Tavecchio, L.W.C.

Dutch

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)UvA-DARE (Digital Academic Repository)Kinderopvang. De emancipatie van een uniek en relevant opvoedingsmilieutussen gezin en school.Tavecchio, L.W.C.Publication date2001Published inPedagogiekLink to publicationCitation for published version (APA):Tavecchio, L. W. C. (2001). Kinderopvang. De emancipatie van een uniek en relevantopvoedingsmilieu tussen gezin en school. Pedagogiek, 21(4), 291-295.General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.Download date:09 Mar 2023Kinderopvang: De emancipatie vaneen uniek en relevant opvoedings-milieu tussen gezin en school L o u i s  Ta v e c c h i oIn toenemende mate is sprake van verschuiving van de verantwoorde-lijkheid voor de opvoeding van ouders en gezin naar andere opvoeders.De keuze voor de combinatie arbeid-zorg wordt door moeders steedsvaker gemaakt waarbij allerlei overwegingen, zoals idealen met betrek-king tot zelfontplooiing en economische motieven, een belangrijke rolspelen. Dat kinderen al relatief vroeg na hun geboorte (mede) dooranderen worden opgevoed is niet nieuw, wel de bewuste keuze vooreen dergelijk opvoedingsarrangement én de explosieve groei ervan inNederland. De verschuiving weerspiegelt de feitelijke acceptatie vangedeelde opvoedingsverantwoordelijkheid in het kader van een ‘part-nerschapsmodel’ (vgl. Van Dijke & Terpstra, 2000), waarbij ouders wel‘eindverantwoordelijk’ zijn maar, ook in de voorschoolse periode, niet(meer) het alleenrecht bezitten op de inhoud van de normen en waarden die ophun kind worden overgedragen en de manier waarop dat gebeurt. Gedurende de voorschoolse periode vormen de kinderopvanginstellingen debelangrijkste professionele opvoedingsomgevingen en zijn de daar werkzame leid-sters prominente ‘andere’ opvoeders. Kinderopvang is dan ook veel meer dan eenoppasplek buitenshuis. Het is een uniek en relevant opvoedingsmilieu ‘tussen’gezin en school. Dat inzicht is inmiddels ook aan het doordringen tot pedagogen,in en buiten de universiteit. De oproep: ‘Pedagogen waar zijn jullie?’, destijdsgedaan door Pijkel Schröder, voorzitter van de Commissie Kwaliteit Kinderopvang(Schröder, 1994), begint effect te sorteren. Ze voelen zich kennelijk aangesprokenen geleidelijk mengen ze zich, soms nog wat onwennig, in de discussie over depedagogische aspecten en de kwaliteit van kinderopvang. Eén van de kernvragendaarbij is welk belang bij de keuze voor vroegkinderlijke opvoeding buitenshuiscentraal staat, c.q. zou moeten staan. Een andere is welke rol de Pedagogiek zoukunnen, c.q. moeten spelen.Kinderopvang: in wiens belang?In discussies over de vermaatschappelijking van de opvoeding wordt het doel vankinderopvang vaak in eerste instantie als dienstverlening aan ouders gedefinieerd.Pedagogiek 21e jaargang  • 4 • 2001 • 291ForumdiscussieLouis Tavecchio bekleedt sinds kort de bijzondere leerstoel Kinderopvang aan de Universiteit van Amsterdam.Daarnaast is hij als Universitair Hoofddocent Gezinspedagogiek verbonden aan de Universiteit Leiden. Correspondentie: Universiteit van Amsterdam, Afdeling Pedagogiek en Onderwijskunde, Wibautstraat 4, Postbus94208, 1090 GE Amsterdam. Mij is geen onderzoek bekend waarin werd nagegaan of en in welke mate kenmer-ken van het kind bij de besluitvorming van de ouders over plaatsing in de kinder-opvang een rol spelen. Ik doel hier met name op kinderen in de voorschoolse leef-tijd (0-4 jaar). Oudere kinderen hebben een grotere kans en in principe ook meermogelijkheden om hun stem bij beslissingen over na- en buitenschoolse opvang telaten horen. We beschikken dus niet over feitelijke informatie omtrent de mate waarin bijbeslissingen over het plaatsen van kinderen in opvoedingsomgevingen buitenshuishet belang van het kind van - doorslaggevende? - betekenis is. Wat is daarover, inspeculatieve zin, te zeggen?Velen van ons, ik denk de overgrote meerderheid, zullen ervan uitgaan dat oudersin het belang van hun kind handelen. Ook ik ben geneigd daarvan uit te gaan, datwil zeggen, te denken dat ouders dat waarschijnlijk wel willen. Het is echter de vraagof ze dat in de belangenstrijd waarin ze in onze moderne samenleving terecht zijngekomen, eigenlijk nog wel kunnen. Mijn twijfel vraagt om een nadere toelichting.Laten we ervan uitgaan dat ouders in het belang van hun kind opvang van goedekwaliteit nastreven. Van Dijke, Terpstra en Hermanns (1994) hebben er op gewezendat in de ouderlijke visie op kwaliteit verschillende perspectieven moeten wordenonderscheiden. Naast het perspectief van de eigen ontwikkeling en het financieel-economisch perspectief, die eerder werden genoemd, is er het perspectief van dearbeid en het opvoedingsperspectief. Wat het eerste betreft, zolang werkgevers erniet of onvoldoende rekening mee houden dat de werknemer kinderen heeft, zalde ouder vanuit de arbeidssituatie veel belang hechten aan gegarandeerde en flexi-bele opvang. Wat de opvoeding betreft zullen ouders de voorkeur geven aan vasteen vertrouwde leidsters met voldoende individuele en persoonlijke aandacht voorhun kind. Vanuit de geschetste perspectieven, die zeker niet uitputtend zijn, ont-staan bij de ouders verschillende behoeften met betrekking tot kwaliteit. Het illus-treert dat kwaliteit van kinderopvang (nooit meer dan) een compromis zal zijn, waar-in zoveel mogelijk tegemoet gekomen wordt aan de diverse behoeften die oudersvanuit de verschillende perspectieven hebben. De elementen in de eerder genoem-de belangenstrijd zijn hiermee allerminst afdoende beschreven, want daarnaasthanteren andere partijen, zoals de overheid, het personeel en de beroepsorganisa-ties in de kinderopvang hun eigen perspectief op kwaliteit.Wat betekent dit voor het kindbelang?Is de krachtsverhouding tussen de diverse perspectieven in balans of oefenen zijhun invloed in verschillende mate uit? Zoals vaker het geval is wordt de discussieoverwegend, mijns inziens in te sterke mate, gevoerd over zaken die relatief simpelen eenduidig zijn te operationaliseren. Aspecten die behoren tot het financieel-eco-nomisch perspectief, om het even of dat de ouders, het personeel, de overheid ofde kinderopvangorganisaties betreft, zijn vrij direct meetbaar en meestal goed tekwantificeren (d.w.z. ‘hard te maken’). Vandaar dat begrippen als ‘kindplaatsen’,het ‘product kinderopvang’, ‘kostenplaatje’, en dergelijke steeds vaker wordengehanteerd en zelfs de boventoon voeren in de discussie. Omdat we dat met z’nallen echt het belangrijkste vinden? Dat kan ik moeilijk geloven, laat staan aan-vaarden. Aspecten binnen het opvoedingsperspectief die betrekking hebben op pedago-gische kwaliteit zijn veel moeilijker te meten of te kwantificeren. De pedagogischekwaliteit van kinderopvang is een rekbaar begrip waar ieder zijn eigen invulling aangeeft. Consensus over ‘harde’ criteria die eenduidig en ondubbelzinnig wijzen in derichting van (een hoog niveau van) pedagogische kwaliteit is naar alle waarschijn-Pedagogiek 21e jaargang  • 4 • 2001 • 292Louis Tavecchiolijkheid op korte termijn niet te verwachten. Wellicht verklaart dit de ‘economise-ring’ van het debat in en over de kinderopvang. Niemand zal de relevantie van hetfinancieel-economisch perspectief ontkennen, maar dat in de discussie commercië-le overwegingen zo sterk de boventoon voeren komt toch vooral omdat andererelevante zaken - bijvoorbeeld pedagogische kwaliteit, leidster-kind interactie ofwelbevinden van het kind - veel moeilijker op een door ieder geaccepteerde wijzezijn vast te stellen. En indien het wél lukt om aan te tonen dat de pedagogischekwaliteit tekort schiet of het welbevinden van het kind te wensen over laat, is hetzeer de vraag of daar in dezelfde mate en even snel consequenties aan worden ver-bonden als het geval zou zijn bij financiële problemen. Tenslotte, de direct betrokkenen, ik bedoel de kinderen, vormen geen (econo-mische) factor van betekenis, in de zin van serieuze onderhandelingspartners dieeisen stellen en op hun strepen gaan staan. Moeten we ons zorgen maken?De ouders, van oudsher de primaire behartigers van het kindbelang, lijken in toe-nemende mate rekening te houden met hun eigen belang in de werksfeer (carrière,inkomen, status) en ze steken ook veel tijd in tal van activiteiten die te maken heb-ben met hun zelfontplooiing (hobby’s, recreatie, sport). Van Dijke, Terpstra enHermanns (1994) deden onderzoek naar meningen, ervaringen, wensen en keuzenvan ouders met betrekking tot kinderopvang. Daaruit kwam onder meer naar vorendat de kinderopvang op de eerste plaats ‘goed afgestemd moet zijn op de werktijdenvan de ouders’; met betrekking tot kinderdagverblijven bleek 31% van de oudersproblemen te ondervinden in de afstemming tussen opvang en werk. Dit had voor-namelijk te maken met de haal- en brengtijden van het kinderdagverblijf. Voorproblemen en knelpunten met betrekking tot het ‘pedagogisch perspectief’ was inhet onderzoek een tweede plaats weggelegd. Op zich niet zo vreemd, want dit is ookniet de reden dat een kind naar de opvang gaat. Dat is immers omdat de ouderwerkt. Ouders hechten dus veel belang aan een goede afstemming tussen opvang- enwerktijden, maar het onderzoek liet tevens zien dat ze veel waarde hechten aancontinuïteit, dat wil zeggen aan zo weinig mogelijk wisselingen van leidsters en kin-deren. Ze geven de voorkeur aan een stabiele situatie waarin een kind niet steedsafscheid hoeft te nemen en voortdurend met nieuwe leidsters of kinderen een rela-tie moet opbouwen. In de praktijk zijn deze wensen echter moeilijk te verenigen:als de opvangtijden beter aansluiten op de werktijden zal het centrum langer openmoeten zijn, waardoor de kans kleiner wordt dat gedurende al die tijd dezelfde leid-sters aan het werk zijn (zie ook Baks, 1999). Er is overigens nog weinig onderzoek gedaan naar de behoeften van ouders tenaanzien van de kinderopvang. En diepergaand overleg tussen ouders en leidstersover de afstemming tussen de opvoeding thuis en in de kinderopvang lijkt nauwe-lijks plaats te vinden (zie Tavecchio, Van IJzendoorn, Verhoeven, Reiling & Stams,1996). In de praktijk hebben ouders waarschijnlijk helemaal niet zoveel te vertel-len. De wachtlijsten in veel kindercentra blijven lang en veel ouders zullen blij zijndat ze hun kind überhaupt geplaatst kunnen krijgen. Mede daardoor ligt het gevaarop de loer dat ze minder stringent de hand zullen houden aan kwaliteitseisen. Eneen conclusie dat hun kind op grond van bepaalde kenmerken wellicht mindergeschikt is voor de kinderopvang zal ook niet gauw worden getrokken. Het isimmers best moeilijk om als ouder toe te geven dat je twijfelt of kinderopvang goedis voor je kind, terwijl je die kinderopvang zo hard nodig hebt als werknemer. Deleidsters en de kinderopvangorganisaties hebben (economisch) belang bij hetPedagogiek 21e jaargang  • 4 • 2001 • 293Kinderopvang: De emancipatie van een uniek en relevant opvoedingsmilieu tussen gezin en school voortbestaan van hun centrum en ook zij zullen terughoudend zijn in het trekkenvan een dergelijke conclusie of gereserveerd staan tegenover kwaliteitsverhogendemaatregelen die veel geld en tijd kosten. Daarmee is niet gezegd dat het kindbelang zal worden verwaarloosd, maar de matewaarin het wordt gerealiseerd is, zoals uiteengezet, nooit meer dan een compromistussen kind-, ouder-, werk- en organisatiebelangen. Het is een speelbal in een krach-tenveld van factoren die het kind, eigenlijk de belangrijkste klant in de opvang, metname in de voorschoolse periode niet zelf kan bepalen of sturen. Een sleutelrol voor de PedagogiekEr is overigens niets mis aan het feit dat ouders op zoek zijn naar het optimale ren-dement uit de dienstverlening van de kindercentra en de diverse opvangarrange-menten zo goed mogelijk bij hun eigen situatie willen laten aansluiten. Dat wil zeg-gen, onder het voorbehoud dat diezelfde ouders zich net zo druk maken om debelangen van hun kind. Als ‘zwakste discussiepartner’ heeft hij of zij immers rechtop belangenbehartigers die niets nalaten om even hard over hun belangen teonderhandelen als ze geneigd zijn dat voor zichzelf te doen. De vraag is echter ofde moderne ouder zich volledig kan ontworstelen aan de boven geschetste ver-strengeling van belangen.Voor het optimaliseren van het kindbelang in de kinderopvang is het daaromeen goede zaak wanneer personen en instanties die min of meer buitenstaanders zijnen de vrijheid - in de zin van ongebondenheid - hebben dat belang onverkort voor-op te stellen, een vinger aan de pols houden. Personen met kennis van (vroeg)kin-derlijke ontwikkeling en opvoeding die de bevoegdheid krijgen kwaliteitseisen teformuleren en vast te stellen of er aan wordt voldaan. Ik zie hier dus een sleutelrolweggelegd voor pedagogen. Dat vereist op de eerste plaats het inzicht en de erkenning dat er inderdaadwordt opgevoed in kindercentra. Dat de mensen die er werken serieuze partners zijnvan de ouders in het proces van de overdracht van normen en waarden, de stimu-lering van de ontwikkeling van het kind en de vorming van diens persoonlijkheid,niet zelden voor een substantieel deel van de week en over een periode van velejaren. Dat het gaat om een opvoedingsmilieu waarin tal van overwegingen en uit-gangspunten met betrekking tot opvoedend handelen, die elders meestal implicietblijven, met vallen en opstaan worden geëxpliciteerd. Men schrijft er immers peda-gogische beleidsplannen, waarin naast een visie op mens-zijn en kinderlijke ont-wikkeling wordt gesproken over opvoedingsdoelen en over het opvoedingsgedragwaarmee die doelen kunnen worden gerealiseerd. Er werken dus professioneleopvoeders, die bij de uitvoering van hun verantwoordelijke taak recht hebben ophulp en ondersteuning. Een appèl aan de pedagogiek dat niet onbeantwoord magblijven.Die hulp kan worden geboden in de vorm van het formuleren van abstracte uit-gangspunten, zoals de vier basisdoelen voor de opvoeding in gezin en kinderopvangdie mijn voorganger, Marianne Riksen-Walraven (2000), heeft aangereikt. Ze heb-ben betrekking op veiligheid - in de zin van geborgenheid en vertrouwen -, per-soonlijke competentie, sociale competentie en de overdracht van waarden en nor-men (cultuur). Pedagogen kunnen een rol vervullen bij het destilleren van concre-te aanwijzingen voor de omgang tussen leidster en kind uit de mede door hen aan-gedragen uitgangspunten. Ze hebben bij uitstek een taak bij het vertalen van ont-wikkelingspsychologische inzichten naar concreet opvoedend handelen, toege-spitst op de leidster-kind interactie in het specifieke opvoedingsmilieu van de kin-deropvang. Dat brengt overigens met zich mee dat in het curriculum van de leid-Pedagogiek 21e jaargang  • 4 • 2001 • 294Louis Tavecchiosteropleidingen voldoende plaats moet worden ingeruimd voor kennismaking metde ontwikkelingsfasen van kinderen en daarbij passend opvoedingsgedrag. De leid-ster immers is de spil in het primaire pedagogische proces dat zich binnen de kin-deropvang afspeelt. Op zich wellicht geen opmerkelijke constatering, maar ik vraagmij met enige twijfel af of daar in het kader van SPW3, de nieuwe ‘brede zorgop-leiding’ waarin kinderopvang niet meer dan één van de drie te kiezen ‘accenten’ is,in voldoende mate rekening mee is gehouden. Maar dit terzijde. Zoals het er nu naar uitziet zal in het kader van de Wet BasisvoorzieningKinderopvang (WBK, die 1 januari 2003 in werking treedt) de inspectie op de zoge-naamde ‘kwaliteitsregels kinderopvang’ door de GGD worden uitgevoerd. Ten aan-zien van aspecten als leidster-kind ratio, gezondheid, veiligheid en hygiëne lijkt dateen verantwoorde keuze. Nieuw is echter de aandacht voor ouderbetrokkenheid enpedagogisch klimaat. Natuurlijk moet de Pedagogiek betrokken worden bij het for-muleren van criteria voor de kwaliteitsregel ‘pedagogisch klimaat’ en de mogelijk-heden tot toetsing daarvan. En de bemoeienis van pedagogen moet daar ook nieteindigen. Ze kunnen, naar analogie van de rol van onderwijskundigen in school-begeleidingsdiensten of schoolartsen in het basisonderwijs, een belangrijke consul-tatiefunctie (gaan) vervullen in de begeleiding van leidsters en kinderen. Tenslotte, het is niet langer te verdedigen dat we belangrijke informatie overkinderopvang, of het nu gaat om de kwaliteit of de gevolgen, voor het grootste deeluit buitenlands onderzoek, met name Amerikaans, moeten halen. Een achterhaal-de en weinig geëmancipeerde opstelling. Als we echt willen weten in welke matekinderopvang van invloed is op de ontwikkeling van kinderen in onze samenleving- niet alleen op korte, maar ook op lange(re) termijn - dient daarnaar een groot-schalig, breed opgezet longitudinaal empirisch-pedagogisch onderzoek te wordenuitgevoerd in de Nederlandse situatie. Literatuur Baks, A. (1999). De samenhang tussen gezinskenmerken en behoeften van ouders met betrekking tot kwa-liteit van kinderopvang. Doctoraalscriptie. Leiden: Afdeling Algemene en Gezinspedagogiek,Universiteit Leiden. Dijke, A. van, Terpstra, L. & Hermanns, J. (1994). Ouders over kinderopvang. Een onderzoek naar menin-gen, ervaringen, wensen en keuzen van mannen en vrouwen. Amsterdam: SCO-KohnstammInstituut, Universiteit van Amsterdam.  Dijke, A. van & Terpstra, L. (2000). Het spel en de spelers. Kindercentra in gesprek met hun partners.Utrecht: NIZW Uitgeverij. Riksen-Walraven, M. (2000). Tijd voor kwaliteit in de kinderopvang. Oratie. Amsterdam: VossiuspersAUP. Schröder, P. (1994). Waar blijven de pedagogen? Openingsrede van het congres ‘De kunst van dekinderopvang’, Amsterdam, 27 januari 1994. Tavecchio, L.W.C., IJzendoorn, M.H. van, Verhoeven, M.J.E., Reiling, E.J. & Stams, G.J.J.M. (1996).Kinderopvang in Nederland. Een empirisch onderzoek naar de afstemming tussen ouders en professio-nele opvoeders in relatie tot de kwaliteit van de kinderopvang. Eindrapport HoofdstudieKinderopvang t.b.v. PCOJ/VWS. Leiden: Afdeling Algemene Pedagogiek, Universiteit Leiden. Pedagogiek 21e jaargang  • 4 • 2001 • 295Kinderopvang: De emancipatie van een uniek en relevant opvoedingsmilieu tussen gezin en school 

Kinderopvang. De emancipatie van een uniek en relevant opvoedingsmilieu tussen gezin en school.

https://pure.uva.nl/ws/files/1914424/28056_tavecchio_2001_kinderopvang.pdf

Kinderopvang. De emancipatie van een uniek en relevant opvoedingsmilieu tussen gezin en school.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications