van Hoek, B.

Dutch

In deze annotatie wordt de uitspraak van het EHRM in de zaak Mustafa t. Bulgarije gebruikt om de Nederlandse militaire strafrechtspraak nader te bezien. De annotatie bespreekt de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van militaire rechtbanken en de uitoefening van rechtsmacht door militaire rechtbanken over burgers.

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)UvA-DARE (Digital Academic Repository)Mustafa t. Bulgarije (EHRM, nr. 1230/17) – Een zaak voor de militairerechtbank?van Hoek, B.Publication date2020Document VersionFinal published versionPublished inEHRC UpdatesLicenseOtherLink to publicationCitation for published version (APA):van Hoek, B. (2020). Mustafa t. Bulgarije (EHRM, nr. 1230/17) – Een zaak voor de militairerechtbank?. 2020-0030. Case note on: EHRM, 28/11/19, 1230/17,ECLI:CE:ECHR:2019:1128JUD000123017 EHRC Updates, 2020.General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.Download date:31 Aug 2023ANNOTATIEMustafa t. Bulgarije (EHRM, nr.1230/17) – Een zaak voor de militairerechtbank?B. van HoekAnnotatie bij Europees Hof voor de Rechten van de Mens, 28-11-2019,ECLI:CE:ECHR:2019:1128JUD000123017 (EHRC-2020-0030)1. In deze annotatie wordt de uitspraak van het EHRM in de zaak Mustafa t. Bulgarije gebruiktom de Nederlandse militaire strafrechtspraak nader te bezien. Allereerst bespreek ik kort deonafhankelijkheid en onpartijdigheid van militaire rechtbanken. Daarna besteed ik aandachtaan de uitoefening van rechtsmacht van militaire rechtbanken over burgers.Onafhankelijkheid en onpartijdigheid2. Het EHRM herhaalt in deze uitspraak het uitgangspunt dat de uitoefening vanstrafrechtsmacht over militairen door een militaire rechtbank niet in strijd is met het EVRMzolang de eisen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid als bedoeld in art. 6, eerste lid,EVRM zijn gewaarborgd.[1]3. De onafhankelijkheid stelt het EHRM mede vast aan de hand van ‘the manner ofappointment of its members and their term of office, the existence of safeguards againstoutside pressures and the question whether it presents an appearance of independence’.[2] Met betrekking tot de onpartijdigheid overwoog het EHRM al eerder dat ‘[…]it should beassessed by means of an objective approach, which involves ascertaining whether it affordedsufficient guarantees to exclude any legitimate doubt in this respect.’[3]4. Klager stelt in deze zaak dat aan deze eisen niet is voldaan. Het EHRM acht deze klachtgegrond omdat de Bulgaarse militaire rechters deel uitmaken van de militaire organisatie, eenwww.ehrc-updates.nlmilitaire rang bekleden en ze onderworpen zijn aan de militaire tucht. Ook weegt het EHRMmee dat twee militair officieren als lekenrechter deel uitmaken van het rechtscollege. Aldusoordeelt het EHRM dat de militaire rechtbank niet gelijkwaardig is aan een civielerechtbank.[4]5. De Nederlandse militaire strafrechtspraak is beduidend anders georganiseerd dan inBulgarije. In de zaak Jaloud t. Nederland heeft het EHRM geoordeeld dat de onafhankelijkheidvan het militair lid in de meervoudige militaire kamer, met het oog op art. 2 EVRM, voldoendeis gewaarborgd in de Nederlandse wetgeving.[5] Dit werd nogmaals bevestigd in de zaakMustafić-Mujić e.a. t. Nederland.[6]Rechtsmacht over burgers6. Het EVRM sluit niet uit dat een militaire rechtbank zich buigt over strafbare feiten die dooreen burger zijn gepleegd, maar het EHRM is van oordeel dat de uitoefening van rechtsmachtdoor een militaire rechtbank over burgers alleen in uitzonderlijke omstandigheden inovereenstemming kan worden geacht met art. 6, eerste lid, EVRM.[7]7. Het EHRM zet de lijn voort dat een verdragsstaat niet kan volstaan met een abstractewettelijke bepaling waarin de bevoegdheid van een militaire rechtbank over burgers wordtgeregeld. Per geval moet worden beoordeeld of er dringende redenen (compelling reasons) zijnom de zaak aan een militaire rechtbank voor te leggen in plaats van aan een civielerechtbank.[8] In deze zaak overwoog het EHRM dat van een dringende reden geen sprakewas.8. De heer Mustafa werd veroordeeld wegens grensoverschrijdende criminele activiteiten envrijgesproken voor het leiding geven aan een criminele organisatie. De reden dat zijn zaakdoor de militaire rechtbank werd afgedaan, was de omstandigheid dat één van demedeverdachten militair was.[9] Hiermee werd uitvoering gegeven aan art. 396 van hetBulgaarse Wetboek van Strafvordering waarin is bepaald dat de militaire rechtbank exclusieverechtsmacht uitoefent over militairen alsook over burgers die in deelneming met militairenstrafbare feiten plegen.[10] Hoewel de Bulgaarse wetgeving de mogelijkheid biedt omstrafzaken met betrekking tot criminele organisaties voor te leggen aan een gespecialiseerderechtbank, stond art. 411a van het Bulgaarse Wetboek van Strafvordering een overdracht vande zaak naar een civiele rechtbank in de weg. Volgens dit wetsartikel gaat de bevoegdheid vande militaire rechtbank namelijk voor op de bevoegdheid van een gespecialiseerde rechtbank.9. Het EHRM verwijt de Bulgaarse regering dat het geen onderzoek heeft gedaan naar deconcrete omstandigheden van het geval. De Bulgaarse regering betoogde dat de zaak tegen deheer Mustafa onlosmakelijk was verbonden met de strafzaken tegen de andere deelnemers,www.ehrc-updates.nlwaardoor afhandeling door dezelfde rechter in de rede lag. Het EHRM werpt de Bulgaarseregering echter tegen dat niet ook andere factoren zijn meegewogen, zoals het feit dat slechtséén medeverdachte de status van militair had en een verband tussen de strafbare feiten en dekrijgsmacht ontbrak.[11]10. De internationale tendens is om de rechtsmacht van militaire rechtbanken over burgerszoveel mogelijk te beperken. De Human Rights Committee stelt zich op het standpunt dat‘[t]rials of civilians by military or special courts should be exceptional, i.e. limited to caseswhere the State party can show that resorting to such trials is necessary and justified byobjective and serious reasons, and where with regard to the specific class of individuals andoffences at issue the regular civilian courts are unable to undertake the trials.’[12] Dezelfdevisie wordt uitgedragen door de Special Rapporteur on the Independence of Judges andLawyers.[13] Ook de Special Rapporteur of the Sub-Commission on the Promotion andProtection of Human Rights zit op deze lijn (Decaux Principles)[14]. In 2018 heeft eeninternationale groep van rechtsgeleerden, voortbouwend op Decaux Principles, een naderestudie uitgevoerd en draft principles opgesteld (Yale Draft Principles).[15]11. Het EHRM oordeelde al eerder dat ‘[t]he power of military criminal justice should notextend to civilians unless there are compelling reasons justifying such a situation, and if soonly on a clear and foreseeable legal basis.’[16] Principle 6 van de Yale Draft Principles geefteen limitatieve opsomming van situaties waarin rechtsmacht van de militaire rechter overburgers binnen dit kader past. De eerste situatie is dat het humanitair oorlogsrecht derechtsmacht over burgers expliciet toestaat of nodig acht. De tweede situatie betreft burgersdie deel uitmaken van de krijgsmacht of de krijgsmacht buiten het grondgebied van dezendstaat volgt en ter plaatse geen geschikte burgerrechter beschikbaar is. Is deze burgereenmaal terug in zijn land, dan kan de militaire rechter oordelen over strafbare feiten die zijngepleegd terwijl hij zich in de hiervoor beschreven (tweede) situatie bevond alsook wanneerde burger strafbare feiten heeft gepleegd in de tijd dat hij was gemilitariseerd.12. Gelet op de internationale tendens om militaire rechters geen rechtsmacht te latenuitoefenen over burgers loont, het de moeite om kort stil te staan bij de vraag in hoeverre demilitaire kamer van rechtbank Gelderland rechtsmacht kan uitoefenen over burgers.[17]13. De bevoegdheid van de militaire kamer wordt bepaald door de persoon (status) van deverdachte op het moment dat het strafbare feit wordt gepleegd. Is de verdachte op dat momentmilitair, dan is de militaire kamer bij uitsluiting van andere rechtbanken bevoegd de strafzaakaf te doen.[18] Dit wettelijk uitgangspunt lijdt uitzondering als de militair een strafbaar feitbegaat in deelneming met een burger.[19] Deze uitzondering is gebaseerd op tweeuitgangspunten. De eerste is dat “deelnemers aan een strafbaar feit door dezelfde rechterwww.ehrc-updates.nlworden berecht”.[20] Het tweede uitgangspunt is dat “[b]erechting van niet-militairen door demilitaire rechter behoort strikt te worden beperkt tot de bijzondere groepen van personen,genoemd in art. 2 van deze wet [annotator: militairen].”[21]14. Het uitgangspunt in de Nederlandse militaire strafwetgeving is dus in overeenstemmingmet de internationaal-juridische inzichten over de rechtsmacht van militaire rechters overburgers.15. Dat de militair in geval van deelneming aan strafbare feiten de burger volgt, betekent nietdat de militaire kamer geen rechtsmacht uit kan oefenen over burgers. Art. 2 Wet militairestrafrechtspraak biedt namelijk de mogelijkheid om in tijd van oorlog kennis te nemen vanstrafbare feiten die zijn gepleegd door burgers die binnen de Nederlandse krijgsmacht eenvitale functie vervullen, ongeacht of zij deze functie binnen of buiten het grondgebied van hetKoninkrijk doen.[22] Daarnaast oefent de militaire kamer rechtsmacht uit over burgers die intijd van oorlog deel uitmaken van de Nederlandse krijgsmacht en buiten het grondgebied vanhet Koninkrijk een strafbaar feit plegen (bv. geestelijk verzorgers).[23] Dit geldt ook voorburgers die in tijd van oorlog buiten het grondgebied van het Koninkrijk de krijgsmacht volgenen bij gevangenneming door de vijand de status van krijgsgevangenen krijgen (bv.oorlogscorrespondenten).[24] Tot slot is de militaire kamer bevoegd om kennis te nemen vanstrafbare feiten door wie ook begaan in door de Nederlandse krijgsmacht bezet gebied, voorzover kennisneming daarvan in overeenstemming is met de regels door het volkenrechterkend.[25]16. De achtergrond van deze wettelijke bepaling is dat de in art. 2 Wet militairestrafrechtspraak genoemde burgers ‘in een feitelijke positie [kunnen] komen te verkeren,welke in grote mate overeenkomt met die van de militair. De rechter die over deze burgers teoordelen krijgt, moet zich in die positie kunnen inleven en voorts inzicht hebben in de eisendie het militaire apparaat in oorlogsomstandigheden aan hen mag en moet stellen.’[26]17. Zo op het eerste oog is de Nederlandse wetgeving in lijn met de jurisprudentie van hetEHRM en de Yale Draft Principles. De in art. 2 Wet militaire strafrechtspraak beschrevensituaties kunnen gelden als compelling reasons, ook is sprake van een clear and foreseeable legalbasis. Mogelijk is deze conclusie te voorbarig als het gaat om de burgers die vitale functiesvervullen, omdat (nog) niet duidelijk is welke functies als zodanig zijn aangemerkt.[27]18. Het EHRM stelt ook dat ‘[t]he existence of such reasons [annotator: compelling reasons]must be substantiated in each specific case’.[28] De vraag is welke ruimte art. 2 Wet militairestrafrechtspraak biedt om af te wijken van het in dit artikel geformuleerde uitgangspunt als deconcrete situatie hiertoe aanleiding geeft.www.ehrc-updates.nlBas van Hoek[1] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 40.[2] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 38.[3] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 38.[4] Mustafa t. Bulgarije, EHRM 28 november 2019, nr. 1230/17,ECLI:CE:ECHR:2019:1128JUD000123017, par. 43.[5] Jaloud t. Nederland, EHRM (GK) 20 november 2014, nr. 47708/08,ECLI:CE:ECHR:2014:1120JUD004770808, «EHRC» 2015/35 m.nt. De Lange.[6] Mustafić-Mujić e.a. t. Nederland, EHRM (ontv.) 30 augustus 2016, nr. 49037/15,ECLI:CE:ECHR:2016:0830DEC004903715, «EHRC» 2017/18.[7] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 44.[8] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 47.[9] Mustafa t. Bulgarije, EHRM 28 november 2019, nr. 1230/17,ECLI:CE:ECHR:2019:1128JUD000123017, par. 44.[10]  Mustafa t. Bulgarije, EHRM 28 november 2019, nr. 1230/17,ECLI:CE:ECHR:2019:1128JUD000123017, par. 14.[11]  Mustafa t. Bulgarije, EHRM 28 november 2019, nr. 1230/17,ECLI:CE:ECHR:2019:1128JUD000123017, par. 46.[12] Human Rights Committee, General Comment No. 32, CCPR/C/GC/32, 21 August 2007,par. 22, p. 6.[13] UN Special Rapporteur on the Independence of Judges and Lawyers, 7 August 2013,A/68/285,  par. 46-56.[14] UN Special Rapporteur of the Sub-Commission on the Promotion and Protection ofwww.ehrc-updates.nlHuman Rights on the Issue of the Administration of Justice through Military Tribunals, 13January 2006, E/CN.4/2006/58, principle 5.[15] Yale Draft Principles governing the Administration of Justice Through Military Tribunals,Principle 6, p. 13.[16] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 47.[17] G.L. Coolen, Militair straf- en tuchtrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2019, p. 168. [18] Zie art. 55 Wet op de rechterlijke organisatie en art. 2 Wet militaire strafrechtspraak.[19] Art. 4, eerste lid, Wet militaire strafrechtspraak[20]  Kamerstukken II 1982/83, 17 804 [R1228], nr. 5, p. 17.[21] Kamerstukken II 1982/83, 17 804 [R1228], nr. 5, p. 17.[22] Art. 2, derde lid, sub 1 Wet militaire strafrechtspraak. Zie ook Kamerstukken II 1982/83, 17804 [R1228], nr. 5, p. 12.[23] Art. 2, derde lid, sub 2 Wet militaire strafrechtspraak. De regering liet bij de behandelingvan het wetsvoorstel ter vernieuwing van de militaire strafrechtspraak in het midden ofgeestelijk verzorgers bij de krijgsmacht onder artikel 2, derde lid, sub 2 of 3 vallen.Kamerstukken II 1985/86, 17 804[R 1228], nr. 10, p. 12.[24] Art. 2, derde lid, sub 3 Wet militaire strafrechtspraak. Zie ook art. 84 Verdrag van Genèvebetreffende de behandeling van krijgsgevangenen (Trb. 1951, nr. 74).[25] Art. 2, derde lid, sub 4 Wet militaire strafrechtspraak; de term ‘volkenrecht’ doelt op art. 64en 66 Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd (Trb. 1951,nr. 75).[26] Kamerstukken II 1965-66, 8706, nr. 3, p. 7.[27] J.J.M. van Hoek, Commentaar op art. 2 WMSR, in: M.M. Dolman (red.), Militair Straf- enTuchtrecht, Deventer: Wolters Kluwer.[28] Ergin t. Turkije (nr. 6), EHRM 4 mei 2006, nr. 47533/99,ECLI:CE:ECHR:2006:0504JUD004753399, «EHRC» 2006/79, par. 47.www.ehrc-updates.nl

Mustafa t. Bulgarije (EHRM, nr. 1230/17) – Een zaak voor de militaire rechtbank?

https://pure.uva.nl/ws/files/135650750/Mustafa_t._Bulgarije_EHRM_nr._1230_17_Een_zaak_voor_de_militaire_rechtbank_.pdf

Mustafa t. Bulgarije (EHRM, nr. 1230/17) – Een zaak voor de militaire rechtbank?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications