Boomgaard, J.

Dutch

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)UvA-DARE (Digital Academic Repository)Openbare ruimte als idee en als desillusieWankel evenwicht in MünsterBoomgaard, J.Publication date2017Document VersionFinal published versionPublished inDe Witte RaafLink to publicationCitation for published version (APA):Boomgaard, J. (2017). Openbare ruimte als idee en als desillusie: Wankel evenwicht inMünster. De Witte Raaf, 32(189), 16-17. https://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.Download date:09 Mar 20234/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 1/7Jeroen BoomgaardDE WITTE RAAFEditie 189 september-oktober 2017(https://www.dewitteraaf.be/edities/detail/nl/158)Openbareruimte alsidee en alsdesillusieWankel evenwicht in MünsterSkulptur Projekte in Münster, de tienjaarlijkse manifestatie rond kunst inopenbare ruimte, wordt dit jaar voor de vijfde keer georganiseerd, en deProjekte blijven zichzelf. Geruststellend. Hier geen overkoepelend elk-wat-wilsthema zoals in Venetië of een dwingend curatorengeluid zoals in Kassel,maar een vertrouwde mengeling van betekenisvolle werken en onduidelijkeingrepen, verspreid over de stad tot in haar meest ontoegankelijke uithoeken.Maar juist dat ontbreken van een expliciete boodschap biedt ruimte voor deplekspecifieke betekenis die de werken keer op keer zichtbaar maken. InMünster worden we om de tien jaar geconfronteerd met de stand van zaken inde ruimte die we met elkaar delen en die zowel ons publieke als ons autonome,individuele bestaan definieert, een ruimte die ik, bij gebrek aan een betere term,de Publiek-Private Constellatie (PPC) noem.  Een onverschillig onderkomenNatuurlijk kent deze aflevering van de Skulptur Projekte andere accenten dan devorige. Er zijn meer performances, er is een satelliettentoonstelling in het stadjeMarle. Maar waar gaat het om, wat staat er op het spel in Skulptur Projekte2017?Een van de grote publiekstrekkers in deze Projekte is het werk On Water vanAyşe Erkmen. In de oude haven, ook in Münster herontdekt als ontwikkelings-en investeringsgebied, heeft ze twee tegenoverliggende kades verbonden doormiddel van een rooster net onder het wateroppervlak. De toeschouwersschuifelen, tot over hun enkels in het water, tevreden naar de overkant. Vanaf de4/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 2/7terrassen, die de plint van de nieuwbouw langs één kant in een aaneengeslotenrij bezetten, kijken anderen toe, en de vervallen pakhuizen en fabrieken wachtengelaten tot ze op hun beurt tot kijkplatform worden getransformeerd. Het werkbevestigt niet alleen de transformatie van het publiek domein totvermaaksruimte, het maakt zich daar bovendien volstrekt aan ondergeschikt; hetwil niet meer zijn dan een berekend effect. Zelfs de illusie van een wandelingover het water wordt ons niet gegund. Maar het werk toont ook glashelder dehuidige PPC. Terwijl het private eigendom het publiek domein steeds meeroverneemt, wordt de ruimte voor het individu gereduceerd tot groepsbelevingen monocultureel vermaak. De afstand tot het werk dat diezelfde kunstenaarmaakte voor de editie van 1997 is immens. Haar 'fellineske' voorstel om telkensandere standbeelden uit het museum per helikopter naar het Domplein tetakelen, betrok de lucht boven de stad bij het publieke domein. Van eendergelijke uitbreiding is nu geen sprake: in het nieuwste werk wordt dat domeinbeperkt tot een plek en een functie.Ook een vergelijking van On Water met het werk van Pawel Althamer uit detentoonstelling van 2007 maakt duidelijk hoeveel er veranderd is. Sciezka (pad)van Althamer bestond uit niet meer dan een kunstmatig aangelegd zandpad dateen nauwelijks waarneembaar spoor vormde door de graslanden tussen dewestelijke oever van de Aasee en Haus Bakenfeld. Een pad waar je niet naastelkaar kon lopen, en dat dus niet collectief beleefd kon worden. Terugkijkendnaar de tentoonstelling van 2007, valt op hoeveel van de werken toen eenaparte, afgezonderde plek tot stand wilden brengen. Alsof de kunstenaars opzoek waren naar nieuwe plekken van geborgenheid, plekken waar zowel hetindividu als de gemeenschap een onderkomen zou kunnen vinden, bestondenveel werken uit gedeeltelijk verborgen ruimtes, ondergronds, afgeschermd ofonder een brug, als in een laatste, wanhopige poging de opkomende vloed vanmassabeleving te keren.Gelukkig zijn niet alle werken zo behaagziek, maar de tendens om het publiekdomein te tonen als een gebied dat elke utopische dimensie verloren heeft, isoverheersend. Zelfs de wens om met de kunst de openbare ruimte van Münsterte veroveren, een statement te maken over de kracht die van de kunst uit kangaan, lijkt opgegeven. In vergelijking tot voorgaande afleveringen is het aantalopvallende werken zeer beperkt, doen weinig kunstenaars van naam mee, endrukt de tentoonstelling op geen enkele manier een stempel op de stad. Destemming ervan is gelaten, of zelfs somber, hoewel dat niet het eerste is dat bijje opkomt wanneer je bijvoorbeeld naar het werk van Mika Rottenberg kijkt.Haar nieuwe film The Tunnel – and its Sister, the Wall draait in het tropischwarme achterafzaaltje van een bijna lege winkel met Aziatische spulletjes.Zoals de titel al aangeeft spelen tunnels een grote rol: de camera raast erdoorheen, personen kruipen erin rond en de ketel van de verkoper van4/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 3/7straatvoedsel, die voortdurend opduikt, blijkt een onverwachte toegang tot hettunnelcomplex te bieden. Daartussen toont de film steeds opnieuw beelden vankleurige gloeilampen die met veel geweld stukgeslagen worden, en ruimtes dieop shoppingmalls lijken en waar Chinese verkoopsters bijna verdwijnen in hunglimmende en knipperende koopwaar. De muur waar in de titel sprake van is,blijkt de muur tussen de VS en Mexico te zijn. Hij is maar in één scènezichtbaar, maar onderstreept scherp wat de film wil zeggen. Want hoewel TheTunnel – and its Sister, the Wall zich lijkt af te spelen in gedeelde en algemeentoegankelijke ruimtes – in tegenstelling tot veel van Rottenbergs eerdere werk –is die openbare ruimte bij nader inzien op allerlei manieren doortrokken vanprivate momenten, die juist omdat ze zich in het openbaar afspelen, hunpersoonlijk karakter verliezen. Zo zijn de Chinese verkoopstersonaanspreekbaar, verdiept in hun digitale besognes of gewoon in een diepeslaap verzonken. En de vrouwen die op straat in de ketel van verkopers vanstraatvoedsel staren, verdwijnen in een bodemloze visuele put die ook de heleomgeving lijkt op te slokken. De tunnels die zo prominent aanwezig zijn in defilm komen nooit ergens uit, er is geen gemeenschappelijk gebied waar depersonen elkaar tegenkomen en dat ze met elkaar delen. Openbare ruimte enprivéwereld gaan in dit werk volledig in elkaar op. Iedereen zit apart opgeslotenop een plaats die noch openbaar noch privé is, een desolate toestand diedefinitief bevestigd wordt door de dominante scheidingsmuur. Het gebied wordtniet gedeeld, maar is opgedeeld.Ook in het werk van Benjamin de Búrca en Bárbara Wagner is er weinig hoopvoor het openbare. In een oude discotheek draait hun film over twee plaatselijkefans die twee bekende Duitse schlagerzangers imiteren. De film sluit naadloosaan bij de ruimte. Hij lijkt doortrokken van melancholie en nostalgie, maar heteindresultaat laat de toeschouwer onverschillig. In deze omgeving, waar elkeillusie verloren is, gaan ook dromen voorgoed teloor. Maar het werk stelt daarniets tegenover: er is een plek gecreëerd die niet werkelijk openbaar wil zijn, enwaar ook het particuliere niet meer is dan een platitude. Als toeschouwer wordje onderdeel van een scène waarin verlangen en volkscultuur, marginaliteit enentertainment een verleidelijk mengsel willen vormen, maar de opvoering mistovertuiging, de ruimte komt niet tot leven.In relatie tot deze openbare ruimte, die veel belangen kent, maar van geenbelang is, vervlakt ook het privédomein. Dat wordt duidelijk in het werk datGregor Schneider in het LWL-Museum für Kunst und Kultur realiseerde.Schneider heeft als geen ander de binnenruimte van het menselijk bestaanzichtbaar gemaakt. Maar terwijl hij in zijn magnifieke Totes Haus u r,gerealiseerd voor de Biënnale van Venetië in 2001, een reconstructie hadgemaakt van de wijze waarop hij zijn ouderlijk huis had veranderd in eenduister doolhof van verlangens en angsten, is de woonruimte in zijn installatie4/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 4/7voor de Skulptur Projekte inwisselbaar geworden, een kil en onpersoonlijkonderkomen zonder kenmerken. In N. Schmidt Pferdegasse 19 48143 MünsterDeutschland heeft Schneider twee identieke, zo goed als lege appartementengerealiseerd, die in de wijze waarop ze een gesloten circuit vormen detoeschouwer in verwarring moeten brengen. Hier wordt het private in scènegezet als anoniem en verlaten. Openbare ruimte als ideeNiet alle bijdragen in Skulptur Projekte 2017 dragen het beeld uit van eenruimte waarin zowel het publieke als het private zijn specificiteit verliest, maarweinig werken bieden een nieuw perspectief. En dat terwijl de kunst bij uitstekde plek is waar de mogelijkheid van nieuwe vormen van openbaarheid zichtbaarkan worden. Openbare ruimte is niet een ruimte die op een gegeven moment isontstaan, gegroeid of geschapen, en die vanaf dat moment nieuwe vormen vanleven en samenzijn toestaat. Openbare ruimte ontstaat als idee, als vermoedenvan een mogelijkheid van samenleven en mens zijn. Kunstwerken concretiserendie utopie, niet door haar planologisch te vertalen, of te ontwerpen, maar doorhet achterliggende gevoel, de erin besloten hoop, zichtbaar, voelbaar enervaarbaar te maken. Die zichtbaarheid die de kunst ons aanbiedt, kannadrukkelijker en pregnanter worden wanneer zij aansluit op of juistcontrasteert met een gebouwde en geleefde omgeving, zoals dat in SkulpturProjekte gebeurt. Dan kan het verschil voelbaar worden met de leefomgevingwaaraan we gewend zijn geraakt en het vermoeden bevestigd worden dat er eenandere, nieuwe vorm van openbaarheid gerealiseerd dient te worden. Maar datoptreden van de kunst in de wereld buiten het museum of detentoonstellingsruimte brengt ook risico’s met zich mee. De omgeving waar dekunstwerken hun perspectief uitdragen is zelf zorgvuldig ontworpen alsopenbare ruimte, als afgeleide en consequentie van een opvatting die ooit evenverwachtingsvol was als dat artistieke voorstel, maar die eenmaal gerealiseerdhaar utopisch karakter kwijt blijkt te zijn en gestold is tot een onbuigzaamgeheel van belangen en bedoelingen, van regels en rationalisaties, dat elkeillusie van een nieuwe vorm van openbaarheid tenietdoet. Net als anderevormen van utopisch denken loopt de verwezenlijking onvermijdelijk uit opteleurstelling. Begrijp me goed: de realisatie gebeurt meestal met de bestebedoelingen. Maar de vertaling van de idee naar werkelijkheid is een omzettingvan ideaal in desillusie.In de Skulptur Projekte 2017 zijn echter, ondanks het overheersende fatalisme,een paar werken te vinden die een poging wagen om een alternatief te bieden.Kleine lichtpuntjes in het schemerduister van de moedeloosheid.4/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 5/7Op afgelegen plekken, verscholen achter een paar bosjes, of in een verlatentunnel, schept Aram Bartholl een nieuwe digitale levenswijze die zich onttrektaan de grote systemen die onze binnen-buitenruimte bepalen. Op diesurvivalachtige plaatsen branden kleine vuurtjes die net genoeg energieopwekken om een led-lampje te laten branden of om een digitaal netwerk tehacken. En hoe marginaal en kleinschalig ze ook zijn, juist op deze plekken lijkteen eigen, gedeelde ruimte opnieuw tot de mogelijkheden te behoren.Een bestaan in de marge vormt ook het uitgangspunt voor de installatie vanOscar Tuazon. Op een haveloos terrein, niet ver van het opgeleukte haventjewaar Erkmen haar werk situeert, heeft Tuazon een constructie neergezet dieeveneens uitnodigt tot gebruik, maar niet tot vermaak. Een betonnen,gedeeltelijk ommuurde wenteltrap herbergt een tweetal stookplaatsen waar hetverbranden van restmateriaal, zoals de bekisting die voor het beton gebruikt is,voor een kleine koestering kan zorgen. De constructie lijkt niet bedoeld voor debezoekers van de tentoonstelling, ook in dat opzicht vormt zij het tegendeel vanErkmens werk; de kunstliefhebber voelt zich eerder een indringer, terwijl deechte gebruikers – daklozen, illegalen – de bezoekers van de tentoonstellingzorgvuldig vermijden. Het werk toont zich niet erg optimistisch over demogelijkheden van een nieuw publiek domein, maar het construeert wel eenplek waar een amalgaam van privéleven en openbaar bestaan zich kanhandhaven, ook al is die manier van overleven uit noodzaak geboren.Wat in aanzet aanwezig is in de vorige twee werken komt tot volle ontplooiingin After ALife Ahead van Pierre Huyghe. Een voormalige schaatsbaan is doorhem overhoopgehaald en omgezet in een gesloten ecologisch systeem waarinalles en iedereen van elkaar afhankelijk is. De betonnen vloer is opengebrokenom ruimte te bieden aan een zandlandschap waar bijen en kleine organismesoverleven. Er staat een aquarium waarin een paar guppy’s af en toe oplichten,en in het dak zijn piramidevormige luiken aangebracht die zich met enigeregelmaat openen en sluiten. In een niet toegankelijk deel van de hal staat eenincubator waarin HeLa-cellen – de al uit 1951 stammende lijn kankercellen diein laboratoria over de hele wereld het basismateriaal vormt voorkankeronderzoek – hun oneindige reproductie voortzetten. De snelheidwaarmee de cellen zich delen wordt ten dele bepaald door de aanwezigheid vanalle organismen in de hal, dus ook door de argeloze bezoekers. Op haar beurtbepaalt de celdeling het 'gedrag' van het gebouw doordat ze de luiken aanstuurt,en produceert zij een augmented reality die de bezoeker op tablet of smartphonekan opvangen.De installatie schept een nieuwe PPC, maar levert impliciet ook kritiek op deideeën over het openbare en het private die in de afgelopen eeuwen onzeomgeving en levensstijl gevormd hebben. De droom van een openbare ruimte4/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 6/7waarin zowel het gedeelde als het particuliere een plek zou krijgen, een droomdie zoals gezegd keer op keer uitliep op een desillusie, is hier vervangen doorde creatie van een omgeving die ons opneemt als levend organisme. Eenomgeving waarin wij als bezoekers een belangrijke schakel zijn, maar het nietom ons gaat. Een complex systeem van onderlinge afhankelijkheid waarin groeien verandering centraal staan en dat zich in die zin onttrekt aan het ontwerp. Wezijn een klein onderdeel van een wankel evenwicht, dat toont het werk ons, eenevenwicht dat eenvoudig verstoord kan worden, niet in de laatste plaats door desystemen die we ontwerpen om onze illusie in stand te houden van een publiekeruimte die we uitsluitend met andere mensen delen en een private ruimte dieenkel en alleen om ons draait.Wanneer je er eenmaal oog voor gekregen hebt, zijn er meer van dit soortecologieën in deze tentoonstelling te ontdekken. Het platform dat ChristianOdzuck gebouwd heeft in een buitenwijk, met materiaal overgebleven na desloop van het gebouw van de Oberfinanzdirektion Münster (OFD), kan dan alseen reactie en reflectie worden gelezen op de ingrijpende veranderingenwaarmee stadsvernieuwing gepaard gaat. Vanaf het platform kijkt de bezoekeraan de ene kant uit op woningbouw die mogelijk het volgende mikpunt van devernieuwers zal zijn, en aan de andere kant op een volledig kaalgeslagenbouwterrein, een spectaculair gat in de omgeving, dat rijp gemaakt wordt vooreen toekomst die niet erg hoopvol stemt. De werken die zich zo thematischlaten verbinden zijn niet allemaal aansprekend of interessant, maar ze willen datook niet per se zijn. Dat hebben ze met elkaar gemeen. Ze vormen afgeslotenwereldjes, op afgelegen plekken, niet of nauwelijks toegankelijk, en je moet alstoeschouwer heel wat moeite doen om ze te ontdekken. In zekere zin bevestigenook deze werken het algemene beeld van de tentoonstelling: de openbare ruimteis opgegeven, het private bestaan een digitaal berekenbare restpost. Ze leggenzich er niet bij neer, maar formuleren ook geen nieuwe idee van openbareruimte, die ons weer zou kunnen laten dromen van een gedeeld bestaan dat onzeindividualiteit respecteert. Ze verschaffen ons geen alternatief model waar wemee aan de slag kunnen gaan, waar we in kunnen stappen om er ons uiteindelijkteleurgesteld van af te keren. Ze tonen slechts dat we het zullen moeten doenmet wat er is, niet als deelnemer, maar als onderdeel. En dat we daar deverantwoordelijkheid voor zullen moeten nemen. Skulptur Projekte 2017, tot 1 oktober op verschillende plekken in Münster.Contact: LWL-Museum für Kunst und Kultur, Domplatz 10, 48143 Münster(0251/2031.8200; mail@skulptur-projekte.de; skulptur-projekte.de). 4/10/2018 De Witte Raafhttps://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/4400 7/7 De Witte Raaf Postbus 1428, B-1000 Brussel Tel +32 2/223.14.50 info@dewitteraaf.be(mailto:info@dewitteraaf.be)

Public Space as Idea and as Desillusion:Unstable Balance in Muenster

https://pure.uva.nl/ws/files/23358738/De_Witte_Raaf.pdf

Public Space as Idea and as Desillusion:Unstable Balance in Muenster

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications