnteresseerde le­zer kan hierover voldoende informatie vinden in een, overigens niet in de literatuurlijst opgeno­men, artikel van Bart Bakker in dit tijdschrift van 1990 (p. 355-378).Mijn eindconclusie is dat het onderzoek zeer zorgvuldig is uitgevoerd, het is degelijk sociaal­wetenschappelijk handwerk. De SAS lijkt een bruikbare indicator voor sociale status. Het on­derscheiden van een schaal voor mannen- en voor vrouwenberoepen is echter niet overtui­gend. De analyse van de sociale status van huis­houdens laat zien dat de status van beide partners in een huishouden een rol speelt in de totale so­ciale status van een huishouden. Tevens wordt uit dit proefschrift duidelijk dat sociale status, geïndiceerd door beroep en arbeidsmarktpositie, niet erg belangrijk is in de verklaring van door Bakker naar voren gehaalde elementen van le­vensstijl en levenskansen.Peter GeurtsHenk Becker (red.). Life history and generatiom (2 delen). Utrecht: ISOR, 1990,1991.Sociale verandering kan via twee verschillendt patronen tot stand komen. Er kan sprake zijn van 1 periode-effecten, waarbij de leden van een sa­menleving op dezelfde wijze en op hetzelfde tijdstip een verandering te zien geven. Maar so­ciale verandering kan ook plaatsgrijpen via co- hortvervanging: de verandering heeft betrekking op ‘nieuwe’, jonge leden van de samenleving, beklijft bij hen en dringt tot de gehele samenle­ving door wanneer deze personen ouder worden. Indien er alleen sprake is van periode-effecten, kan men deze opsporen door onderzoek van ver­schillende tijdstippen te vergelijken. Indien er al­leen maar sprake is van cohortvervanging, kan men de verandering analyseren (en aan zien ko­men) door personen op te delen naar geboorteda­tum of een soortgelijk relevant criterium (huwe­lijksjaar, jaar van intrede op de arbeidsmarkt). Als er sprake is van beide typen verandering, kan men deze opsporen door gegevens verzameld op verschillende tijdstippen naar cohort en periode van dataverzameling uit te splitsen. Dit kan weer op verschillende manieren: door onderzoek ge­daan op verschillende tijdstippen vergelijkbaar te maken en samen te voegen, of door in één on­318

Boekbesprekingen:Bart Bakker - Sociale afstand, sociale status: de sociale status van werkenden, niet-werkenden en vrouwen, Nijmegen, ITS 1992

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

University of Twente Research Information