Aalbers, R

Hussem, A (Arjen)

Wouterse, B (Bram)

Dutch

Ouderen betalen een eigen bijdrage voor het gebruik van verpleeghuiszorg. De hoogte van de eigen bijdrage hangt af van iemands financiële middelen, maar inkomen en vermogen worden verschillend belast. Voor ouderen vormt de eigen bijdrage een aanzienlijk financieel risico. Zo kunnen de jaarlijkse kosten voor langdurige verpleeghuiszorg voor ouderen met een middeninkomen oplopen tot ruim 70% van het netto-inkomen en vele jaren duren

EUR Research Repository

37de actuaris juni 2021# zorgOm de welvaartskosten van het risico te meten gebruiken we eenrisicopremie: het jaarlijkse bedrag dat een 70-jarige maximaal bereidis te betalen om zich geheel tegen het risico van eigen betalingen teverzekeren. We gaan er vanuit dat ouderen risico-avers zijn en voorzo’n verzekering meer over hebben dan de actuarieel-faire premie. Hetverschil tussen de premie die een oudere bereid is te betalen en deactuarieel faire premie (de gemiddelde eigen bijdrage) is derisicopremie. We berekenen de risicopremie per inkomensgroep met behulp van eenstochastisch levensloopmodel, waarin ouderen het verwachte nut vanconsumptie over de levensloop maximaliseren. Individuen wordengeconfronteerd met twee onzekerheden: ze weten niet hoe oud zezullen worden en hoeveel geld ze kwijt zullen zijn aan langdurige zorg.Individuen ontlenen nut aan jaarlijkse consumptie en aan het nalatenvan een erfenis. Ze ontlenen geen direct nut aan langdurige zorg: hetgebruik van langdurige zorg is exogeen. De eigen bijdrage beïnvloedthet nut van individuen, omdat ze minder geld overhouden voorconsumptie of een erfenis. W E L V A A R T S K O S T E N  V A N  E I G E N  B E T A L I N G E N  De eigen betalingen zijn in Nederland zowel afhankelijk van het(pensioen)inkomen als van het vermogen.5 De inkomensvrijstelling inhet huidige systeem is 25 procent en de vermogensinkomensbijtelling(VIB) 4 procent. Maar financieel vermogen telt via de grondslag sparenen beleggen ook voor (ongeveer) 4 procent mee in het verzamel-inkomen. De feitelijke druk op het inkomen in het huidige systeem isdaarmee 100 – 25 (inkomensvrijstelling) = 75 procent. De overwaardevan het eigen huis telt, mits mensen het niet tussentijds verkopen, pasna vier jaar effectief als vermogen in de eigen bijdrage mee. Defeitelijke druk op het financieel vermogen is 7 procent (4% x 75% +4%). De eerste 4.800 euro van het inkomen wordt niet belast. De eigenbijdrage is gemaximeerd op 29.000 euro en neemt als percentage vanhet inkomen dus af boven een bepaald inkomensniveau (40.000 euro). De gemiddelde eigen betalingen zijn, als percentage van het levens-inkomen, het hoogst voor de lage- en middeninkomens. Zij zijngemiddeld ongeveer 3,5 procent van hun welvaart aan eigenbetalingen kwijt. Voor de twee hoogste groepen is dit 2,7 en 2,3procent. We richten ons hier overigens op de netto eigen betalingen: de te betalen eigen bijdrage minus een bedrag voor kost en inwoning,dat na opname voor rekening van het verpleeghuis komt. De totalewelvaartkosten zijn veel hoger dan de gemiddelde betalingen pergroep. De risicopremie is voor sommige groepen zelfs groter dan degemiddelde betalingen.De totale welvaartskosten (gemiddelde betalingen plus risicopremie)zijn het hoogst voor de middengroep. Zij verliezen 7,1 procent van huntotale welvaart als gevolg van de eigen betalingen. Dit komt omdat inde huidige regeling vooral rekening gehouden wordt met de financiëleimpact van de eigen bijdragen op de laagste én de hoogste inkomens-groep. Middeninkomens vallen net buiten de boot. 36 de actuaris juni 2021# zorgOuderen betalen een eigen bijdrage voor het gebruikvan verpleeghuiszorg.1 De hoogte van de eigenbijdrage hangt af van iemands financiële middelen,maar inkomen en vermogen worden verschillendbelast. Voor ouderen vormt de eigen bijdrage eenaanzienlijk financieel risico. Zo kunnen de jaarlijksekosten voor langdurige verpleeghuiszorg voorouderen met een middeninkomen oplopen tot ruim70% van het netto-inkomen en vele jaren duren.In onderzoek van Netspar en het CentraalPlanbureau2,3 hebben we de kosten van de eigenbijdrage voor verschillende inkomensgroepen in kaartgebracht. Daarbij hebben we niet alleen gekekennaar gemiddelde betalingen per groep, maar ooknaar de welvaartseffecten van het financiële risico datouderen door de eigen bijdrage lopen. Vervolgenshebben we een andere vormgeving van de eigenbijdrage onderzocht, waarbij pensioeninkomen, vrijvermogen en de nettowaarde van het eigen huis opeen gelijkwaardige manier meetellen. Eengelijkmatige belasting van alle vormen van vermogenbeperkt het risico voor ouderen zonder dat de kostenvoor de overheid hoeven op te lopen.L E V E N S L O O P A N A L Y S E S :  H O G E R  Z O R G G E B R U I K  B I J  L A G E RI N K O M E N  Om inzicht te krijgen in de kans op het gebruik van zorg en de duurervan hebben we levenspaden geconstrueerd. Die paden hebben wegeschat met administratieve data over gebruik van langdurige zorg,sterfte, inkomen en vermogen voor de Nederlandse oudere bevolkingvoor de jaren 2008 tot en met 2013. Omdat deze observatieperiode tekort is om iemands volledige levensloop te observeren, maken wegebruik van observaties van verschillende mensen om artificiëlelevenspaden te construeren. Dit doen we door met behulp van denearest neighbor-methode opeenvolgende levensjaren van vergelijk-bare personen aan elkaar te koppelen. De paden zijn gestratificeerdnaar geslacht, leeftijd en huizenbezit en gekoppeld op basis vaninkomen, financieel vermogen, huisvermogen en zorggebruik. We delende paden in vijf inkomensgroepen in op basis van hun jaarlijksepensioeninkomen en hun (geannuïtiseerde) financieel vermogen opleeftijd 70.4De levenslooppaden (zie Tabel 1) laten zien dat de laagste inkomens-groepen, ondanks een lagere levensverwachting, gemiddeld de meestezorg gebruiken. Iemand uit de laagste inkomensgroep leeft na zijnzeventigste gemiddeld nog 14,5 jaar en gebruikt voor 53.000 euro aanverpleeghuiszorg. Iemand uit de hoogste inkomensgroep leeft naarverwachting nog 17 jaar en gebruikt 36.000 euro aan verpleeghuiszorg.Achter het gemiddeld zorggebruik per groep gaan echter groteverschillen schuil binnen de groepen. Een groot deel (ongeveer dehelft) van de 70-jarigen zal nooit gebruikmaken van verpleeghuiszorg,terwijl een klein deel negen jaar of langer in het verpleeghuis zalverblijven. E E N  G E D R A G S M O D E L  E N  W E L V A A R T S M A A TVanwege de ongelijke verdeling van het gebruik van verpleeghuiszorg is het nodig om niet alleen naar de gemiddelde betalingen perinkomensgroep te kijken maar ook naar het risico. Een 70-jarige weetmeestal nog niet of hij of zij zal behoren tot de grote groep ouderen dienooit naar het verpleeghuis gaat, of tot de kleine groep die meerderejaren intensieve zorg nodig heeft. Voor het financiële welzijn van eenoudere is juist ook het staartrisico (de kans op het jarenlang moetenbetalen van een eigen bijdrage) van belang.Betere risicospreiding van eigenbijdragen bij verpleeghuiszorgD O O R  A R J E N  H U S S E M ,  B R A M  W O U T E R S E  E N  R O B  A A L B E R SDrs. A. Hussem AAG (links) is actuaris bij PGGM. Dr. B. Wouterse (midden) is universitair docent aan deErasmus School of Health Policy & Management. Drs. R. Aalbers is sectorhoofd bij het Centraal Planbureau.0123456781 2 3 4 5Welvaartskosten van de eigen betalingen(% van totale welvaart)gemiddelde netto betaling totale kostenrisicopremieinkomensgroep (kwintielen, van hoog naar laag)-0,1-0,0500,050,10,151 2 3 4 5Verhogen VIB van 4% naar 8%verandering welvaart (% t.o.v.totale welvaart in huidige systeem)gemiddelde netto betaling totale veranderingrisicopremieinkomensgroep (kwintielen, van hoog naar laag)Figuur 1 Welvaartskosten van de eigen betalingen voorverpleeghuiszorg het hoogst voor de middengroep A L T E R N A T I E F  M E T  H O G E R E  V E R M O G E N S B I J T E L L I N G  Het financieel vermogen wordt in de huidige eigen-bijdrage-systematiek minder belast dan het (pensioen)inkomen. Als we alsuitgangspunt nemen dat de vaste jaarlijkse inkomensstroom dieiemand uit zijn of haar financieel vermogen kan financieren (hetgeannuïtiseerde vermogen) even zwaar belast moet worden als hetjaarlijkse (pensioen)inkomen, dan levert dit op 85 jaar (de gemiddeldeleeftijd van verpleeghuisgebruik) een actuarieel faire bijtelling vanongeveer 8 procent op.Als eerste alternatief voor het huidige systeem verhogen we devermogensbijtelling van 4 naar 8 procent. De extra macro-opbrengstdie dit oplevert wordt gebruikt om de inkomensvrijstelling te verhogen.De vrijstelling van het inkomen boven de vrijstellingsgrens gaat van 25 naar 27 procent; ouderen betalen dan dus 73 procent in plaats van75 procent van hun beschikbaar inkomen boven een vrijstellingsgrens.De relatief beperkte stijging van de vrijstellingsgrens komt doordat deverhoging van de vermogensbijtelling relatief weinig oplevert. Dit komtomdat voor veel mensen al de maximale bijdrage geldt waardoor dehogere vermogensbijtelling een beperkte invloed heeft. Alle inkomens-groepen, behalve de hoogste, profiteren in termen van een lageregemiddelde betaling en een kleinere risicopremie, maar de effectenzijn relatief klein.Figuur 2 Welvaartseffecten als gevolg van een verhoging van deVIB van 4 naar 8 procentA L T E R N A T I E F  M E T  M E E N E M E N  O V E R W A A R D E  E I G E N  H U I S  De overwaarde van het eigen huis wordt in het huidige systeemgrotendeels ontzien. Vanuit het uitgangspunt van een gelijkebehandeling van alle financiële middelen zou ook het huisvermogenper direct mee moeten tellen voor de bepaling van de eigen bijdrage.Om dit praktisch mogelijk te maken zou wel gekozen moeten wordenvoor een systeem waarbij een deel van de eigen bijdrage pas na38 de actuaris juni 2021# zorgC O N C L U S I E  Aan de hand van een levensloopanalyses hebben we inzicht gegeven inde hoogte en spreiding van kosten voor verpleeghuiszorg en samen-hang met inkomen en vermogen. Het blijkt dat niet alleen degemiddelde eigen betalingen, maar vooral ook het risico op zeer hogebetalingen bij meerjarig zorggebruik van groot belang zijn voor definanciële welvaart van ouderen. Spreiding van dit financiële risico is de beste manier om de impact vaneigen bijdragen zoveel mogelijk te beperken. We hebben laten zien datde risico’s beter worden gespreid als (pensioen)inkomen en vrijvermogen op een gelijkwaardige manier worden belast en het eigenhuis meegenomen wordt in de berekening van de eigen bijdrage. Doorde eigen bijdragen anders vorm te geven, kan de overheid definanciële gevolgen van de eigen bijdragen dus beperken zonder dathet op het macroniveau geld kost. Tabel 1 Kenmerken naar inkomensgroepen Inkomensgroep (totale levensloopinkomen vanaf 70)Jaarlijks totale (levensloop)inkomen (dzd euro) Minimum totale (levensloop)inkomen per groep (dzd euro)Netto pensioeninkomen op 70*(AOW + 2e pijler, dzd euro)Jaarlijks netto pensioen (AOW + 2e pijler, dzd euro)Financieel vermogen (op 70, dzd euro)% met eigen huis (op 70)Overwaarde huis (op 70, voor huizenbezitters, dzd euro)Levensverwachting (op 70)Verwachte zorgkosten over de rest van het leven (op 70, dzd euro)*■1 – Dit gaat om verpleeghuiszorg in natura die door de overheid wordt georganiseerd.Alternatieve (private) invulling wordt ook deels door de overheid betaald. Zie Hussem, A.,Tenand, M., & Bakx, P. (2020). Publieke middelen voor particuliere ouderenzorg. DesignPaper 143, Netspar.2 – Wouterse, B., Hussem, A., & Wong, A. (2021). The risk protection and redistributioneffects of long‐term care co‐payments. Journal of Risk and Insurance.3 – Wouterse, B., Hussem, A., & Aalbers, R. (2020). Betere risicospreiding van eigenbijdragen in de verpleeghuiszorg. Policy brief, CPB, The Hague.4 – Onze resultaten zijn gebaseerd op berekeningen voor alleenstaanden, maar deimplicaties zijn ook relevant voor tweepersoonshuishoudens. Zolang de partner van eenoudere die verpleeghuiszorg ontvangt nog thuis woont, betaalt het huishouden de lageeigen bijdrage. De lage eigen bijdrage is met maximaal 882 euro per maand veel lager dande hoge eigen bijdrage van maximaal 2.419 euro per maand. Daardoor zijn de risico’s ookkleiner. De situatie van de langstlevende partner is echter goed te vergelijken met desituatie van een alleenstaande. Ook de langstlevende partner moet namelijk de hoge eigenbijdrage betalen. Wel is het zo dat tweepersoonshuishoudens gemiddeld meer vermogenhebben dan eenpersoonshuishoudens, waardoor de verdelingseffecten voor beide groepenanders uitvallen.5 – We beperken ons hier tot de eigen bijdrage hoog. CAK (2019).www.hetcak.nl/regelingen/zorg-vanuit-de-wlz/berekening-van-de-eigen-bijdrage-wlz/berekening-hoge-eigen-bijdrage-wlz6 – Er zijn meerdere redenen waarom een aparte vrijstelling voor de overwaarde van heteigen huis zinvol kan zijn. Allereerst is de overwaarde van het eigen huis voorafgaand aande verkoop een schatting. Een beperkte en aparte vrijstelling voor de overwaarde voorkomtdan dat ouderen een te hoge eigen bijdrage moeten betalen. Verder maakt een apartevrijstelling voor de overwaarde het mogelijk om te sturen op de verdelingseffecten van deeigen bijdrage tussen ouderen met en zonder overwaarde van het eigen huis. 00,511,522,531 2 3 4 5Ouderen zonder eigen huisverandering welvaart (% t.o.v.totale welvaart in huidige systeem)-4-3-2-10123451 2 3 4 5Ouderen met eigen huisverandering welvaart (% t.o.v.totale welvaart in huidige systeem)gemiddelde netto betaling totale veranderingrisicopremieinkomensgroep (kwintielen, van hoog naar laag)gemiddelde netto betaling totale veranderingrisicopremieinkomensgroep (kwintielen, van hoog naar laag)verkoop van het huis of na overlijden wordt verrekend. In Ierlandbestaat zo’n systeem al.We bekijken een variant waarin de overwaarde per direct meetelt in devermogensbijtelling. We nemen de actuarieel faire bijtelling van 8procent als startpunt en gebruiken vervolgens de macro-opbrengst vanhet meenemen van de overwaarde van het eigen huis om de feitelijkedruk op inkomen en vermogen evenredig te verlagen. We hanteren eenvrijstelling van 50.000 euro voor de overwaarde van het eigen huis.6Omdat de welvaartseffecten van deze variant in omvang en samen-stelling verschillen tussen ouderen met en zonder overwaarde van heteigen huis, presenteren we de resultaten voor beide groepen apart(figuur 3). Deze variant leidt tot een aanzienlijke welvaartswinst vooralle inkomensgroepen die geen overwaarde hebben (figuur 3, links).Gemiddeld genomen gaan deze ouderen namelijk een wat lagere eigenbijdrage betalen. Het grootste deel van de welvaartswinst komt echterdoordat ouderen minder risico lopen over hun eigen bijdragen. Metname de derde en vierde inkomensgroepen profiteren van dezevariant. Hun totale welvaartswinst komt uit op ongeveer 2,5 tot 3procent. Figuur 3 Welvaartseffecten meenemen overwaarde eigen huisOok ouderen met overwaarde gaan er in deze variant in termen vanwelvaart op vooruit. Deze welvaartswinst is echter lager dan voorouderen zonder overwaarde van een eigen huis. De reden hiervoor isdat ouderen met overwaarde van een eigen huis in deze variantgemiddeld genomen een hogere eigen bijdrage gaan betalen. Enigeuitzondering hierop zijn de ouderen in de hoogste inkomensgroep. Zijbetalen in het huidige systeem vaak al de maximale eigen bijdrage vancirca 30.000 euro. Het meenemen van het eigen huis heeft dan geeneffect. Opvallend is verder dat de laagste inkomensgroep een veelhogere eigen bijdrage gaat betalen. Zij profiteren vanwege hun lageinkomen minder van de verlaging van de feitelijke druk op hetinkomen van 75 naar 47 procent. De welvaartswinst voor ouderen metoverwaarde van het eigen huis komt volledig door een lagere risico-premie. Een greep uit de onderwerpen:■ Fraudedetectie ■ Ethiek ■ Pensioenakkoord ■ Pricing actuaris van detoekomst ■ ESG ■ Adviseren ■ Persoonlijke ontwikkeling ■ Disruptiewww.ag-ai.nl/PermanenteEducatieSCHOOL SUMMER2021 23 en 24 septemberAangevraagd voor 8 PE-puntenPrijs € 799■■■keuze uit 4 workshoprondes11614,3181144615014,55321917,421517121914214,65032321,427420244215515,84843428,034725475216916,13656045,2435292207221817,036* Op basis van het gedisconteerde verwachte waarden, met een discontovoet van 1,5 procent.

Betere risicospreiding van eigen bijdragen bij verpleeghuiszorg

https://pure.eur.nl/files/50326732/48496_DA_28_5_art_Hussem_Wouterse_Aalbers_5_.pdf

Betere risicospreiding van eigen bijdragen bij verpleeghuiszorg

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

EUR Research Repository