de Gelder, L.

Dutch

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)UvA-DARE (Digital Academic Repository)Object retoureen pyxis uit Centuripede Gelder, L.Publication date2022Document VersionFinal published versionPublished inAllard Pierson magazineLink to publicationCitation for published version (APA):de Gelder, L. (2022). Object retour: een pyxis uit Centuripe. Allard Pierson magazine, 126, 6-8.General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.Download date:31 Aug 2023Een pyxis uit Centuripe Object retour In 1979 legt een lokale fotograaf in Centuripe, een dorpje ten zuidwesten van de Etna op Sicilië, een bruiloft vast op kleurennegatief. Naast foto's van feestende lieden, het aansnijden van de taart en tafels vol huwelijkscadeaus, zijn er ook afdrukken van archeologische voorwerpen. In 2016 komt het foto- archief in handen van de vereniging SiciliAntica, die een zoektocht start naar de huidige verblijfplaats van die voorwerpen. Het spoor van één daarvan, een rijk beschilderde vaas, leidt naar Amsterdam. Laurien de Gelder In 1997 worden de archeologische collecties van het Allard Pierson Museum verrijkt met drie objecten 'van een zeldzaam soort aardewerk dat gedurende een korte periode (derde eeuw voor Christus) in Centuripe op Sicilië is gemaakt', zoals voormalig directeur Herman Brij der het zegt in het Mededelingenblad van de Vereniging van Vrienden van juni 1998. Het gaat om een aarde- werken pyxis (hoge kom op een voet met een deksel), een lekanis (schaal met deksel) en een schildje met het portret van een vrouw, alle in de unieke decoratiestijl van Centuripe op Sicilië (afb. 1). De stukken zijn aangeboden door antiekhandelaar Herbert Cahn tijdens de kunstbeurs TEFAF in Maastricht en zouden uit een oude collectie komen. De financiering komt rond dankzij een legaat en met gepaste trots worden de objecten met deskundige beschrijvingen gepubliceerd in de genoemde aflevering van het Mededelingenblad. Uiteraard krijgt het vaatwerk direct een plek in de archeologische opstelling. Conservator Griekse wereld en oude Nabije Oosten De herkomst betwijfeld Twintig jaar later, in 2017, ontvangt het Allard Pierson Museum een rechtshulp- verzoek van de officier van justitie te Enna (Sicilië) met de eis om de pyxis (afb. 2) te restitueren aan de Siciliaanse autoriteiten. In voorbereiding op een fototentoonstelling van de inmiddels overleden fotograaf uit Centuripe, Pino Catania, worden naast foto's van lokale festiviteiten en landschappen ook negatieven aangetroffen van foto's van archeologische voorwerpen. Op één ervan herkent archeoloog Giacomo Biondi de pyxis in het Allard Pierson. Omdat die op dezelfde filmrol staat als de hierboven beschreven bruiloft, zijn de nega- tieven te dateren in 1979. 6 De claim van de officier van justitie is gebaseerd op dit bewijs dat de pyxis in 1979 nog op Siciliaanse bodem was en de uitvoer ervan daarom in strijd was met het UNESCO-verdrag van 1970. Dit verdrag stelt dat (archeologische) objecten alleen mogen worden verworven wanneer de herkomst traceerbaar is en ze legaal zijn uitgevoerd, of een betrouwbare herkomst hebben van vóór 1970. Maar bij de aankoop van het stuk op de TEFAF in 1997 ontbrak herkomst- documentatie, zoals een exportvergunning of documenten van vorige eigenaren. De monde- linge verzekering van de handelaar dat het object al langer in bezit was van zijn familie volstond voor de beslissing tot aankoop. Recente navraag bij de zoon van de inmiddels overleden handelaar heeft geen nadere herkomstdocumentatie opgeleverd. Aangezien de pyxis in 1979 nog op Sicilië was, lijkt de claim 'een oude collectie' onaannemelijk en zal het stuk uit het illegale circuit zijn gekomen. Centuripe kent een lange geschiedenis van onwettige opgravingen, waarbij objecten naderhand werden gefotografeerd en verspreid onder handelaren. Het was niet ongewoon dat professionele fotografen, zoals Pino Catania, ingezet werden om dergelijke presentatiefoto's te maken. Restitutie zonder wettelijke verplichting Inmiddels, enkele jaren verder, is de zaak bijna afgehandeld. In een vroeg stadium kwamen de onderhandelingen in een impasse doordat het Openbaar Ministerie en de Erfgoedinspectie in Nederland de claim als ongeldig beschouwden aangezien het UNESCO-verdrag in Nederland pas in 2009 is geratificeerd. De helingszaak was verjaard. Maar omdat het zeer aannemelijk is dat de pyxis niet legaal is opgegraven en 1. Pyxis, aardewerk, Centuripe (Italië), 3de eeuw v. Chr. APMl3.988 Op de voorkant van de buik van de pyxis zijn tegen een zwarte achtergrond drie figuren rond een altaar geschilderd. Links tegen het altaar zit een jonge god met ontbloot bovenlijf Naast hem staat een snaarinstrument (kithara) op de grond, achter het altaar de driepoot uit de orakelplaats Delphi. Deze attributen horen bij de god Apollo, beschermheer van de schone kunsten, maar ook beschikker over leven en dood. Dat onderstreept de junctie van de pyxis als grafgift. De figuren rechts van het altaar zijn een huwelijkspaar. De bruid, behangen met sieraden, zet een kistje op het altaar en kijkt om naar de bruidegom die een doek omhoog houdt. Op het deksel vliegen eroten, die geluk en voorspoed (in het hierna- maals) symboliseren. Onder de oren van de pyxis zien we gestileerde acanthusbladeren, met gekrulde punt. Deze plant wordt geassocieerd met het graf 7 Literatuur H.A.G. Brijder, 'Veelkleu­rige bruidsgeschenken uit Centuripe', Mededelingen­blad Verenigingvan Vrienden Allard Pierson Museum, nr. 71 (juni 1998), p. 9-12 2. Detail van de pyxisScan de QR-code om een 30-model van de pyxis te zien. Het model is gemaakt door het 4D Research Lab. 8 geexporteerd, de antiekhandelaar her object niet legaal heeft verworven en de wil bestaat om de relatie tussen her Allard Pierson en de Italiaanse autoriteiten zuiver en harmonieus te houden, is besloten om de zaak op morele gronden in der minne te schikken. Her object is nu nog in Amsterdam, maar wordt binnenkort gerestituee�d. De betrokken partijen overleggen momenteel op welke manier. Daarnaast wordt er gewerkt aan een intentie­verklaring waarin het Italiaanse ministerie en her Allard Pierson de wens uitspreken om Vanaf de derde eeuw voor Christus produceren lo kale werkplaatsen in Centuripe op Sicilie aardewerken objecten van lo kale klei. De vazen onderscheiden zich door de unieke vormen, decoratieve ornamenten in relief en kleurrijke beschilderingen. Na het bakken van het aardewerk werd de beschildering in tempera (snel­drogende schildertechniek waarbij de pigmenten zijn gemengd met een bindmiddel, in dit geval eigeel) aangebracht op een zwarte of roze/rode achtergrond. In relief zijn vaakjlorale ornamenten aangebracht. tot langdurige samenwerking re komen bij herkomstonderzoek. Centuripe-vazen zijn jragiel en onhandig in het dagelijks gebruik. De beschildering is delicaat. De schilderingen staan voornamelijk op de voorkant. Het is daarom zeer waarschijnlijk dat de objecten tegen een muur werden geplaatst als pronkstukken. Eerder onderzoek suggereerde dat de objecten bruilofts­geschenken waren vanwege de huwelijksiconografie op de vazen, maar inmiddels is de consensus dat de vazen dienden als grafgift, omdat de archeologische context daarop wijst. Prenten en tekeningen uit de theatercollectie Ongezien Een groot en relatief onbekend gedeelte van de theatercollectie van het Allard Pierson wordt gevormd door de ruim 22.000 prenten en tekeningen. Het gaat om ontwerpen voor kostuums en decors, maar ook om werk dat niet per se aan een voorstelling gebonden is en waar onderzoekers of theaterliefhebbers dus niet snel naar op zoek gaan. Hans van Keulen Conservator uitvoerende kunsten Rob van der Zalm Theaterwetenschapper, UvA 1. Pieter J ansz Quast, Studievan gekostumeerde persoon,ca. 1640. Theatercollectie,too4000.ooo) Her verschijnen van In reprise, een bundel essays over 22 Nederlandse toneelstukken, was voor ons aanleiding om eens flink in dit deel van de collectie te grasduinen. Het leverde de ene verrassing na de andere op. Vluchtig theater, eeuwig ontwerp Omdat theater een heel kortstondige kunstvorm is - de voorstelling is onherroepelijk verdwenen als her doek is gevallen - zijn decor- en kostuum­ontwerpen essentieel voor onze historische kennis van het theater. Samen met de toneeltekst en de recensies geven ze een goed beeld van hoe het toneel er in de voorbije eeuwen uitzag. Dat geldt ook nog voor de afgelopen honderd jaar. Zo gingen recensies lang niet altijd vergezeld van foto's, en als die wel bestonden, waren ze lange tijd nog zwart-wit. Naast ontwerpers die zich verbonden aan een gezelschap of nauw samenwerkten met een regisseur, zijn er ook altijd kunstenaars geweest die naar het repetitielokaal kwamen om zich door de acteurs te laten inspireren. De tekenin­gen die Rembrandt in de kleedkamer van de Amsterdamse stadsschouwburg maakte, onder meer van de acteur Willem Bartolsz Ruyters als bisschop Gozewijn (uit de Gijsbreght), zijn misschien wel her beroemdste voorbeeld. De theatercollectie bevat twee tekeningen van een iets minder bekende tijdgenoot: Pieter Jansz Quast (1605/6-1647; zie afb. 1). Een veel recenter voorbeeld zijn de etsen van Anneke van der Meer (1952). Nog tijdens haar opleiding aan de Rietveld Academie toog ze naar de Amsterdamse schouwburg en vroeg toestemming om de repetities van Tsjechovs De meeuw van her Publiekstheater bij te wonen. Het resulteerde in een schitterende reeks etsen die niet zozeer iets zeggen over deze voorstel­ling, maar wel een intrigerend beeld van Tsjechovs stuk geven (afb. 2). Van der Meer vervaardigde meer van zulke reeksen. Aanvan­kelijk maakte ze schetsen die ze later thuis uitwerkte, maar bijvoorbeeld de etsen van acteurs Eric Schneider en Annet Nieuwen­huyzen in Wie is er bang voor Virginia Woolf (Publiekstheater, 1981) ontstonden ter plekke in her Nieuwe de la Mar Theater (afb. 3). Ook Cees Bantzinger (1914-1985) is ruim in de collectie vertegenwoordigd. Hij genoot al bekendheid als vrij kunstenaar toen hij in 1948 9 

Object retour:een pyxis uit Centuripe

https://pure.uva.nl/ws/files/121246114/object_retour.pdf

Object retour:een pyxis uit Centuripe

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications