W artykule podjęto zagadnienie rodziny jako wartości aksjologicznej. Podstawą
rozważań jest Kronika domowa (Silva rerum) Kajetana Kraszewskiego (1812–1887),
wydana z rękopisu w roku 2000. Uzdolniony wielostronnie (pisarz, muzyk, astronom
amator) właściciel dworku ziemiańskiego w Romanowie na Podlasiu (urodzony w
Dołhem na Grodzieńszczyźnie) pokazał na kartach Kroniki rodzinę jako wspólnotę
krewnych i powinowatych. W artykule ukazano wiele pozytywnych aspektów więzi rodzinnych. Z przeprowadzonych analiz wynika, że rodzina w życiu XIX-wiecznego ziemiaństwa stanowiła najwyższą wartość aksjologiczn

Czyżewskij, Feliks

Repository of Brest State Technical University

 126   18. Feliks Czyżewskij,  Doctor hab., Professor sw.,  (Lublin – Wisznice, Polen)     RODZINA JAKO NAJWYŻSZA WARTOŚĆ AKSJOLOGICZNA  W ŻYCIU XIX-WIECZNEGO ZIEMIAŃSTWA POGRANICZA  POLSKO-WSCHODNIOSŁOWIAŃSKIEGO (NA PRZYKŁADZIE „ SILVA RERUM” KAJETANA KRASZEWSKIEGO) – KOMUNIKAT  Streszczenie W artykule podjęto zagadnienie rodziny jako wartości aksjologicznej. Podstawą rozważań jest Kronika domowa (Silva rerum) Kajetana Kraszewskiego (1812–1887), wydana z rękopisu w roku 2000.  Uzdolniony wielostronnie (pisarz, muzyk, astronom amator) właściciel dworku ziemiańskiego w Romanowie na Podlasiu (urodzony w Dołhem na Grodzieńszczyźnie) pokazał na kartach Kroniki rodzinę jako wspólnotę krewnych i powinowatych. W artykule ukazano wiele pozytywnych aspektów więzi rodzinnych. Z przeprowadzonych analiz wynika, że rodzina w życiu XIX-wiecznego ziemiaństwa stanowiła najwyższą wartość aksjologiczną.        Podstawą źródłową tekstu jest Kronika domowa Kajetana Kraszewskiego, zatytułowana Silva rerum. Wspomienia i zapiski dzienne z lat 1830–1881. Opracował i wstępem poprzedził Zbigniew Sudolski. Współpraca Irena Najda. Wydawnictwo Ancher. Warszawa 2000, ss. 661+1 nlb.      O wartości tej pracy pisał m.in. historyk Arkadiusz Kołodziejczyk: „Jedną z niewątpliwych «perełek» XIX-wiecznego pamiętnikarstwa ziemiańskiego są autobiograficzne zapiski i refleksje Kajetana Kraszewskiego (1827–1896), najmłodszego brata «wielkiego» Józefa Ignacego (1812–1887), w opracowaniu wybitnego znawcy literatury polskiej — Zbigniewa Sudolskiego. Poszerzają one w sposób znaczący naszą wiedzę na temat ziemian południowego Podlasia w XIX wieku[...]”2.   Do opracowania Kroniki domowej Kajetana Kraszewskiego (dalej: Kronika) dołączono Indeks osób występujących na kartach „Silva rerum” (s. 631–658), obejmujący około 2500 nazw osobowych. Każdej nazwie własnej przyporządkowany jest numer strony tekstu, na której znajduje się wzmianka o danej postaci.  Osoby przywołane w Kronice pochodzą zarówno z kręgu rodzinnego pisarza, jak i z sąsiedztwa. Odrębną grupę stanowią postacie ze świata literackiego, artystycznego bądź naukowego. Kajetan Kraszewski tkwił też w nurcie współczesnej mu polityki, ale                                               2 A. Kołodziejczyk, rec.  książki: Silva rerum: wspomnienia i zapiski dzienne z lat 1830–1881: kronika domowa / Kajetan Kraszewski. – Warszawa: Wydaw. Ancher, 2000, „Niepodległość i Pamięć" 2002, s. 317.  127 głównie jako jej obserwator i czytelnik gazet oraz czasopism warszawskich. Indeks uwzględnia także nazwiska zwykłych ludzi, otaczających na co dzień autora, oraz postacie historyczne, zarówno z XIX-wiecznej rzeczywistości, współczesnej mu, jak i z odległej przeszłości.  KRĄG RODZINNY KAJETANA KRASZEWSKIEGO UKAZANY  W SILVA RERUM  A. Stosunki pokrewieństwa (po mieczu) Indeks nazw osobowych zamieszczonych w Kronice o największej frekwencji poświ-adczeń tekstowych, od 70 do ponad 100, wskazuje na najbliższych po mieczu. Są to: rodzice Kajetana – Jan Kraszewski i Zofia z Malskich Kraszewska, dwaj bracia – Józef, ponad 100 przywołań tekstowych, najwięcej ze wszystkich osób występujących w Kronice, oraz Lucjan, średni brat Kajetana, około 90 przywołań. Już tylko liczba odwołań tekstowych pokazuje, jak silna była więź właściciela dóbr w Romanowie z braćmi.  Ważne miejsce wśród rodzeństwa Kajetana, jak wynika z liczby poświadczeń, zajmował Józef Ignacy Kraszewski. Jako najstarszy brat był dla Kajetana autorytetem: „[...] urodził się w 1812, reszta rodzeństwa – pisze Kajetan w Kronice – przychodziła tak: po Józefie siostra Joanna, potem Lucjan, potem Anusia, a na końcu ja”.  Szacunek Kajetana do brata Józefa wynikał – jak się wydaje – także z tego, że Józef miał wyższe wykształcenie niż autor Kroniki, por.: „Kiedy Józef był w Akademii Wileńskiej, ja byłem jeszcze małym chłopcem” (s. 23). Kajetan był dumny, że w edukacji na poziomie średnim mógł iść śladem braci Józefa i Lucjana, obaj byli bowiem absolwentami gimnazjum w Świsłoczy, szkoły o wysokim wówczas poziomie nauczania. Spośród czterech synów Kajetana najwięcej (około 60) poświadczeń tekstowych w Silva rerum przypisanych jest Bogusławowi. Z kolei Krzysztofowi — około 30, Stanisław zaś wymieniony jest na ponad 10 stronach Kroniki; zaś Władysław tylko dwa razy (syn Władysław – Władyś zmarł w 1856 roku, przeżywszy niespełna jeden rok). Natomiast spośród trzech córek najwięcej (ponad 30) przytoczeń tekstowych dotyczy Antoniny, o połowę mniej – Józefy, a najmniej, bo tylko dwie wzmianki – Zofii (zmarłej jako dziecko w roku 1863).    B. Stosunki powinowactwa (po kądzieli) W kręgu tym na pierwszym miejscu ze względu na kryterium frekwencji przywołań wymienionych w Indeksie nazw osobowych sytuuje się najbliższa rodzina Kajetana Kraszewskiego.  Żona Kajetana, Maria Kraszewska z Rulikowskich (Marysieńka), występuje w Kronice z liczbą ponad 90 odwołań tekstowych. Jawi się jako pani domu w Ro-manowie, matka zatroskana o zdrowie i wykształcenie dzieci czy też towarzyszka męża podczas jego licznych wyjazdów z Romanowa do Warszawy.  Przyjazdy Marii do Warszawy wiązały się niekiedy z narodzinami dzieci, por.: „ W kwietniu 1856 r. wróciliśmy z żoną do Romanowa z Warszawy, [dokąd wyjechali 27 września 1855 r., ponieważ Maria spodziewała się narodzin pierwszego syna] i wkrótce d. 29 maja nasz mały Władyś umarł, pochowany w Wisznicach obok babki Malskiej i dziada” (s. 81). Spodziewając się kolejnego dziecka, Maria ponownie wyjechała do Warszawy; dzień wyjazdu z Romanowa naznaczony został na  14 kwietnia [1857 r.]: „[...] wyjechaliśmy – jak pisze Kajetan – z żoną oboje do War-szawy, gdzie i rodzice żony mojej [...] mieszkali na Rymarskiej nr 471 [...] tu [w War-szawie] się urodził w d. 10 maja [1857 r.] Sławcio (Bogusław)” (s. 93). Maria nota bene rodziła też i w Romanowie, por.: „Dnia 10 marca 1861 r. Pan Bóg dał nam [tj. Marii i Kajetanowi Kraszewskim] córkę. Trzymali ją do chrztu włościanie wsi naszych romanowskich, otrzymała [potrójne] imię Antonina–Zofia–Emma” (s. 107).  128  Kajetan Kraszewski był troskliwym mężem i ojcem, o czym świadczy naprzykład fakt, że aby uchronić żonę i dzieci przed ewentualnym represjami carskimi w okresie powstania styczniowego 1863 r., pisarz wyjechał z nimi do Galicji (zaboru austriacki-ego). Znaleźli tam schronienie w Sokalu u rodziny żony (s. 133–134). Maria utrzymywała stałe kontakty rodzinne z Rulikowskimi z Mircza (tu bowiem przebywała, zanim zamieszkała w Romanowie): „W kwietniu 1867 roku – jak wspo-mina Kajetan w Kronice – gdyśmy z żoną byli na świętach wielkanocnych w Mirczu, nadeszła wiadomość, że w Pizie zmarł śp. Gabriel Łuniewski, ojciec Stasia, tak więc mój pupil został biedak zupełnym sierotą” (s. 146). Autor Kroniki nakreślił piękną wizytówkę familii swojej żony. Ukazał też gene-alogię szlacheckiego rodu Rulikowskich; pisał m. in.: „Familia Rulikowskich [herbu Korabitów] z dawnych czasów w Bełzkiem zamieszkała, gdy poznałem ich, składała się głównie z czterech domów, mianowicie p. Władysława, żonatego ze Szlubowską Emmą, zamieszkałych w Mirczu” (s. 64). Następnie wymienił przynależne do rodu majątki, a mianowicie: „ [...] majątki Ho-niatycze [dziś gmina Werbkowice, powiat hrubieszowski], dziedzictwo od 200 lat, Kotlice [dziś gmina Miączyn], i majątek Podhorce pod Tomaszowem Lubelskim” (s. 64). Pięcioro dzieci państwa Władysławów (tak bowiem określił Kajetan swoich teściów), to: „ [...] Maria (dziś żona moja), Emilia, panna, i Natalia za Kazimierzem Dobieckim, i [...] synowie: Wincenty, Edward ożeniony ze Stefanią Szlubowską, córką Józefa (stryjecznego brata pani Emmy Rulikowskiej)” (s. 64). Najmłodszym synem państwa Władysławów był Zdzisław (s. 64). Ważne miejsce w Kronice zajmuje Emma Władysławowa Rulikowska, matka Marii, teściowa Kajetana – około 60 przytoczeń tekstowych. Swoistym hymnem pochwalnym na cześć pani Emmy Rulikowskiej ze Szlubowskich jest tekst mowy pogrzebowej, stanowiący syntetyczny obraz kobiety w XIX-wiecznej rodzinie ziemiańskiej. Kajetan tak oto scharakteryzował Emmę Ruli-kowską: „Główną cechą charakteru tej cale niepospolitej, zacnej, a niezapomnianej niewiasty było w najobszerniejszym zakresie pojęcie obowiązków kobiety, żony, matki, pani domu na tle gruntownie chrześcijańskiej miłości bliźniego. Najstaran-niejsze zajęcie się wychowanych godnie siebie dzieci i szeroki a wzorowy zarząd domu, tłumnie prawie i codziennie nawiedzanego przez dalszych i bliższych krewnych i znajomych. [...] całym zadaniem jej życia było ścisłe wypełnianie obowiązków dobrej żony i matki, wyszukiwanie sposobności do wypełniania wszelkich zaleconych nam przez wiarę miłosiernych uczynków względem bliźnich [...]” (s. 527–528).   Panu Władysławowi Rulikowskiemu, teściowi, autor Kroniki poświęcił mniej uwagi. W Indeksie nazw osobowych znajduje się około 30 przywołań tekstowych, a więc o połowę mniej niż posiada matka żony. Swój stosunek do rodziny jako wspólnoty krewnych i powinowatych Kajetan Kraszewski najlepiej wyraził, odnosząc się właśnie do rodziny swojej żony, Marii, z domu Rulikowskiej: „W tej najzacniejszej i powszechnym otoczonej szacunkiem rodzinie od pierwszego przyjazdu szczerze byłem przyjęty. Przybyłem do Mircza w zimie 1853 roku na 1854 rok. [...] wkrótce oświadczyłem się i w następnym roku przyjęty prawdziwie za syna; znalazłem w nich drugą moją własną rodzinę, której w sercu moim od mojej rodzinie odróżnić dziś nie umiem, dziękując każdego dnia i godziny Bogu za Jego nade mną łaskę i opiekę, dającą mi połączenie z tym domem”. Przedstawione uwagi, mimo swej szkicowości, zostały bowiem oparte tylko na kry-terium frekwencyjnym, tj. liczbie przywołań tekstowych zawartych w Kronice au-torstwa Kajetana Kraszewskiego, pokazują jednak, iż rodzina była najwyższą wartością aksjologiczną w życiu XIX-wiecznych ziemian pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego.  

Rodzina jako najwyższa wartość aksjologiczna w życiu XIX-wiecznego ziemiaństwa pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego (na przykładzie Silva rerum Kajetana Kraszewskiego)

https://rep.bstu.by/bitstream/data/34992/1/126-128.pdf

Rodzina jako najwyższa wartość aksjologiczna w życiu XIX-wiecznego ziemiaństwa pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego (na przykładzie Silva rerum Kajetana Kraszewskiego)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repository of Brest State Technical University